Met het aantreden van het nieuwe kabinet is het beleid rond de klimaatcrisis verdeeld over meerdere ministeries. Wil het Rijk in de toekomst rechtszaken over klimaatakkoorden voorkomen, dan moet het beleid strenger worden en moeten er resultaten worden geboekt. Aldus een van de conclusies uit het Klimaatakkoord-webinar ‘Klimaat: politiek of rechter?’.

Met de fotosessie op de trappen van Paleis Noordeinde is er vandaag een nieuw kabinet (Rutte IV) aangetreden en krijgt de duurzame bouwwereld met de volgende vijf (!) ministers te maken:

• Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening: Hugo de Jonge
• Infrastructuur en Waterstaat: Mark Harbers
• Economische Zaken en Klimaat: Micky Adriaansens
• Klimaat en Energie: Rob Jetten
• Natuur en Stikstof: Christianne van der Wal

Dan is er nog een minister voor Milieu, al geldt die titel voor staatssecretaris Vivianne Heijen (Infrastructuur en Waterstaat) alleen in het buitenland. Verder zou je ook Hanke Bruins Slot, de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, hieraan kunnen toevoegen, tenzij een veelheid aan onderwerpen gaat verschuiven naar andere ministeries. Bovendien zal de staatssecretaris van Mijnbouw, Hans Vijlbrief, het pad van de bouw ook wel vaker gaan kruisen.

Uitvoering

Als dit Nederlandse kabinet ook niet snel in de rechtbank wil aantreden, is het tijd voor actie. Het regeerakkoord (zie onder) is een goede aanzet, maar het gaat om de uitvoering van de plannen. Aldus de belangrijkste conclusie uit het recente Klimaatakkoord-webinar.

In 2015 werd de overheid door de rechtszaak over het klimaatbeleid van Urgenda gedwongen om zich te schikken naar eerder afgesproken klimaateisen. “De politiek maakt de regels, maar de rechter zorgt dat ze uitgevoerd worden”, aldus directeur Donald Pols (Milieudefensie) tijdens het webinar. Over de spectaculaire terechtwijzing van de overheid zei Dennis van Berkel (Urgenda): “De politiek is zelf verantwoordelijk, dus voor de rechter was dit een enorme stap: is de staat door de ondergrens heen gezakt, of niet?”

De nieuwe, verantwoordelijke politici kunnen alvast hun borst natmaken. Tijdens het webinar vertelde Katy Olivia van Tergouw (Stop Ecocide) dat er een zaak bij het Internationaal Strafhof wordt voorbereid, waarin dat hof zich moet gaan buigen over ‘ecocide’ als misdaad: grootschalige en langdurige aantasting van ecosystemen.

Burger, politiek, rechter?

Tijdens het webinar stelde Elsevier-hoofdredacteur Arendo Joustra de rechtszaken tegen de staat ter discussie: “Urgenda zegt dat ze namens de bezorgde burger processen aanspannen, maar dat is niet namens mij. Hiermee nemen ze plaats op de stoel van de politiek en zo onttrekt dit zich aan het gezicht van de kiezer. Het gaat hier bijvoorbeeld niet over klimaatadaptatie of over kernenergie. Daar moet de kiezer over gaan.”
Zijn betoog kreeg tijdens het webinar, aldus Klimaatakkoord.nl, geen weerklank onder juristen. “Het gaat hier over de vraag: Heeft de staat als wetgever hier dingen laten liggen?”, zei advocaat Nicolien van den Biggelaar (De Brauw Blackstone Westbroek). Urgenda-advocaat Van Berkel voegde toe: “Het gaat onder andere over het recht op leven. Daar moet een rechter iets over kunnen zeggen.”

Strenger klimaatbeleid

Het regeerakkoord van Kabinet-Rutte IV werd door veel organisaties positief ontvangen, maar hierover kunnen geen rechtszaken worden gevoerd. Het is nu de vraag welk beleid er daadwerkelijk op de ministeries geformuleerd gaat worden op basis van deze ‘goede voornemens’. Dit zijn, samengevat door Klimaatakoord.nl, de klimaatparagrafen uit het regeerakkoord:

Algemeen

• Er komt een minister voor Klimaat en Energie, plus een onafhankelijke wetenschappelijke adviesraad à la UK, plus een generatietoets.
• In elk geval 55% emissiereductie voor 2030 in de Klimaatwet. Indicatieve verdeling van in totaal 25,4 tot 31 miljoen ton CO₂ minder in 2030: industrie 5-6 Mton, elektriciteit 0,5-2,0 Mt, gebouwde omgeving 7 Mt, landbouw 6 Mt, mobiliteit 3 tot 4 Mt, overige 3-6 Mt. Planbureaus gaan actualiseren. Ondertussen wil het kabinet beleid voeren op 60% emissiereductie in 2030.
• Inzetten op een reductie van 70% in 2035 en 80% in 2040. Nu voorbereiden op een systeem van betalen naar gebruik in de automobiliteit in 2030 en op de bouw van nieuwe kerncentrales.
• In deze kabinetsperiode worden energienetwerken ‘toekomstbestendig’. Aanpak à la Crisis- en Herstelwet voor snellere procedures grootschalige energie-infrastructurele projecten.
• Burgers worden actief betrokken (maar nog niet uitgewerkt hoe).
• Een klimaat- en transitiefonds van € 35 mld voor de komende tien jaar voor energie-infrastructuur, groene industriepolitiek, mobiliteit en gebouwde omgeving.
• Medeoverheden krijgen via een specifieke uitkering middelen voor de uitvoering van het klimaatbeleid.
• Herijking klimaatbeleid na besluit EU Fit for 55-programma op CO₂-uitstoot en betaalbaarheid huishoudens/mbk.
• Met onderwijsinstellingen, overheden en sociale partners aan de slag voor scholing, om- en bijscholing van vakmensen.
• Financieel: netto cumulatieve extra uitgave van € 38,5 mld t/m 2030, inclusief extra (energie)belastingopbrengsten.

