Een vastgoedvoorraad waar nog aardgas van toepassing is, behoort definitief tot het verleden. Die tendens was te proeven tijdens het seminar #VanGasLos bij Itho Daalderop in Tiel, waar de bredere aspecten van woningverduurzaming centraal stonden. “De tijd is rijp om actie te ondernemen, blijf vooral niet wachten op de Regionale Energiestrategie.”

De ochtend vol kennisdeling werd gestart met de spotlight op een paradepaardje van duurzaamheid, RijswijkBuiten. “Tien jaar geleden werden daar prachtige nieuwbouwwijken gebouwd, nog steeds iconen voor wat er mogelijk is op het gebied van duurzaamheid”, vertelde dagvoorzitter Ronald Schilt van Merosch. Eerder besteedden we op DuurzaamGebouwd.nl al aandacht aan het project, onder andere met de blik op het innovatieve prestatiecontract, dat de energieprestatie garandeert voor 25 jaar.”

Kerst Algera van Itho Daalderop voegde daaraan toe dat de energietransitie versnelling behoeft, vooral in de bestaande bouw. “We moeten ons daarbij realiseren dat de transitie niet alleen om techniek gaat, maar dat het een impact heeft op de operationele kant van de bouw- en vastgoedsector. Zo is onze warmtepompproductie is verdriedubbeld ten opzichte van twee jaar geleden. De producten zijn anders geworden en daarmee ook de vraag.”   

Uitdaging in bestaande bouw

Van Rijswijk-Buiten en Tiel stond daarna Zoetermeer in het middelpunt. Robbert van Rijswijk en Peter Verheggen van respectievelijk Merosch en gemeente Zoetermeer vertelden over Palenstein. Aan deze wijk is subsidie toegekend in het kader van ‘Proeftuin Aardgasvrije Wijken’, een traject vanuit Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. “Hier onderzoekt Merosch de mogelijkheden om een laagtemperatuur warmtenet met collectieve WKO te realiseren”, vertelde Van Rijswijk. “Bijzonder is het aantal woningen, 1117 om precies te zijn. Het betreft voornamelijk flatgebouwen, wat de opgave wellicht nog verder vergroot.”

Het betreft bestaande bouw, wat volgens Verheggen de grootste uitdaging is. “Palenstein is in 1966 gebouwd. “Het grootste deel van de vastgoedvoorraad daar is in handen van woningcorporaties. Dat zorgt ervoor dat we een gezamenlijke casus ontwikkelen, waarbij we verschillende alternatieven onder de loep hebben genomen. We sloten een Green Deal met de corporaties om een plan van aanpak te maken om te beslissen hoe en wanneer het vastgoed van het gas af gaat.”

De harde besluiten over deze planning, komen in de omgevingsvisie. “We hebben een wijkgerichte aanpak met een proeftuin en er komt een afwegingsleidraad van het rijk wat het beste alternatief kan zijn met de huidige inzichten. Als je alle woningen en de bewoners van het gas af wilt helpen, dan is er nog veel nodig.” Naast informatievoorziening moet er nog veel gebeuren op het gebied van het betaalbaar maken van de transitie. Daar weet Van Rijswijk meer over. “Prijzen moeten naar beneden om concepten betaalbaar te maken en financieringsvormen als gebouwgebonden financiering moeten van de grond komen. Dat betekent dat er zowel aan de kant van de overheid als van de markt nog wel wat moet gebeuren.Er moet zowel aan de kant van de overheid als van de markt nog wel wat gebeuren.”

Aan de knoppen draaien

Zo ook bij Palenstein, met het uitgangspunt om de onrendabele top zoveel mogelijk weg te nemen. Daarvoor zijn er een aantal relevante knoppen om aan te draaien. Bijvoorbeeld stimulering en het reduceren van investeringskosten. “Begin, leer, innoveer en versnel zijn de uitgangspunten hiervoor. Garandeer de aansluitsnelheid en zorg voor nieuwe marktordening en -modellen. Co-financier de wko-bronnen en de infra bijvoorbeeld vanuit de gemeente. Denk erover na wat het kan betekenen al als je de exploitatie uitbesteedt aan een externe partij.” Een laatste advies komt na een vraag uit de zaal over de capaciteit van het elektriciteitsnet. “Zorg dat de netbeheerder in een vroeg stadium aan tafel zit, zodat je niet voor verrassingen komt te staan.”

Een nieuwe all-electric route kwam vervolgens aan het licht, om de renovatie van de bestaande bouw verder te versnellen. Daarvoor gaf Frank Doff van Itho Daalderop eerst een marktschets: “De bestaande bouw is een enorme markt die opengebroken moet worden om de energietransitie vorm te geven. Daarom hebben we een propositie ontwikkeld waarin comfort, opschaalbaarheid en financiering de uitgangspunten zijn.”

Overlast en financiële barrières wegnemen

Die oplossing is het warmtepompnet, bestaande uit water/water warmtepompen in meerdere woningen. Deze zijn aangesloten op één gedeelde bron. “We maken één diepe bron, bijvoorbeeld bij de hoekwoning van een blok woningen en creëren zo een mini-warmtenet op basis van duurzame energie. Daarmee voorkom je dat je tuinen overhoop moet halen en dat je in de hele straat wijzigingen moet aanbrengen. Een voordeel hiervan is dat de overlast voor bewoners fors wordt verlaagd. Kijk je naar het fiscale voordeel, dan is het goed om te weten dat deze maatregel onder de warmtenetwet valt.”

