De energietransitie volgens Lubach

Auteur: Harm Valk

Zondagavond 8 november behandelde Arjen Lubach de plannen voor de energietransitie, met name de aanpak in de proeftuinen aardgasvrije wijken. Een gegromd ‘Gas is sexy’ van een Duitse politicus bleef hangen. De afrekening met de energietransitie leek een inkoppertje. Daarna kantelde het beeld en werd het een gedreven pleidooi voor echte CO₂-besparing en de belangrijke rol die vraagreductie daarbij heeft.  

Het is altijd al oppassen geblazen als er in de algemene pers over ons vakgebied wordt geschreven. Door de begrijpelijke drang om zaken te vereenvoudigen en verduidelijken voor niet-deskundigen worden er nog wel eens bochtjes afgesneden, of ongefundeerde claims onweersproken gelaten. Dat geldt natuurlijk helemaal als het onderwerp deel uitmaakt van een satirisch tv-programma op prime time.

Arjen Lubach verklaarde zelf dat zijn core-business ‘grapjes maken‘ is. Maar de impact van zijn uitzendingen kunnen aanzienlijk zijn, dus ik schoof naar de rand van de bank toen hij de energietransitie en de plannen voor aardgasvrije wijken bij de kop pakte. Van de proeftuinen bleef weinig heel. De kanttekeningen van de Rekenkamer werden zonder nader commentaar overgenomen. Ook de PBL-rapportage over de kosten van de transitie werd aangehaald en de kritiek op de smalle basis voor de conclusies daarin was blijkbaar niet doorgekomen of paste niet in zijn verhaallijn.

Gemakzuchtig bij elkaar gegoogled

De getoonde projecten en voorbeelden waren discutabel en zeker niet representatief voor bijvoorbeeld de innovaties en ambities die op Duurzaam Gebouwd gedeeld worden. De rendementen achter de sommen klopten niet. Kortom: het leek me wat te gemakzuchtig bij elkaar gegoogeld en ik begon hem er al van te verdenken dat hij het oor had geleend aan populistische prietpraters of partijen met hun core-business in de fossiele sector. Ik zag het draagvlak voor de energietransitie al smelten als een Zwitserse gletsjer. De hilarische uitspraak ‘Gas is sexy’ van een Duitse politicus leek het pleit te beslechten: aardgasvrij is onzin. Tot Arjen de stap maakte naar CO₂-besparing.

Toen werd het interessant, want relevant. CO₂-reductie is immers het lange termijndoel. Correctie: het doel dat we op zo’n kort mogelijke termijn moeten realiseren. Maar zelfs in de meest ambitieuze programma’s van gedreven pleitbezorgers van een fossielvrije samenleving, vraagt dat decennia. De weg naar die fossielvrije samenleving moeten we wel op zo’n manier inrichten, dat de aanpak op korte termijn dat lange termijndoel niet verder weg duwt.

Kosten per saldo

Daar heeft Lubach een punt. Juist in de gebouwde omgeving gaat het om incidentele ingrepen in die paar decennia. Tenminste als je aan wilt sluiten bij een natuurlijk moment. En dat ligt voor de hand qua draagvlak en kosteneffectiviteit. Die hele transitie moet wel door de BV Nederland betaald worden. Het gaat er daarbij eigenlijk alleen maar om ‘Door wie?’. In veel van de voorliggende plannen worden oplossingen voorzien op een hoog schaalniveau, zoals de wijk, het stadsdeel of zelfs de regio. Warmtenetten, wijkopslag, buffering, alternatieve bronnen, bijna alles kun je beter regelen op een hoger schaalniveau dan één enkel gebouw, een individuele woning. Daarbij wordt dan ook vaak geredeneerd dat ingrepen in of aan die individuele woning maar beter zo beperkt mogelijk kunnen zijn. Dat geeft immers maar overlast en gedoe. En die bewoner wil toch niet. Bovendien wordt zo gelijktijdig de businesscase van die voorgestelde oplossing op wijkniveau gunstig beïnvloed. Veel warmte of koude leveren op weinig adressen kost per saldo altijd minder dan weinig energie leveren achter veel voordeuren.

Het belang van de Trias Energetica

Dat klopt. Maar dat betekent wel dat de mensen achter die voordeuren de prijs betalen. Ze worden immers afhankelijk van die voorziening, die bovendien vaak een monopolistisch karakter lijkt te krijgen. Meer energie afnemen, zal er tot in lengte van jaren voor zorgen dat hoe dan ook de rekening substantieel hoger is dan bij een lagere energievraag. Hoe kun je dat voorkomen? Door te isoleren. Want de aloude stelregel blijft: energie die je niet nodig hebt, hoef je ook niet op te wekken, te distribueren en te meten en al helemaal niet af te rekenen.

Door zo te redeneren, is isolatie altijd verstandig en levert het een bijdrage aan het beperken van onze energiebehoefte. Daarmee vereenvoudigt het de energietransitie en geeft het een CO₂-reductie vanaf dag één, onafhankelijk van de energiedrager. Dank dus, Arjen Lubach, dat je ons weer met zoveel nadruk gewezen hebt op de eerste stap uit de aloude trias energetica. Die al vaak als verouderd is weggezet, maar in al zijn eenvoud steeds opnieuw zijn waarde bewijst. Echte CO₂-besparing begint met vraagbeperking,         

Harm Valk

Duurzaam Gebouwd-expert
Partner / senior adviseur
Nieman Raadgevende Ingenieurs

Een column van mijn hand over hetzelfde onderwerp verscheen op 10-11-2020 bij Cobouw