Tijdens het tweede congres ‘Gamechangers in de Bouw & Infra’ spraken veel kopstukken over de antwoorden op de huidige problemen in de bouw.
Na een rondleiding in het bijzondere CIRCL Amsterdam (van gastheer ABN AMRO) volgde aan de Amsterdamse Zuidas een erg gevarieerd programma vol topsprekers. De hele dag door klonk daarbij steeds een variant op de boodschap, waarmee het eerste congres vorig jaar werd afgesloten: ‘Word zelf een gamechanger’. Midden in de PAS- en PFAS-crisis waren de ‘gamechangers’ niet van de lucht, zo bleek vooral uit de keynotes van Petran van Heel, Bernard Wientjes, Co Verdaas en Aukje Kuypers.
Advies Remkes
Van Heel, Sector Banker Bouw en Vastgoed bij ABN AMRO, trapte af met de constatering dat de vooruitzichten voor de bouwsector niet rooskleurig zijn. En in plaats van een andere, meer innovatieve aanpak, ziet Van Heel dat prijzen weer worden verlaagd. Hij adviseert daarom juist gamechangers als stikstof en PFAS met beide handen aan te pakken. “Deze kwesties dwingen ons een bepaalde kant op en daar blijft het niet bij. Nu is het langzamer rijden, later komt er vast wetgeving over CO2 en ander stofjes. Wees erop voorbereid, sorteer op tijd voor en word zelf de gamechanger.”
Het is bovendien al vrij duidelijk, aldus Van Heel, wat er moet gaan gebeuren dankzij het rapport van de adviescommissie Remkes: modulair, energieneutraal, circulair en natuurinclusief bouwen. Dat een dergelijke aanpak volgens hem loont, blijkt wel uit de enorme belangstelling voor CIRCL zelf, ook vanuit het buitenland. “Dus er zijn meteen kansen voor de export.” ABN AMRO is bij dit alles niet alleen een optionele financier, maar ook steeds meer kennispartner. “De bank wil een sociale impact maken en vraagt klanten nu ook naar hun ecologische footprint”, besloot Van Heel.
Innovatie
Ook Bernard Wientjes, voorzitter Taskforce Bouwagenda, ontkwam niet aan het centrale thema en riep iedereen om te gaan gamechangen. 200.000 woningen dienen per jaar verduurzaamd te worden en dat lukt niet zonder een hele reeks van zaken. Zo noemde Wientjes allereerst de noodzaak van wetgeving, zodat de overheid een continue en massieve bouwstroom garandeert. Volgens hem heeft zijn lobby dat doel al bijna bereikt.
Op veel vlakken hamert Wientjes op innovatie, een gamechanger die de aanwezigen niet verraste, maar die buiten in de bouw volgens Wientjes nog nauwelijks van de grond komt. “Dit aspect heeft geen sterke historie in de bouw. Bovendien moet de kennis van TU’s en hbo’s beter gebundeld en verspreid worden, waarna uiteindelijk de kostprijzen in de bouw 20 tot 40% omlaag gaan en investeringen in energiebesparing lonend worden. Daarom is recent het Bouw Techniek en Innovatiecentrum opgericht, waarin naast het onderwijs ook de overheid en ondernemers participeren.”
Aanbesteding
Innovatie is bovendien een aspect dat veel beter in aanbestedingen moet worden beloond, aldus Wientjes. Nu lopen grote projecten vast en grote aannemers verdienen niets meer. “Vooral de grote opdrachtgevers moeten hun aanbestedingssystemen aanpassen. Ik hoor veel mooie woorden over duurzaamheid, innovatie belonen en circulariteit, maar meestal gaat het toch om de prijs.” Wientjes greep ook de gelegenheid om banken aan te spreken op de mogelijkheid leningen te verstrekken aan gebouwen in plaats van de gebouweigenaren. “Met een gebouwgebonden financiering kan de verduurzaming van complete wijken veel makkelijker van de grond komen.”
Wientjes beaamde dat de total cost of ownership, een suggestie van Van Heel, meer aan bod moet komen in aanbestedingen. “Dit zit echter nog niet in de genen en daarom is ‘gamechangers’ vandaag het goede woord en spreken wij van een revolutie. Zo gaan aanbestedingen in de toekomst geweigerd worden als ze niet gedigitaliseerd zijn. En als de cultuur in de bouw niet verandert, gaan andersoortige bedrijven de bouwsector inhalen. Een grote bouwer stelt zelfs dat hij zonder cultuurverandering over tien jaar niet meer bestaat.”
Mobiliteit
Planoloog en dijkgraaf Co Verdaas schetste vervolgens in een notendop hoe Nederland aan het veranderen is. Ons land is echter, in tegenstelling tot wat eerder deze eeuw gedacht werd, nooit af. In de wereld zijn wij wel een lichtend voorbeeld van gebiedsontwikkeling, waarbij telkens rekening moet worden gehouden met gamechangers als klimaatverandering, stikstof en PFAS.
Voor de toekomst kent Verdaas de geheide gamechangers ook al: “Hoe goed je de mobiliteit en bereikbaarheid ook organiseert, elk onderzoek, overal ter wereld, laat zien dat we met elkaar steeds meer gaan bewegen. Ook als je gewoon naar je werk kunt fietsen. Dat geldt voor elke cultuur, ongeacht het welvaartsniveau. De zelfsturende auto is in dit kader de gamechanger pur sang. Daardoor verandert ‘verplaatsen’ in ‘verblijven’. Dat moet je goed tot je laten doordringen en doet iets met onze ruimtelijke keuzes en bouwconcepten.”
