Met een grondig inkijkje in het circulair ontwerpen én bouwen gaf architect Fulco Treffers een inspirerende impuls aan de bezoekers van de Community of Practice van Cirkelstad Deventer-Apeldoorn. ‘Lijdend voorwerp’ was zijn eigen huis, dat hij op uiterst circulaire wijze fors uitbreidde. Met een reeks aan vernieuwende oplossingen, gebaseerd op een diepgewortelde passie voor het behoud van de aarde, bracht hij veel bevlogenheid op de bühne.

Misschien kwam nog wel het mooiste betoog van Fulco Treffers (architect van 12N Urban Matters) tijdens de vragenronde na afloop van zijn presentatie. Indrukwekkend waren al de vele inventieve keuzes en oplossingen die hij daarvoor toonde. Op de vraag wat hem vooral drijft als ondernemer, zei Treffers: “Ik blijf vooral hangen bij de aarde, waarvan we er twee nodig hebben als we zo doorgaan met bouwen. Daarom vraag ik opdrachtgevers wat hen drijft en waaróm ze een ander gebouw willen.”

“Zonder super arrogant te willen klinken, maar wel eigenwijs”, vervolgde Treffers: “Ik moet een klik hebben met een opdrachtgever, anders doe ik het niet. Als er geen vernieuwing of ambitie in een project zit, ben ik niet de juiste architect. Daarmee probeer ik iedereen te laten nadenken, anders doe ik niets beters dan veel van de grote ontwikkelaars waartegen ik me afzet.”

“Die eigenwijsheid zet ik ook door in het ontwerpen van projecten. Het is een passie en een missie en soms zien we dan wel wie een kwestie oplost. Als iets uit de hand loopt, ga je met elkaar aan tafel. Ik heb daar geen regels voor. Dat is misschien heel onorthodox, maar ik vind het heel normaal.”

Radicale keuzes

De presentatie van Treffers draaide vooral om de aanbouw aan zijn huis in Amsterdam, nadat hij eerder een bijzondere woning in Eindhoven verbouwde met volop staal en beton. Inmiddels ziet hij in dat we bezig zijn de aardbol te vernietigen en zet hij radicale keuzes voorop. En niet alleen bij de bouw van zijn eigen huis, maar dus ook bij de opdrachten die hij aanvaardt.

Treffers, aannemer en bouwvakkers met enige afstand van elkaar in verband met corona.

Treffers stortte zich op een opmerkelijk ontwerp- en bouwtraject, waarbij hij ook nog eens de eindgebruiker is. Die brede participatie leidde tot een intensieve samenwerking met de aannemer, Mark Luiken (Groenluik), en diens vakmensen. Die coöperatie verdiepte de circulaire inzet tot en met een aantrekkelijke zoektocht naar de juiste materialen en methoden. In Luiken vond Treffers de aannemer die snapte wat hij zocht en mede daarom roemt hij ook de samenwerking: “Ik kan het ‘samen doen’ niet genoeg benadrukken. Luiken ging ver voorbij zijn formele rol met bijvoorbeeld referentiebeelden en het tussentijds optimaliseren van de materiaalkeuze. Het samen delen van de verantwoordelijkheid gaf grote meerwaarde”.

Spannende afwegingen

Het getoonde project betreft een verzakkend huis in de polder, een voormalig meer nabij de Ouderkerkerplas, en dat noopte hem tot spannende afwegingen. Er moest fors worden bijgebouwd om op termijn genoeg woonruimte te garanderen. Daarbij merkte hij dat er vaak argumenten waren om iets niet te doen, maar dat er na langere overweging toch vaak een ‘wel doen’ uitkwam. Bovendien viel het Treffers op dat er door goede gesprekken bij het verkrijgen van vergunningen genoeg speelruimte te vinden was.

Het vinden van de juiste herbruikbare materialen was echter een kwestie van pionieren. Gemeenten hebben er geen loket voor, zodat Treffers zelf met een aanhangwagen op pad ging langs ‘de vroegere Harrie’s’, die nu van alles oogsten. Als je de juiste adresjes kent, aldus Treffers, vind je absoluut prachtig materiaal, alleen is dat nog niet allemaal goed georganiseerd.

Circulaire principes

De opbrengst was inderdaad bijzonder, zo liet Treffers uitgebreid zien. Zo bestaat de fraaie gevel onder meer uit eenvoudige, verroeste golfplaten in een aangepast formaat en voormalig dakbeschot met duurzame verf uit Scandinavië. Bij alle keuzes hanteerde Treffers het volgende afwegingskader, in volgorde van belangrijkheid:

1. circulaire principes
2. energieverbruik
3. esthetiek
4. prijs
5. onderhoud

Ten aanzien van de circulariteit (1) ging de voorkeur zoveel mogelijk uit naar biobased producten. Alleen was er in verband met de wisselende grondwaterstand nog beton nodig boven op de houten funderingspalen. Als tweede voorbeeld van een lastige keuze stipte Treffers de verfsoorten aan. Hij koos voor duurzamere soorten waar de schilder zelf niet achterstond en dat pakte in twee van de drie gevallen goed uit.

Het isolatiemateriaal in het nieuwbouwgedeelte bestaat vooral uit houtwol, waardoor er volgens Treffers “een voelbaar ademend gebouw is ontstaan met een ongelofelijk gezond binnenklimaat”. Om zo min mogelijk zink, plastic of andere ‘chemie’ toe te passen zijn zelfs de dakgoten én spijkers van hout. “We wilden natuurlijk niet lijmen. Verder kunnen schroeven ook afbreken, wat ten koste gaat van de losmaakbaarheid. Houten spijkers werken als een deuvel en kunnen later eventueel makkelijk door de shredder.”

Het minst blij is Treffers met het installatiewerk, waar nog weinig tot geen biobased opties voorhanden zijn. “Laten we bijvoorbeeld iets nieuws bedenken voor de katoenen leidingen die we tot vijftig jaar geleden nog toepasten”, aldus Treffers. “De materiaalkeuze voor de installaties pakt dus niet altijd goed uit, maar de nieuwe technieken zorgen er wel voor dat het huis gasloos en energieneutraal is." Verder moest hij kiezen voor schuimisolatie onder het dak, een keuze die (nadelig) werd beïnvloed door het citumen erboven. Het bevestigen daarvan zou bij houtwol meer brandgevaar opleveren.

Opschaalbaar

In het vragenuurtje na afloop was er veel waardering voor de werkwijze van Treffers te beluisteren, waarbij ook werd gevraagd naar de opschaalbaarheid. Treffers: “Een aantal zaken is niet opschaalbaar, omdat dat hier ook niet de opgave was. Andere zaken wel, zoals de houten spijkers, het samenwerken met een aannemer en echt de kracht van bouwvakkers benutten. Er zitten hier zo zes zaken in die op grote schaal kunnen worden doorgevoerd, maar dat gebeurt dus niet. Alles begint bij de vraag: wil je het?”

De vraag naar betaalbaarheid werd ten slotte getackeld met de (bijna) noodkreet van Treffers, dat we niet meer kunnen wachten met het redden van de aarde. “Bovendien zijn bouwmaterialen nu soms al niet meer betaalbaar of verkrijgbaar. Het circulair bouwen móét gewoon haalbaar worden.”

Tot zover een uiterst geslaagde onlinebijeenkomst van Cirkelstad Deventer & Apeldoorn; klik hier voor meer informatie over het programma van Cirkelstad.

Tekst: Ysbrand Visser
Beeld: Fulco Treffers/12N Urban Matters