De Verbindingsdag Gezonde Scholen, gehouden op 11 november en georganiseerd door Stedebouw & Architectuur in samenwerking met Duurzaam Gebouwd en Ruimte-OK, had naast de plenaire presentaties ook een grote diversiteit aan parallelsessies waar je kennis kon halen en brengen. In dit artikel geven we je een samenvatting van de belangrijke punten uit een aantal sessies.

De invloed van zintuigelijke beleving stond centraal tijdens de eerste parallelsessie ‘Praktische ontwerptips voor een gezonde school’, gehost door Michiel Susebeek van Saint Gobain. “We deden onderzoek naar hoe je een beter schoolgebouw kunt realiseren, met een dashboard met verschillende parameters als welzijn, duurzaamheid en efficiëntie. Door aan de knoppen te draaien kun je een optimalisatieslag maken en weloverwogen keuzes maken op verschillende vlakken.

De ultieme gezonde school

Hij richtte zich vervolgens op verschillende elementen die bijdragen aan het welzijn van leerlingen én docenten, om de ultieme gezonde school te creëren. Akoestiek bleek een eerste belangrijke pijler: “Het heeft onder andere invloed op stress, gevoel van privacy en concentratie. Het ziekteverzuim wordt hierdoor beïnvloed want 80% van de leraren heeft last van lawaai door studenten. Ook voor de leerprestaties kan slechte akoestiek nadelige effecten hebben. Voorin van de klas wordt doorgaans 84% van de lesstof gehoord, achterin nog maar 50%. Dat duidt het belang van een goede akoestiek.”

Een andere belangrijke bijdrage voor ‘het goed voelen’ is thermisch comfort. Zo kunnen hoge temperatuur in de zomerperiode zorgen voor moeheid of concentratieverlies. “Parameters die van belang zijn, waar je over nadenkt in je ontwerp, zijn onder andere oppervlaktetemperatuur, straling en luchtvochtigheid.” Die beïnvloed je met thermische isolatie en zonwering, installaties als een warmtepomp in combinatie met basisventilatie en verschillende vormen van thermische massa.

Ademen

Ook het zintuig ‘Zien’ en de impact ervan mag niet onderschat worden voor een gezonde school. Een aantal tips passeren de revue: “Zorg voor een glaspercentage van de gevel van meer dan 50%. Dit zorgt voor een daglichtfactor van meer dan 5% en laat je 25% minder kunstlicht gebruiken. Voor de factor ‘zien’ zijn verder oriëntatie, interieur en materialen van belang, dus denk over al die onderdelen goed na.” ‘Ademen’ krijgt een speciale vermelding, dat rechtstreeks in verband te brengen is met de huidige gezondheidscrisis. “Zorg voor voldoende verse lucht en afvoer van vervuilingsbronnen, bijvoorbeeld de activiteit van mensen, bouwmaterialen en afwerking en slecht onderhouden installaties. Anticipeer daarop en grijp vroegtijdig in om het binnenklimaat zo optimaal mogelijk te houden.”

Het was aan Duurzaam Gebouwd-expert Martin Wendels, tevens directeur van WOLF Energiesystemen, om het kennisdelen over gezonde scholen voort te zetten. ‘Hoe zorg je voor een gezond binnenklimaat?’ “90% van onze tijd brengen we door in de binnenruimte”, schetst hij. “Dat maakt het des te belangrijker dat je een goed binnenklimaat hebt, maar hoe zorg je daarvoor op scholen? Je kunt inzetten op goed lesmateriaal, maar net zo essentieel is een gezond binnenklimaat, dat onder andere de leerprestaties positief beïnvloedt. Daarom is het belangrijk om in te zetten op vermindering van CO2, fijnstof, virussen en schimmels.”

