Nabij Schiphol is in december een vernieuwde weg met fietspad en vrije busbaan (HOVASZ) in gebruik genomen. Bereikbaarheid, leefbaarheid en veiligheid vormden voor de opdrachtgevers daarbij de belangrijkste ingrediënten. Aannemer Dura Vermeer voegde er tal van duurzame aspecten aan toe.

Project: Hoogwaardige Openbaarvervoerverbinding Aalsmeer - Schiphol-Zuid (HOVASZ)
Opdrachtgever: Vervoerregio Amsterdam, Provincie Noord-Holland, gemeenten Haarlemmermeer, Aalsmeer, Uithoorn
Foto boven: Aerovista Luchtfotografie BV

Vooropgesteld: ook de opdrachtgevers hebben duurzaamheid volop omarmd. Zo is de vrije busbaan specifiek bedoeld voor elektrische bussen. Samen met het nu vrij gelegen, deels nieuwe (snel)fietspad moet deze combinatie het autoverkeer terugdringen. Pleitbezorger daarvan is Marja Ruigrok, lid van het dagelijks bestuur van de Vervoerregio Amsterdam en tevens wethouder verkeer en vervoer van de gemeente Haarlemmermeer. Als opdrachtgever, beleidsmaker en adviseur wil dit verband van veertien gemeenten in de drukste regio van ons land zoveel mogelijk mensen comfortabel, snel en duurzaam laten reizen.

Rotonde Van Cleeffkade, Aalsmeer.

In dat kader werd de nieuwe 4,6 kilometer lange HOVASZ een aantrekkelijk vormgegeven en overzichtelijk traject ter vervanging van de drukke provinciale N196 van Schiphol-Zuid (Haarlemmermeer), via Aalsmeer naar Uithoorn (aftakking van Zuidtangent). Ruigrok: “Wij zetten ons in voor bereikbaarheid en daarbij is duurzaamheid een vaste randvoorwaarde. Ik zie duurzaamheid als het nieuwe normaal. Zo willen we ook de doelen die we in Haarlemmermeer voor ogen hebben, altijd zo duurzaam mogelijk bereiken.”

Aanbesteding

Het hele palet van voorzieningen van de HOVASZ is een pleidooi in vetgedrukte letters voor het openbaar vervoer en de fiets. In de aanbesteding zelf zaten verder geen uitgebreide duurzame aspecten. Een jaar of drie, vier geleden was dat ook nog niet zo actueel als tegenwoordig.
De Vervoerregio zette met de nieuwe concessie Amstelland-Meerlanden, waar HOVASZ deel van is, wel in op elektrische bussen. Ook kennen provincie en gemeenten hun eigen richtlijnen op het gebied van ruimte en duurzaamheid, zoals de ‘Leidraad Inrichting Openbare Ruimte van Aalsmeer’ (LIOR).

Deze leidraad zorgde voor de komst van biobased geluidsschermen (76% kokosvezel, met groenvoorzieningen over 1 kilometer lengte), aldus Jaap Miggels, projectmanager bij Dura Vermeer. “Ook hebben we vanaf het begin ingezet op het gebruik van vrachtwagens met emissieklasse 6, wat heel veel CO₂-uitstoot scheelt ten opzichte van andere vrachtwagens. En in plaats van dieselaggregaten kozen we voor het gebruik van groene elektriciteit.”

Vervolgens zijn op initiatief van Dura Vermeer op tal van punten extra duurzame slagen gemaakt. Dat begon, aldus Miggels, bij het ontwerpen van de HOVASZ. De bestaande en nieuwe situatie werden compleet in 3D uitgewerkt, wat aanleiding was voor diverse essentiële keuzes. Miggels: “In de voorbereiding zijn we gaan puzzelen. Konden we de wegen en fietspaden omhoog of omlaag brengen om ze zoveel mogelijk te laten aansluiten op de bestaande situatie? Daardoor hoef je geen extra grond af of aan te voeren en dat scheelt veel transport van grond en zand. In onze aanbieding stond dat er 30.000 m³ grond afgevoerd zou moeten worden en dat hebben wij weten te beperken tot 12.000 kuub. Een enorme reductie die je niet hoeft te transporteren en ook niet te verwerken.”

Nieuwe manier van werken

Ook wat betreft de wegconstructie zelf maakte Dura Vermeer nieuwe, duurzame keuzes. Miggels: “We hebben geprobeerd om de nieuwe situatie zoveel mogelijk boven de oude neer te leggen, zodat je de oude constructie kon gebruiken. We moesten wel vooraf meten en bepalen of er nog voldoende restlevensduur in de oude weg aanwezig was. Zo hadden we geen compleet nieuwe constructie nodig, maar slechts een gering deel. Bovendien zit in dat nieuwe gedeelte tot 60% hergebruikt asfalt. Dat zijn mooie stappen.”

De oude en nieuwe situatie vanaf de Koningin Máximalaan (Aalsmeer).

