Het was de bedoeling dat vanaf 1 juli 2020 alle nieuwbouw, zowel woningen als utiliteitsbouw, moeten voldoen aan de eisen voor bijna energieneutrale gebouwen (BENG). Deze datum is met een half jaar uitgesteld naar 1 januari 2021. Vanaf 2015 is hard aan de normering gewerkt en in de tussentijd is een groot aantal wijzigingen doorgevoerd. Deze komen niet allemaal het klimaatakkoord ten goede en uiteindelijk ook niet de portemonnee van gebouw- en woningeigenaren. De korte termijn lijkt het vooralsnog te winnen van de lange termijn. Maar is dat wel zo verstandig?

Voor alle nieuwbouw geldt dat aanvragen van de omgevingsvergunning vanaf 1 juli 2020 moeten voldoen aan de eisen voor bijna energieneutrale gebouwen (BENG). De BENG-indicatoren zijn in basis gebaseerd op de Trias Energetica, een driestappenstrategie om een energiezuinig ontwerp te maken:

1. Beperk de energievraag;
2. Gebruik duurzame energie;
3. Indien nodig, gebruik fossiele brandstoffen zo efficiënt en schoon mogelijk.

Deze stappen hebben geleid tot de BENG-eisen. Voor de buitenkant van een gebouw, de zogenoemde schil, geldt een aparte eis om de energiebehoefte te limiteren. Dat is BENG 1. Vervolgens moet de energievraag van een gebouw zo veel mogelijk uit hernieuwbare energie bestaan: de BENG 3-eis. Tot slot moet de resterende energiebehoefte zo efficiënt mogelijk worden opgewekt: BENG 2.

Bijstellen eisen

De beperking van de energiebehoefte vormt dus de basis van de BENG. In de eerste opzet van 2015 riep met name de strenge BENG 1-eis weerstand op vanuit de markt. Om deze eis te halen was een zeer hoge mate van isolatie vereist en natuurlijke ventilatie bleek daardoor erg lastig te realiseren. Daarnaast kwam uit de financiële haalbaarheidsstudie naar voren dat de bouwkosten met de voorgestelde eisen te hoog werden.

Het viel dus te verwachten dat de (voorlopige) BENG-eisen zouden worden bijgesteld. In november 2018 werden de herziene BENG-eisen voorgesteld. Deze leidde tot veel kritiek. De voorgenomen eisen bleken geen vooruitgang ten opzichte van de huidige EPC-eis van 0,4. De gepubliceerde berekeningen van Nieman lieten zien dat deze eisen weinig ambitie toonden en zeker geen prikkel vormden om zwaarder te isoleren dan de grenswaardes van het Bouwbesluit.  

Inmiddels zijn de BENG-eisen 2019 definitief. Hierin is de BENG 1, het beperken van de energievraag, aangescherpt en gedifferentieerd naar woningtype (grondgebonden, woongebouw, skeletbouw) en compactheid. Ook nu blijkt dat de `vangnet waarden’ uit het Bouwbesluit vaak nog voldoen om BENG 1 te halen. De BENG-eisen zijn dan ook minimum-eisen. Je mag en kan de ambitie hoger leggen. Maar de initiële kosten zijn daarvoor vaak de beperkende factor.

Klimaatdoelstellingen

Het lijkt erop dat met de herziene BENG-eisen toch wat van de Trias Energetica afgeweken wordt. Om de klimaatdoelstellingen te halen wordt steeds vaker overgestapt op elektrisch verwarmde huizen en transport via elektrisch aangedreven vervoermiddelen. Dit heeft een sterke toename van de vraag naar elektriciteit tot gevolg: een stijging van wel 50% bij volledige elektrificatie in 2050. Duurzame energie via zon en wind zullen bij lange na niet voldoende zijn om de groei in de elektriciteitsvraag bij te houden. Gevolg is dat er steeds meer stroom met gascentrales opgewekt moet worden. Een ontwikkeling die haaks staat op de ambities van de overheid om minder afhankelijk te zijn van fossiele energiebronnen en de klimaatdoestellingen.

Onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen gaven in 2018 al aan dat het verminderen van de energiebehoefte in woningen een belangrijke optie is om de vraag naar gas te beteugelen.

De druk op energievoorziening zal in de toekomst dus niet afnemen, waardoor beperking van de energiebehoefte weer zwaarder gaat wegen. Logisch gevolg is dat er alsnog zwaardere isolatie nodig is. Hierdoor krijgen burgers, maar ook woningbeheerders, de rekening voor na-isoleren over een aantal jaren alsnog gepresenteerd.

Verstand gebruiken

Daar komt bij dat de eisen om de vijf jaar onder de loep worden genomen door middel van een kostenoptimaliteitsstudie (KOS), die de EPBD-richtlijn voorschrijft. De minister schrijft in haar toelichting op de nieuwe BENG-eisen hierover: “Op basis van de KOS zijn de eisen op een kostenoptimaal en kostenefficiënt niveau vastgesteld waarbij een energiebesparing door verdergaande maatregelen zich niet terugverdienen. Het nemen van verdergaande maatregelen blijft daarbij overigens nog steeds mogelijk, maar vormt geen onderdeel van de wettelijke systematiek.” Doordat technieken zich verder ontwikkelen ligt het echter in de lijn der verwachting dat de meerkosten van energiezuinig bouwen op termijn steeds verder gaan afnemen. De eisen gaan in de toekomst daarom alleen maar scherper worden.

Verder zegt de minister: “In de KOS is daarom niet gewerkt met gebouw- of projectspecifieke calculaties, het betreft een algemene calculatie die representatief is voor alle projecten in Nederland. Deze systematiek is door Europese Unie voorgeschreven, op basis van de gedachte van de Trias Energetica en de Total Cost of Ownership.” Een prima uitgangspunt, ware het niet dat in de algemene calculaties voor bijvoorbeeld kozijnen uitgegaan wordt van een levensduur van slechts 30 jaar. Een TCO-rapport van Nieman-Kettlitz toont aan dat er grote verschillen zitten tussen het materiaal dat wordt gebruikt. Het blijkt dat wanneer in de investeringsafweging het toekomstig onderhoud en de levensduur meegenomen worden, de kostprijs ondergeschikt is.

Ook al is er goed geluisterd naar de markt en zijn de eisen op belangrijke punten aangescherpt, toekomstige ontwikkelingen zijn daarin niet meegenomen. Aangezien de gemiddelde levensduur van een woning (volgens de overheid) 75 jaar is, is het daarom onverstandig om bij het ontwerp uit te gaan van de huidige BENG-eisen. Zoals Harm Valk, expert van de Nieman Groep, het stelt: “Bedenk dat BENG geen ontwerptool is. BENG is een bezemwagen, een vangnet. Integrale kwaliteit en comfort zijn daarmee niet vanzelfsprekend. Jullie zullen creatief moeten blijven en je verstand blijven gebruiken.”

Tekst: Rob Huvers, Business Developer bij Kawneer

Bronnen:
Artikel ‘Harm Valk over definitieve beng-eisen’, Lente Akkoord, 5 juli 2019,
Artikel ‘Aangescherpte BENG-eisen 1 juli 2020 in werking’, Gawalo, 12 juni 2019