Industrie en bedrijfsleven

• Hogere ambities, bindende klimaatafspraken met top-20 uitstoters.
• Overheid verplicht zich infrastructuur te bouwen, industrie bindt zich aan verduurzaming en langjarig investeren in Nederland.
• Hogere CO₂-heffing, oplopende bodemprijs Europees systeem emissiehandel  (liefst met buurlanden), eventuele meeropbrengsten vloeien terug in klimaatfonds voor bedrijven.
• Extra investeringen in onderzoek en ontwikkeling technologie via samenhangende programma’s.
• Een uitvoeringsprogramma voor circulaire economie.
• Mkb krijgt hulp, er komt een mkb-toets voor klimaatbeleid.
• Stevigere handhaving.

Energie

• Meer zon-op-dak, wind-op-zee, aardwarmte, groen gas, aquathermie, waterstof (ook import). Afstandsnormen voor windturbines op land. Zon op land alleen bij multifunctioneel gebruik.
• Afbouwen houtige biomassa voor energieopwekking, à la eerder SER-advies. Alleen import van hout uit Europa om duurzaamheid te kunnen monitoren. Duurzame alternatieven voor warmte worden gezocht.
• Kerncentrale Borssele langer open. Kabinet treft voorbereidingen voor twee kerncentrales; via hulp aan bedrijven bij verkenningen, tenders, wet- en regelgeving, financiële bijdrage nog te bekijken. Kernafval wordt overheidstaak.
• Meer ruimte voor CO₂-opslag (CCS).

Gebouwen en woningen

• Sneller isoleren met Nationaal Programma (in elk geval tot 2030). Starten bij slechtste woningen, extra steun voor laag- en middeninkomens.
• Verhuurders: normering en prijsprikkels, Warmtefonds voor VVE’s, eigenaren en mkb. Huurwoningen met slechte isolatie mogen op termijn niet meer worden verhuurd.
• De verhuurderheffing voor corporaties wordt afgeschaft, onder andere ten behoeve van investeringen in verduurzaming.
• Veel nadruk op toepassing hybride warmtepomp voor meeste woningen, via normering en subsidie.
• Nationale subsidieregeling voor warmtenetten in wijken om de kosten voor aansluiting te beperken.
• Bijmengverplichting groen gas.
• Scherpere landelijke regie en toelatingscriteria voor (duurzame energie voor) hyperscale datacentra.

Mobiliteit/scheep- en luchtvaart

• Voortzetting stimulering elektrisch vervoer (in 2030 alle nieuwe auto’s schoon), tweedehandsmarkt, laadpaalinfra, bijmenging biobrandstof.
• Stimuleren thuiswerken.
• Investeren in ontwikkeling van synthetische kerosine voor luchtvaart.
• Optrekken met EU voor belasting op kerosine en groenere scheepvaart.
• Ontmoedigen van het vliegen over korte afstanden. Zo snel mogelijk moet in Europa vervoer per trein een goed alternatief zijn, qua tijd en kosten.
• In 2030 een systeem ‘Betalen naar gebruik’ (v/h km-heffing), ook voor elektrische auto’s.

Landbouw en landgebruik

• Natuur en landbouw in balans door de transitie naar kringlooplandbouw voort te zetten. Daarvoor komt een transitiefonds.
• Stimuleren van nieuwe verdienmodellen zoals biobased bouwmaterialen, carbon credits en stikstofbinding.
• Gebiedsgerichte aanpak voor extensivering, omschakeling, innovatie, legalisering en verplaatsing, wat helpt bij verduurzaming in de landbouw.
• Randvoorwaarden ontwerpen om glastuinbouw koploper te maken in energiezuinige en circulaire productie, zelfs CO₂-positief.

Klimaatadaptatie

• Investeren in Deltafonds, versnellen Nationale Deltaprogramma, middelen voor bescherming beekdalen.
• ‘Watertoets’ met waterschappen voor een veilig land.
• Meer groen, water in dichtbebouwd gebied om hittestress te bestrijden.

Bron: Klimaatakkoord.nl

Bekijk ook het complete webinar (deel 1):

Deel 2 en 3: https://youtu.be/soWiJCCnjMA - https://youtu.be/cING0KjSmns