Eventuele zorgen over het geluid van lucht/water warmtepompen zijn daarnaast niet meer van toepassing. Een water/water warmtepomp haalt een veel hogere temperatuur en er is sprake van lagere onderhoudskosten en Total Cost of Ownership. Nadat het afgiftesysteem in de toekomst is aangepast, is het mogelijk om nagenoeg gratis te koelen. De boorkosten worden verdeeld over maximaal vijf woningen, aangezien deze allemaal op één bron zijn aangesloten. “Daarnaast richten we ons in deze innovatie op een prestatiegarantie die vertrouwen wekt. Een prestatiegarantie als ‘zonnepanelen wekken meer op dan de warmtepomp verbruikt bij de thermostaat op 20 graden en een boilervat heet water per dag’, maakt de propositie eenvoudiger, goedkoper en technisch haalbaar.”

Blok voor blok

Ondertussen is de warmtetransitie in volle gang en gaan wijken blok voor blok van het gas af. Tegelijkertijd heerst er in een sector een afwachtende houding, gezien de vorming van de warmtetransitievisies. “Laat je niet remmen door de Regionale Energiestrategie, maar start vandaag. We zien dat sommige corporaties en andere ketenpartners stil dreigen te vallen omdat ze benieuwd zijn naar maatregelen vanuit de overheid die wellicht worden doorgevoerd. Laat je niet afremmen, want met het warmtepompnet is de wijkaanpak mogelijk.”

Hoe die wijkaanpak ook nog eens integraal kan verlopen, daarover vertelde Eva de Ruiter van Aveco de Bondt. Hittestress, wateropvang, strategisch beheer en andere elementen moeten niet langer op zichzelf staan als maatregelen en worden idealiter in een complete casus aangepakt. “Hoe gaat de energietransitie er in de praktijk aan toe? De straat gaat op de schop. Als je daarmee bezig bent, dan ligt het bezien vanuit de bewoner en de praktijk voor de hand om ook klimaatadaptatie erbij te nemen. Het komen tot een totale transformatie van een toekomstbestendige wijk is een uitdaging, want hiervoor moet je de praktijk- en systeemwereld bij elkaar brengen, evenals de politiek. Hoe vind je en houd je de verbinding?”

Zo’n integrale bril is nog geen gemeengoed. Zo zijn verantwoordelijkheden voor straatverlichting, groen onderhoud, onderwijs en andere elementen van een doorsnee wijk ondergebracht bij verschillende ambtelijke disciplines. “Het kost energie en daadkracht om de verbinding tussen werelden te maken. Er zijn veel partijen die dan belangrijk zijn en als stakeholder kunnen worden aangeduid, zoals netbeheerders, bewoners en corporaties. Pak je de opgave breed beet, dan is het voordeel voor de burger dat de straat maar één keer overhoop wordt gehaald. Naast dat het budgettair effectief is om werk met werk te maken.”

Duurzaamheid en levenskwaliteit vragen om verbinding tussen vakwerelden en praktijk

Een benadering met een focus op levenskwaliteit kan De Integrale Wijkaanpak zijn. “We analyseren een wijkopgave dan niet enkel vanuit de energietransitie, maar combineren deze met alle andere ruimtelijke opgaven die er kunnen spelen in de wijk. We gaan in gesprek met verschillende stakeholders van de thema’s, lopen met zijn allen de thema’s door. Dat is een tijdsinvestering, maar het voordeel is dat je elkaar inzicht geeft in elkaars wereld van specialisme en daardoor tot mogelijkheden en inzichten komt over hoe je elkaar kunt versterken.” Een voorbeeld van een succesvolle implementatie is dat je ervoor kunt kiezen om een wijk veel meer te vergroenen, waarmee je de hittestress laat dalen. “Daarmee daalt je koelvraag bijvoorbeeld, wat met de hete zomers een steeds belangrijkere vraag wordt.” En met een aantrekkelijk groene leefomgeving nemen ook de sociale contacten in de wijk toe.

Het vrij simpele voorbeeld illustreert dat je elkaar met verschillende elementen kunt ondersteunen en vooruit kunt helpen. Door een integrale analyse en aanpak pak je alle relevante ruimtelijke vraagstukken in één keer aan. Het brengt minder kosten met zich mee, is efficiënter in tijd en geeft meer draagvlak voor maatregelen omdat deze meerdere doelen dienen. “Gemeenten zien dit als voordeel, maar de vraag is wel ‘hoe dan’? We merken dat ‘De Integrale Aanpak’  hierin nuttig is en voor overzicht zorgt in zowel de probleemanalyse als richting de uitvoering. De voorwaarden die nodig zijn om op een echt integrale wijze te werken is o.a. dat je vakspecialisten nodig hebt die de vertaling kunnen maken van concept naar uitvoering. Maar ook een gemeente en vakspecialisten die open staan om intern samen te werken.” Uiteraard worden bewoners ook betrokken in deze integrale aanpak. Daarvoor werken we graag met nieuwe meer online methoden zodat je meer en bredere respons uit de wijk krijgt, dan via de traditionele bewonersavonden. “Voor een totaal aanpak van de energietransitie hebben we dus niet alleen techneuten nodig maar ook verbinders en omgevingsmanagers. Die een integrale en samenwerkende bril opzetten. En het is de kunst elkaar te leren begrijpen en de optimale vertaling naar de praktijk te maken.”

Met een rondleiding werd het seminar afgesloten. Enthousiaste deelnemers konden een kijkje nemen bij de productiefaciliteit om kennis te maken met de innovaties van Itho Daalderop. Op DuurzaamGebouwd.nl houden we je op de hoogte van de projecten die ter sprake kwamen en het Warmtepompnet.

Tekst: Marvin van Kempen, Beeld: Itho Daalderop, Roxanne Nijenhuis