Op dinsdag 28 juni vond de eerste bijeenkomst plaats van DG Expeditie KBS De Marke. Deelnemers konden een blik werpen op het schoolgebouw en ervoeren aan den lijve waar de uitdagingen liggen: warme en bedompte klaslokalen waar CO2 vooralsnog vrij spel heeft. Samen met de expeditieleden werden de beginselen gemaakt van een verbeteringsplan.
Foto boven: vooraanzicht van KBS De Marke in Amersfoort.
In de eerste bijeenkomt van DG Expeditie KBS De Marke staan de thema’s Lucht en Temperatuur centraal. Beide onderwerpen komen ruimschoots aan bod, want de expeditieleden bezoeken de school op een zomerse dag die meteen de vinger op de zere plek legt: klaslokalen die bedompt aanvoelen en verduisterd zijn om de zon buiten te houden. Ook ruimtegebrek blijkt een groot probleem: dozen vol lesmateriaal versperren de gangen omdat er geen lokalen meer over zijn. “Elke klas heeft zo’n dertig leerlingen”, zegt school business manager Sudi Arulandu, “en we hebben wachtrijen voor de komende drie jaar.”
De expeditieleden bestaan uit: Mark Siewers (PRO6 Managers), Martin Timmermans (Nijburg), Edgar Belonje en Ceico Datema (Rockfon), Philip Davies (Airmaster), Alfons Hams (Spring Architect), TOn Bons en Jeroen Baas (MD2A), Rene Grummel (Smeets BMA) en Milou Vloet (De Witte Oss).
Problemen
KBS De Marke is geen kleine school. Samen met basisschool Het Zwaluwnest beslaat De Marke drie aaneengesloten panden van twee tot drie bouwlagen om plek te bieden aan honderden leerlingen. De scholen opereren op hun maximumcapaciteit, wat inhoudt dat sommige klassen opnieuw ingedeeld moesten worden om plek te bieden aan dertig schoolbanken. Dat zorgt voor uitdagingen, zoals ramen die slechts nog op de klip open kunnen omdat ze anders over een schoolbank open gaan. Toen dit werd voorgedaan en het raam vervolgens weer dicht moest, zei een leerling: “Maar dit is zo fijn!”
Koudeval vormt een ander probleem. De ventilatie-units blazen frisse lucht in, maar dit daalt enerzijds direct neer in een hoek van een lokaal en anderzijds wordt de lucht direct weer afgezogen. Het gevolg is dat docenten de deuren naar de gang open zetten om ventilatie te bevorderen. Hierdoor ontstaat geluidsoverlast op de gang en krijgen leerlingen die rustig op de gang werken veel prikkels binnen. Daar komt bovenop dat de gangen volstaan met dozen met lesmateriaal, omdat er geen opslagruimtes beschikbaar zijn.
Plattegrond van de begane grond van de drie panden van KBS De Marke, die via loopbruggen verbonden zijn. Blok A wordt gedeeld met basisschool Het Zwaluwnest.
‘Zelfs in een gevangenis is dit beter geregeld’
Tijdens de bijeenkomst sprak ook Gudule Martens, architect bij KRACHTGROEN. Martens heeft jarenlange ervaring met ontwerp voor schoolgebouwen en -pleinen en pleit daarbij voor een praktische, cijfermatige aanpak om gezondheid van leerling en docent te prioriteren. Bijvoorbeeld, zegt Martens: “De hoeveelheid ppm CO2 in de buitenruimte is gemiddeld 400 en in een binnenruimte is tussen de 800 en 1.000 prima. Niet voor niets geeft het Bouwbesluit een maximum van 1.200 ppm aan, waar je 2 procent van de tijd overheen mag. In een klaslokaal wordt regelmatig tot 3.000 ppm gemeten. Zelfs in gevangenissen is dit beter geregeld.”
Een ander voorbeeld: “De kosten die een school maakt gaan voor 80 procent naar salarissen van werknemers. Normaal gesproken wil je als werkgever dus investeren om je werknemer gezond te houden,” zegt Martens, “maar bij scholen gaan de ministeries over het geld. Dat werkgever-werknemer verband wordt dus niet gelegd.” Zonde, want uit onderzoek blijkt dat schone lucht tot 6 procent minder fouten bij taaltesten leidt en tot 23 procent minder bij rekentest. Ook licht speelt een grote rol: door dynamisch kunstlicht worden kinderen na 7,5 minuten al 66 procent rustiger en behalen ze betere leerprestaties. “Er wordt veel verantwoordelijkheid neergelegd bij de lesmethodes van docenten om de leerprestaties te verhogen, terwijl de prioriteit gegeven moet worden aan ventilatie, licht, akoestiek en prikkels.”