Kent Verdaas ook al oplossingen? Met polderen én met meer centralisatie zullen alle opgaven veel meer gecombineerd moeten gaan worden. We kunnen daarbij volgens hem in ieder geval vertrouwen op de planologen, maar over de ambtenarij op lokaal niveau was hij minder te spreken. “Dit alles vraagt”, besloot Verdaas, “een minder lineaire opleiding voor studenten dan nu gebeurt.”
Bouwteam
Naast deze meer generieke presentaties, gingen diverse plenaire sprekers op een specifiek onderwerp in. Zo kwam natuurlijk het bouwteam nadrukkelijk aan bod, bij twee workshops en de inleiding van Joost Merema (PRO6managers) op het nieuwe concept BG-Model Bouwteamovereenkomst 2020. Duurzaam Gebouwd publiceert binnenkort die modelovereenkomst zelf en Merema, een van de ontwerpers, ging vanuit historisch perspectief in op dit type contractvorm, dat onder meer het plezier in het werken moet terugbrengen.
Workshop BG-Model Bouwteamovereenkomst 2020 door Henberto Remmerts (Tauw, foto Joost Merema).
“Het oude model bouwteam is meer gericht op het conflict in plaats van het samenwerken. Na het ondertekenen van een contract heb je wel een huwelijk met elkaar, maar je bent nog niet verliefd. Dat vergt onderhoud en het nieuwe contract biedt die mogelijkheid. Met ruimte voor diverse soorten partijen, maar ook met mogelijkheden voor koplopers. Sommige innovators zijn er al mee bezig of zouden zelfs liever willen bouwen met een contractloos model.” Binnenkort kunnen de twee versies van het definitieve BG-Model Bouwteamovereenkomst 2020 op deze website gratis gedownload worden.
Structureel succes
Een tweede document dat woensdag nadrukkelijk aan bod kwam, was het kersverse onderzoeksrapport van ABN AMRO, RISNET en Duurzaam Gebouwd, dat je hier kunt downloaden: Structureel succes - Op zoek naar meerwaarde in de bouw. De grootste kans op succes blijkt volgens het onderzoek te vinden in de ‘zachte kant’ van de bouw: de factor mens en de ‘cultuur’. Meer met elkaar praten, meer van elkaar leren (lerende organisaties), informatie ophalen en delen.
Ook investeren in het specificatie- en ontwerpproces maakt bouwprojecten succesvoller, evenals het ramen van kosten op basis van levensduur. Verdergaande standaardisatie kwam ook aan de orde, met aspecten als industrialiseren en assemblage op de werkplaats. Verder komen successen tot stand door een betere bouworganisatievorm en de keuze voor met name bouwteams als contractvorm. Bij de aanbesteding is het gunnen op kwaliteit van doorslaggevend belang.
Zakenvrouw van het Jaar
Tussendoor was het Bouwvrouw 2019 Aukje Kuypers (technisch installateur Kuijpers) die een gloedvol betoog hield en de zaal verraste met tal van innovatieve, energieneutrale projecten. Zoals een zeer ingewikkeld project aan de TU Delft met hoogspanning, maar ook het circulair (95%!) en energetisch verduurzamen van zeven panden in Eindhoven, wat bovendien internationale aandacht trekt.
Het was echter niet alleen techniek dat de klok sloeg bij Kuypers. De Zakenvrouw van het Jaar 2018 liet ook zien dat het juist om de mens ging, wil je succes boeken. Een psycholoog is al jaren geleden in dienst getreden om de klantvraag veel nadrukkelijker voorop te stellen en daarvan plukt het bedrijf nu de vruchten. Kuijpers is inmiddels zelfs steeds vaker hoofdaannemer van projecten. En sporadisch ook al voor nieuwbouwprojecten, waarbij de bouwaannemer tot het gilde der onderaannemers behoort. Het bedrijf heeft ervoor gekozen veel minder aanbestedingsplichtig werk te doen, omdat aannemers dan meer hun eigen visie kunnen inbrengen. Volgens Kuypers is echter ook binnen de aanbestedingsregels nog heel veel mogelijk.
Niet bang voor burger
De dag werd afgesloten door twee ‘buitenstaanders’, die de zaal duidelijk een spiegel voorhielden. Volkskrant-journalist Toine Heijmans stelde dat burgers helemaal niet zo negatief tegenover duurzaamheid staan als concurrent De Telegraaf van de daken schreeuwt. Er blijkt wel degelijk begrip voor zaken als de snelheidsverlaging naar 100 kilometer per uur.
“De burger is slim genoeg en niet gek. Hij kijkt naar zijn eigen leven, kan omgaan met verandering en vindt het zelfs leuk om een warmtepomp uit te zoeken. Wees dus niet bang voor de burger. Iedereen wil de komende jaren energieneutrale woningen, zeker omdat die ook meer waard worden”, aldus Heijmans.
Een ware dagsluiting werd uitgesproken door Wouter Beekers, directeur van het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie. Na zelf een burn-out te hebben meegemaakt, pleitte hij om op te passen met de jacht naar meer bouw, meer woningen, meer transitie. “De energietransitie is fantastisch werk, maar moeten we het niet over de vraag aan de voorkant hebben? Moeten we zo blijven doorjakkeren of moeten we een stapje terug maken? Wat mij betreft gaan we minder jagen en meer denken aan de betekenis van het leven.”
Dagvoorzitter Niels van Ommen, manager Duurzaam Gebouwd, maakte tot slot de aanwezigen warm voor het volgende congres van Duurzaam Gebouwd, op 6 februari 2020 in Assen, met als thema Missie Duurzaam Drenthe.
Tekst: Ysbrand Visser, fotografie: Martin Hols
Diverse sprekers op deze dag, onder wie Aukje Kuypers, Co Verdaas, Andrea Chao en Jeroen Moonen, komen uitgebreid aan het woord in ons kersverse digitale magazine, dat je hier gratis kunt lezen.