Op 11 november vond de Verbindingsdag Gezonde Scholen plaats, met veel ruimte voor kennisdeling en digitaal netwerken

Constant verse lucht

Hoe doe je dat en waar ga je als eerst mee aan de slag? Er zijn diverse oplossingen om op in te zetten, maar Wendels vraagt aandacht voor een recente ontwikkeling: “We hebben een oplossing ontwikkeld, een luchtreiniger, die lucht afzuigt in de ruimte, deze filtert in de unit en uiteindelijk wordt de gereinigde lucht ingeblazen. Om CO₂ te reduceren heb je nog wel open ramen nodig, waar we een boostmodus voor toepassen om grotere hoeveelheden lucht te verplaatsen.” Het belang van een gezond binnenklimaat en frisse lucht werd de afgelopen maanden extra geduid, toen de invloed van aerosolen bij de overdracht van covid19 veelvuldig in het nieuws kwam. “Aerosolen zijn onder meer kleine stofdeeltjes in de ruimte waar virussen zich aan kunnen hechten. Met mechanische ventilatie zorg je continu voor voldoende verse lucht om de concentratie laag te houden.” In een vergelijking laat Wendels zien dat ‘traditionele’ raamventilatie achterblijft als het gaat om effectiviteit, onder andere op het vlak van temperatuurcomfort. “Bij mechanische ventilatie met warmteterugwinning kun je continu zorgen voor optimale temperatuur en binnenlucht van hoge kwaliteit.”

Het stokje ging over naar Rik Hoofs van Orcon/Thercon, die vanuit zijn expertise bevindingen deelde over ventilatie voor scholen. Hij legde de nadruk op de WTU range voor scholen, een decentraal ventilatiesysteem met warmteterugwinning. “Alle WTU-units hebben een enthalpie warmtewisselaar. Een voordeel daarvan is dat ook condensvocht wordt teruggewonnen en daardoor heb je geen condensafvoer nodig.” Ook zijn er voordelen voor de steeds warmere zomerperiode te melden. “Er wordt ’s nachts koude lucht ingeblazen, dus je hebt ’s ochtends bij binnenkomst van het pand meteen een fris gevoel.”

Buyer Group: antwoord op verduurzamingsurgentie

Een volgende sessie gooide het over een andere boeg en gaf een blik op de Buyer Group, de verduurzaming van renovatie en nieuwbouwscholen. Monique Donker (Off Road Innovations) en Niels van Ommen (PIANOo) vertelden over het proces en legden de uitdaging neer bij de deelnemers om op te staan en aan de slag te gaan. “Er is een noodzaak om met elkaar te verduurzamen en te onderzoeken hoe we dat voor elkaar kunnen krijgen bij scholen”, begon Donker. “Het is niet de vraag óf we stappen gaan zetten, maar hoe.”

De opgave voor scholen om het vastgoed toekomstbestendig te maken, is veelzijdig en complex. “De opgave is groot en gevarieerd, dus we willen zorgen dat we alle beschikbare kennis ontsluiten, zodat dit een weg vindt naar aanbestedingen in de markt.” Van Ommen vulde aan: “Met elkaar moeten we daarom definities afspreken over ‘duurzaam’, want wat is dat eigenlijk? Daarnaast bespreken we samen hoe hoog we de lat leggen. We leggen de focus op duurzaamheid, met als eindresultaat een  goed gebouw waarin primaire processen optimaal vormkrijgen en leerlingen en docenten excelleren.”

Samen aan de slag

Om dat werkelijkheid te maken, komen de Buyer Groups om de hoek kijken. “Met een groep van experts en met marktpartijen gaan we aan de slag en de voorbereiding doen voor de aanbesteding.” Hoe ziet zo’n Buyer Group er dan uit? “3 scholen en 3 gemeenten vormen de schil, en 3 gemeenten, 6 scholen en een inkoopbureau maken onderdeel uit van de kern. Het gaat om schoolgebouwen zowel uit de nieuwbouw als renovatiehoek: voor de kern gaat het om ongeveer 18 scholen en voor de schil circa 5.” De Buyer Group is al een tijdje aan de slag, maar je kunt nog meedoen. Meer informatie over het initiatief lees je op de website van PIANOo.

Meer kennis

Hongerig naar meer kennis over duurzame en gezonde scholen? Bekijk ons thema-dossier in de kennisbank van Duurzaam Gebouwd of kom in actie door je aan te sluiten bij de Expeditie Gezonde Scholen.