Oplossingen
KBS De Marke staat voor een uitdaging die niet zomaar is aan te pakken. Uit de installatierapporten blijkt namelijk dat in theorie alles naar behoren werkt. Aanvragen voor aanvullende financiering worden bovendien niet gehonoreerd, dus de school voelt zich in het nauw gedreven. De expeditieleden stellen daarom voor een rapport op te stellen met alle zaken op een rij: de klachten van docent en leerling, een accurate monitoring van het binnenklimaat, de inregeling van het ventilatiesysteem, et cetera. Hierin is onderscheid te maken in quick wins en lange termijn oplossingen.
Quick wins
Installatie. Een prangende vraag bij de expeditieleden was of de ventilatie-installatie wel goed is ingeregeld. Op dit moment treedt er namelijk geen luchtvermenging in de ruimtes op, waardoor docenten vaak noodgedwongen de ramen en deuren open zetten. Volgens conciërge Marco van de Wijngaard werkt dit systeem volgens de installateur naar behoren, echter is in het logboek een melding gemaakt dat het systeem opnieuw ingeregeld moet worden. Hierom is het belangrijk te monitoren wat op dit moment misgaat, zodat kan worden bepaald of de installateur zich aan de onderhoudsplicht voldoet. Ook het schoonmaken van de leidingen is een optie.
GGD-scan. Om een incentive voor bovenstaande te creëren, kan een GGD-scan behulpzaam zijn. De GGD kan deze scan gratis uitvoeren om per lokaal te meten hoe gezond deze is. Koppel dit aan eigen gemonitorde gegevens, bijvoorbeeld gezondheidsklachten en CO2-waardes, om met een compleet rapport naar de installateur en gemeente te stappen.
Ruimtegebrek. Er is op structurele basis te weinig ruimte in KBS De Marke. De klaslokalen zitten overvol en lesmateriaal staat her en der verspreid door lokalen, gangen en andere ruimtes. Op korte termijn kan hiervoor een container neergezet worden naast het schoolgebouw, maar ‘opvoeding in gebruik’ kan een tweede pad zijn om te bewandelen: opruimen van spullen, herorganiseren van de opslag, een nieuw beleid voor knipsels en papieren aan de muur, et ceterea.
Lange termijn
Dataverzameling. De expeditieleden zien heil in dataverzameling, bijvoorbeeld: hoe staat het met het ziekteverzuim of de scores van de citotoets bij KBS De Marke versus een reguliere situatie bij een gezond schoolgebouw? Meet ook de CO2-waardes en gezondheidsklachten door docenten en kinderen dagelijks of wekelijks korte enquêtes te laten invullen, zodat je over een periode van meerdere maanden data genereert. Edgar Belonje (Rockfon), Martin Timmermans (Nijburg) en Philip Davies (Airmaster) hebben toegezegd voor dit doeleinde sensoren op te hangen in KBS De Marke om respectievelijk de akoestiek (Rockfon) en het binnenklimaat (Nijburg en Airmaster) te meten vanaf de tweede bijeenkomst in augustus.
Ruimtegebrek. Om het ruimtegebrek op langere termijn te tackelen, lijkt een herorganisatie op zijn plek. Dit is iets om te overleggen met de gemeente: tel de schoolpopulatie op, houd dit tegenover de gemeten data (CO2, warmte, GGD-scan) en overleg met de gemeente wat voor budget hier tegenover moet staan. Dit kan mogelijkheden voor een uitbreiding creëren. Vooropgesteld staat echter dat de panden eerst installatietechnisch op orde moeten zijn.
Buitenruimte. Een alternatief is de buitenruimte als verlengde klas te gebruiken door hem te herinrichten in zones met rust en reuring. Groenoplossingen leveren hier extra voordelen voor op: deze zorgen voor verkoeling en zijn eventueel als lesmateriaal (bijv. een moestuin) in te zetten. Dit levert echter twee uitdagingen op: het schoolplein staat strak op veel van de leslokalen, die hierdoor geluidsoverlast ervaren, en het plein is elke dag vanaf 14:00 uur in eigendom van de gemeente. Een herstructurering van deze buitenruimte moet dus in overleg met de gemeente en Het Zwaluwnest en kan alleen beargumenteerd worden als het plan voor de herorganisatie van de binnenruimtes klaarligt.
Opgaven koppelen. Een kans om meer financiën los te wrikken bij de gemeente is om de opgaves van KBS De Marke te koppelen aan een opgave van de gemeente. Een voorbeeld: door een aanvraag voor zonnepanelen te doen kan KBS De Marke meehelpen aan energieopwekking voor de buurt. Koppel dit aan een groendak voor betere isolatie en een hogere prestatie van de zonnepanelen. Zo boor je verschillende potjes aan en is extra financiering vaak wel mogelijk.
