Als PDEng-trainee van voormalig TU/e-hoogleraar Jos Lichtenberg deed Monique Donker-Blacha onderzoek naar de diffusie van innovaties in de bouwsector. “Waarom komen ze niet van grond? Omdat we te veel in techniek denken.”

Zo’n 5 jaar was ze manager van de Stichting Slimbouwen, die het gedachtengoed van Jos Lichtenberg verspreidde. “Met de bouw van de Venco Campus in Eersel hebben we de voordelen van slimbouwen getoond”, vertelt ze. “Maar toch pikt de markt de bouwmethodiek van slimbouwen niet grootschalig op.”

4 diffusiefactoren van Innovatietheorie

Dit geldt niet alleen voor slimbouwen, maar ook voor andere innovaties zoals Active House en passief bouwen. “Dat vond ik vreemd, dus ben ik de achterliggende oorzaak gaan onderzoeken.” Hierbij stuitte ze 4 diffusiefactoren van de Innovatietheorie van communicatiespecialist Everett Rogers, waaraan een innovatie moet voldoen om succesvol te zijn. “Hierbij gaat het om de kenmerken van de innovatie zelf, de tijd, de sociale context en de gebruikte communicatiekanalen. Daarbij heb ik onderzocht hoe deze factoren zich verhouden in de bouwsector en op basis van deze resultaten het ImplovatieModel ontwikkeld. Hierin staan praktische handvaten om innovaties succesvol te verspreiden en de adoptie van de innovaties te vergroten”, legt ze uit. “Wat in andere sectoren wel lukt, werkt echter niet in de bouwbranche.”

Oordeel van consumenten

Volgens haar komt dit onder meer omdat bouwbedrijven de uiteindelijke doelgroep te weinig betrekt. “In de amusementsindustrie is het bijvoorbeeld heel normaal dat een selecte groep consumenten haar oordeel geeft over een computergame. Waarom doen bouwbedrijven dat niet met hun innovaties? Hun gebouwen zijn ook bedoeld voor consumenten.” Daarnaast merkt ze dat iedereen hetzelfde verhaal te horen krijgt. “In mijn tijd bij Stichting Slimbouwen ging Jos heel Nederland rond om zijn verhaal te vertellen. Iedereen reageerde enthousiast op zijn verhaal, maar de massale verandering is uitgebleven. Dat komt wellicht omdat hij steeds hetzelfde verhaal vertelde. Terwijl te vroeg communiceren met de verkeerde personen weerstand kan opleveren en de verspreiding van de innovatie tegenhouden. Een opdrachtgever heeft bijvoorbeeld geen behoefte aan alle technische details.”

Pleidooi voor radicale verandering

Ze beseft dat dit soort innovaties een rigoureuze omslag van de bouwsector vereisen. “Als de bouw deze omslag maakt – en bijvoorbeeld de rol van aannemers compleet verandert – zorgt dat voor enorme werkloosheid. Veel bedrijven beschermen hun eigen positie en moedigen daarom dit soort innovaties niet aan.” Daarom pleit ze voor een radicale verandering. “Om de bouwsector vooruit te helpen en echt aan verduurzaming bij te kunnen dragen, moet de focus niet alleen liggen op het stimuleren van innovatie. Het is belangrijker om de adoptie en diffusie van bestaande innovaties te ondersteunen. Deze innovaties – zoals passiefbouwen, Active House en Slimbouwen – zijn disruptief en kunnen de systeembouw versnellen. Voor dit soort radicale veranderingen is een breuk in het systeem nodig.”

Ketenintegratie en -samenwerking als oplossing

Het succes van bijvoorbeeld Slimbouwen heeft ze al gemerkt. “De Venco Campus in Eersel is gebouwd met een besparing van ruim 30% op de bouwkosten. Hierbij zijn bijvoorbeeld de vensters op de bouwplaats ontwikkeld.” De oplossing ligt dan ook in haar ogen in ketenintegratie en -samenwerking. “Begin met kleine concepten en implementeer die in een project. Door écht met elkaar samen te werken, leer je elkaar beter kennen. Zo kunnen bedrijven de bouwsector van binnenuit veranderen.”

Bedrijven in overlevingsstand

Desondanks ziet ze dat dit nog steeds moeilijk is. “In de crisistijd werkten veel bedrijven vanuit een overlevingsstand, omdat er te weinig werk was. Nu staan ze alweer in een overlevingsstand, omdat ze de hoeveelheid werk niet aankunnen. In beide gevallen betekent dit dat ze niet investeren in innovaties. Als ze dit blijven doen, dan komt er een nieuw bedrijf in deze sector die al het werk wegkaapt.”

Architect Marco Vermeulen heeft gezorgd voor het ontwerp van The Dutch Mountains. Ook creatieve ontwikkelmaatschappij BLOC is hierbij betrokken.

Samenwerken centraal

Daarbij spelen opdrachtgevers in haar ogen een belangrijke rol. “Stel een andere vraag en stuur niet op prijs. De samenwerking tussen bedrijven moet namelijk centraal staan. De overheid dient hierbij een faciliterende rol in te nemen.” Daarnaast vindt ze dat bedrijven goed naar hun impact kijken en zich hiervan bewust worden. “Op basis van hun rol dienen ze te zoeken naar hun strategische partners om vanuit daar hun doelgroep te vinden.” Daarnaast pleit ze voor meer communicatie. “Niet alleen over de positieve zaken, maar ook over de fouten. Daarvan leert de sector.”

Dutch Mountains

Overigens werkt ze nog steeds samen met Lichtenberg, in de samenwerkingsinnitiotieven Off Road Innovations en Slimgebouwd. “Jos is de aanjager met ervaring met innovatie. Ik ben de frisse denker en wil graag veranderingen teweeg brengen. Samen zijn we bijvoorbeeld betrokken bij het project ‘Dutch Mountains’, een interactieve, multifunctionele werk- en verblijfsomgeving die in 2020 in de gemeente Veldhoven moet verrijzen.” Dit gebouw is een initiatief van Brainport Development en wordt gebouwd volgens de wijze van Slimbouwen.