Vanaf de start van de aanleg van de HOVASZ, zomer 2020, kreeg Dura Vermeer ook nog met de stikstofproblematiek te maken. Er moest veel worden gerekend om binnen de grenzen te blijven, maar met inzet van extra stage 4 materieel in plaats van stage 3 lukte dat net. Miggels: “Stage 4 is ongeveer het schoonste dat je kunt gebruiken, voordat je de stap maakt naar elektrisch of waterstof. Dat gaf een grote reductie van de stikstofuitstoot, terwijl we bijvoorbeeld ook al elektrisch handgereedschap en een elektrische wals inzetten. We hadden bovendien al een flinke reductie gerealiseerd door het beperken van de hoeveelheid asfalt en grondstromen. Dat lukte allemaal toen maar net, terwijl we daar nu veel verder mee zijn. De opdrachtgever hoefde daar verder niet extra voor te betalen. Het is gewoon de nieuwe manier van werken.” Ook circulariteit hoort daarbij, aldus Miggels, met rioolbuizen van 40% hergebruikt kunststof en de betonwapening van een fietstunnel, die voor 95% uit hergebruikt materiaal bestaat.

Heel bijzonder

Het streven naar meer duurzaamheid zit vaak verpakt in een aanbesteding. Op dat vlak wordt er steeds meer verwacht van overheden, weet ook Ruigrok. “Soms stellen we extra eisen aan duurzaamheid aan de voorkant en soms geven we de partijen de ruimte om zelf met innovaties te komen. Het is heel mooi dat Dura Vermeer dat hier heeft gedaan en we dat kunnen vertellen aan de gemeenteraad en aan het publiek. Dat je het milieu ook ontlast door de inzet van elektrische graafmachines. De mensen die hiermee mee bezig zijn, zien het als het nieuwe normaal, maar het komt nog te weinig over het voetlicht dat die inzet eigenlijk heel bijzonder is.”

Miggels noemde ook nog het toekomstig hergebruik van de nieuwe biobased geluidsschermen. Ruigrok daarover: “Dat circulaire aspect pakken wij vaker op, zoals bij de Cruquiusbrug in Haarlemmermeer. Daar worden delen van de oude brug hergebruikt als tegengewicht in de nieuwe brug. Of neem het olifantsgras dat hier in Haarlemmermeer rond Schiphol wordt geteeld en ganzen weghoudt van de start- en landingsbanen. Dat gebruiken we weer in het beton van stoepranden op een bedrijventerrein.”
“Als we hier in de regio een concessie voor het openbaar vervoer aanbesteden staat ook vast dat het helemaal elektrisch moet. Punt is wel dat je dan heel goede afspraken maakt over de laadinfrastructuur, omdat er hier in de regio een stroomprobleem is.” Een voordeel van de HOVASZ is wel dat het laadstation voor de elektrische bussen direct op een keerpunt is aangelegd bij het nieuwe busstation Aalsmeer, zodat er niet nog eens naar een andere locatie hoeft te worden gereden.

Fiets

Naast het ov is voor Ruigrok ook de fiets een belangrijk onderdeel, met parallel aan de HOVASZ een fietspad. De politica woont vlak bij de HOVASZ en maakt zelf vaak gebruik van de nieuwe fietsvoorzieningen. Zowel de Vervoerregio als de gemeente Haarlemmermeer ondertekende de samenwerkingsovereenkomst ‘Flexibel werken en slim reizen’ bij Breikers. Deze regionale organisatie voor werkgevers mikt op het spreiden van de verkeersdrukte en stimuleert het fietsgebruik van werknemers.

Het nieuwe busstation in Aalsmeer met laadinfrastructuur.

“De inzet van de fiets”, vervolgt Ruigrok, “is natuurlijk de verpersoonlijking van duurzaamheid en een gezond leven. Met Breikers, een club waar honderden bedrijven bij zijn aangesloten, mikken we op mijden, verleiden en spreiden. Dus hoe kunnen we zoveel mogelijk mensen verlokken om gebruik te maken van het ov en de fiets? Zo krijg je in Haarlemmermeer wel een kilometervergoeding voor de ov en de fiets, maar niet voor de auto. We mikken op de zogeheten modal shift, waarbij je mensen van de ene modaliteit in de andere krijgt. Zo zijn de bussen van R-net hier enorm populair. Als die elke 6 à 8 minuten komen, vormen ze een goed alternatief voor de auto.”

Nu de HOVASZ nog maar net open is, valt het Miggels op dat de fietsenstalling bij het busstation al helemaal vol is; een goed teken.

Een van de pluspunten van het project zit hem ook nog in de leereffecten voor volgende bouw- en kunstwerken. Zoals het werken met Building Information Modeling (BIM, 3D modeleren). Miggels: “We hebben hier zelf geïnvesteerd in het 3D-model en dat neem je weer mee naar nieuwe werken. Door deze weg eerst digitaal te bouwen, kun je de aanleg daarna in één keer goed doen. Je optimaliseert daarmee het ontwerp, maakt buiten minder fouten en voorkomt ook het onnodig verslepen van grond.”

Het wegontwerp kent ten slotte nog enkele slimme aspecten die de duurzaamheid extra bevorderen, besluit Ruigrok. Zoals het vervangen van kruispunten door rotondes: dat scheelt heel veel stoppen en optrekken en dus CO₂. Dat laatste geldt ook voor bussen op de vrije busbaan. Bovendien rijden die rechtdoor over vijf van de zes rotondes en verbruiken daardoor ook nog eens minder energie. Al met al een mooi voorbeeld van kleine en grote ingrepen, die met elkaar een grote duurzame impact hebben, naast de directe effecten op de lokale leefbaarheid en bereikbaarheid.

Tekst: Ysbrand Visser
Foto boven: Rotonde Zwarteweg, Aalsmeer (bron: Aerovista Luchtfotografie BV); ontdek meer (interactieve) beelden op de website van The Imagineers Holland.