Conclusie
KBS De Marke is gehuisvest in ‘een prima gebouw’, aldus de expeditieleden. Echter, de akoestiek, het binnenklimaat, de installaties, het ruimtegebrek en de buitenruimtes creëren een veelheid aan problemen, waardoor in de optelling er ‘dramatische dingen gebeuren’. Als expeditie is het plan besproken om een rapport samen te stellen, gebaseerd op de datageneratie zoals hierboven beschreven, dat op veel fronten laat zien waar het misgaat in de gebouwen. Eén zaak oplossen is namelijk ‘maar een druppel op de gloeiende plaat’.
Zeven tips voor een gezond binnenklimaat
- Laat de GGD een gezondheidscheck doen. De GGD kan een gratis scan uitvoeren per klaslokaal. Zo bleek na deze scan in de Saltomontessorischool de Trinoom in Eindhoven dat in sommige lokalen officieel maar vier kinderen mochten zitten, terwijl er dertig in zaten.
- Maak docenten bewust van de effecten van het gebouw. In sommige gevallen ervaren docenten hoofdpijn, sufheid en prikkende ogen, maar brengen zij dit niet in verband met het binnenklimaat. Maak ze hier bewust van en monitor vervolgens hun klachten om dit in verband te brengen met onder andere CO2-waarden.
- Ouders zijn je sterkste partners. “Als school kun je niet blijven zeuren bij de gemeente, maar ouders hebben daar geen boodschap aan”, aldus architect Gudule Martens. Houd hen op de hoogte en maak hen bewust van het belang van een gezonde omgeving. Samen kun je een front vormen naar de gemeente.
- Regel een contract in op prestaties. Je koopt geen installatie, maar frisse lucht. Laat weten welke resultaten je op jaarbasis wil en stem dit af met jouw installateur. Monitor daarvoor doorlopend de prestaties met sensoren in elke ruimte.
- Onderstreep het belang van prikkelarme en prikkelrijke omgevingen. Vroeger hing er weinig aan de muren van een school, tegenwoordig is bijna elke m2 beplakt. Onderschat niet het effect hiervan op de drukte van kind. Het tegenovergestelde geldt voor het schoolplein: met beton prikkel je ze weinig, terwijl ze in natuurrijke omgevingen hun energie kwijt kunnen.
- Optimale CO2-waarde in school niet te behalen zonder mechanische ventilatie. Aan de andere kant is een dure installatie geen garantie voor tevredenheid. Een juiste afstemming en goed onderhoud zijn hierin van cruciaal belang, waarbij niet alle verantwoordelijkheid op de schouders van de conciërge moet komen te vallen.
- Materialen bepalen ook het binnenklimaat. In plaats van de lijmlucht van IKEA-meubilair kun je kiezen voor natuurlijkere materialen. Overweeg ook absoluut functioneel groen in de klas. Veel planten werken luchtzuiverend en hebben een aantoonbaar positief effect op het welzijn.
KBS De Marke in Amersfoort
KBS De Marke heeft behoefte aan een gezonde en frisse leeromgeving. Het schoolgebouw is al tijden aan een flinke verduurzamingsslag toe, maar door een combinatie van organisatorische omstandigheden en een gebrek aan gedegen kennis rondom duurzaamheid is deze opgave jarenlang doorgeschoven. Grootste euvel is de kwaliteit van het binnenklimaat; wisselende temperaturen en een bedompte lucht zorgen onder andere voor hoofdpijn, prikkende ogen en vermoeidheidsklachten.
Met de DG Expeditie KBS De Markte streeft de school naar een gezond binnenklimaat, waarbij zaken als energie, akoestiek en licht ook worden meegenomen. Daarnaast wil de school de opgedane kennis borgen door dit op toegankelijke wijze over te brengen naar leerkracht en leerling, zodat De Marke niet alleen duurzaam wordt, maar ook blijft.
Duurzaam Gebouwd Expeditie
De Duurzaam Gebouwd Expeditie is gestoeld op verbinding. Duurzaam Gebouwd creëerde de Expeditie om complexe opgaves in te vullen met ambitieuze opdrachtgevers, zoals de gemeente Hattem en KBS De Marke. De kracht schuilt in het betrekken van een grote diversiteit aan partners: bouwers, innovators, installateurs, architecten en ontwikkelaars zijn onder andere vertegenwoordigd als expeditiepartner. Duurzaam Gebouwd blijft een centrale begeleidende rol houden binnen deze reis, met als doel de gemeente een stap verder te brengen in de ontwikkeling en expeditieleden exposure en kennis te bieden. Lees hier meer over ons Expeditie-concept.