Op woensdag 4 november van 14.15 tot 18.15 uur organiseert TVVL een evenement in Mediaplaza van de Jaarbeurs te Utrecht. Tijdens deze middag staat gerenommeerd schrijver en spreker Jeremy Rifkin centraal. Rifkin is een Amerikaanse econoom en schrijver die de impact van wetenschappelijke en technologische veranderingen op de economie, arbeidsmarkt, samenleving en het milieu bestudeert. Hij is bekend van onder andere ‘The Internet of Things’ en ‘The Third Industrial Revolution’.

Jeremy Rifkin ziet hoe onze maatschappij zich sprongsgewijs ontwikkelt door een gelijktijdige technologische doorbraak op het gebied van energie- en informatietechnologie. De eerste industriële revolutie vond plaats toen James Watt de stoommachine introduceerde. Machines vervingen menselijke en dierlijke arbeidskracht, hetgeen leidde tot een explosieve stijging van industriële bedrijvigheid. Deze energierevolutie versnelde het proces enorm, wat leidde tot alfabetisering op grote schaal. De levensstandaard nam toe en laagwaardige arbeid ging verloren, een samengaan dat nog enkele malen zou volgen.

De tweede industriële revolutie betrof de introductie van de interne verbrandingsmotor door onder andere Otto in combinatie met elektrificatie van de informatie-uitwisseling. Eerst via de telegraaf, toen per telefoon en ten slotte tot op de dag van vandaag met behulp van de computer en het internet. Ook hier heeft een exponentiële stijging van de industriële activiteit plaatsgevonden en ook hier ging dat ten koste van veel laagwaardige arbeid.

De derde en huidige industriële revolutie betreft het samengaan van wederom een energierevolutie en een grote doorbraak op het gebied van de informatietechnologie. De transitie naar een hernieuwbare energievoorziening, gefaciliteerd door internettechnologie die onze elektriciteitsnetten transformeren naar een intelligent stroomnetwerk, het Intergrid.

Nieuw Economisch Paradigma

De derde revolutie betreft méér dan een gewijzigde technologie, die slechts mogelijk is door een andere economische werkelijkheid. Waar de eerste en tweede industriële revolutie voortkwamen uit het bijeenbrengen van veel kapitaal en bedrijvigheid, bestaande uit veel mensen die in loondienst werkten, is de derde revolutie er één van de gemeenschap.

Vanaf het moment dat hernieuwbare energiesystemen voor particulieren zichzelf terugverdienden, vond er een ongehoorde investeringsgolf plaats. In Duitsland alleen al werd er in zo’n tien jaar 40 GW aan zonne-energiesystemen geplaatst, veelal op particulier initiatief. Dit is een democratisering van onze energievoorziening. Niet langer zijn grote kapitaalintensieve energievoorzieningen de maat der dingen, maar meer en meer de som van onvoorstelbaar veel relatief kleine, duurzame initiatieven. Dat is een van de uitgangspunten van Rifkin: onze gebouwen ombouwen tot kleine energiecentrales.

Overvloed aan zonne-energie

En hoewel de op de aarde vallende zonne-energie overvloedig is – afhankelijk van bepaalde aannames 5.000 tot 10.000 maal onze huidige behoefte – is er meer nodig dan zonnepanelen alleen. De zon schijnt niet altijd en ook niet altijd even sterk, reden waarom opslag noodzakelijk is. Accu’s zullen zeker een rol spelen en Tesla speelt hier momenteel slim op in, maar het is de vraag of we voldoende materialen beschikbaar hebben om aan de vraag hiernaar te kunnen voldoen. Zeker om de eerste perioden te overbruggen zullen we van deze en andere opslagtechnieken wel gebruik moeten maken, hoewel die vanuit milieutechnisch oogpunt minder wenselijk kunnen zijn.

Het aardige aan de visie van Rifkin is dat de zonne-energie dermate overvloedig is dat efficiency-vragen minder relevant worden dan het effectieve gebruik van de natuurlijke hulpbronnen. Nu reeds speelt in Duitsland af en toe een ‘overmaat’ aan zonne-energie: het traditioneel opgezette energienet (centrale opwekking, decentrale consumptie) wordt meer en meer gebruikt om decentraal opgewekte energie naar andere gebruikers te transporteren. Het overschot kan nu en zeker in de toekomst gebruikt worden voor bijvoorbeeld elektrolyse, waarbij de vrijkomende waterstof in feite de energiedrager is, oftwel het Power to Gas-fenomeen. Bij voldoende opwekkingskracht kan dit in potentie een compleet duurzaam alternatief voor onze energievoorziening opleveren. Het is de kracht van vele honderden miljoenen inwoners die gezamenlijk meer gewicht in de schaal kunnen leggen dan vele, en uiteindelijk misschien wel alle, elektriciteitscentrales ter wereld.

Waterstofeconomie

De energiedrager waterstof is tezamen met brandstofceltechnologie een uiterst interessante combinatie. Schone, hernieuwbare en gratis zonne-energie levert met behulp van PV-cellen op en rond onze gebouwen elektrische energie. Deze wordt direct gebruikt voor de opwekking van waterstof als tussentijdse energiedrager. Vervolgens wordt deze waterstof als ‘brandstof’ gebruikt door omzetting in brandstofcellen in: elektriciteit, warmte, en gedemineraliseerd water. Geen SO₂-, CO₂- of PM2.5-emissies, geen uitputting van fossiele brandstoffen, geen nucleair afval of gerelateerde calamiteiten en dat alles op basis van gratis ter beschikking staande hernieuwbare energie: de zon. Brandstofcellen zijn eveneens uiterst geschikt voor het bekrachtigen van onze elektrische vervoermiddelen, zodat onze mobiliteit gewaarborgd is.

Daarenboven worden deze brandstofcellen slechts circa 5 tot 10 % van de tijd daadwerkelijk voor vervoer gebruikt. Ieder jaar wordt er meer motorvermogen op de weg gebracht dan we aan elektriciteitscentrales wereldwijd hebben opgesteld. Indien deze kleine powerplants bij stilstand aan het net gekoppeld worden, kunnen zij meer dan voldoende in onze totale energiebehoefte voorzien. De enige vraag is of we op tijd voldoende hoogwaardig gerecyclede materialen beschikbaar hebben.

De entropierekening

Een van de meest interessante onderdelen van Rifkins zienswijze is het gemak waarmee hij verschillende disciplines met elkaar vermengt. Economie, politiek en thermodynamica (interacties tussen grote verzamelingen van deeltjes op een macroscopisch niveau) worden logisch en inzichtelijk met elkaar in verband gebracht. Zo ook de rekening voor het verbranden van onze fossiele voorraden in de laatste twee eeuwen, toepasselijk de entropierekening genoemd. De hieraan gerelateerde CO₂-uitstoot kan in potentie een catastrofale klimaatverandering initiëren. Ook het betrekken van milieu- en gezondheidseffecten in onze economische werkelijkheid geeft een heel ander beeld van onze economische werkelijkheid.

Ons BNP, reeds lange tijd de maat van onze economische welvaart, wordt bepaald door de som van alle goederen en diensten, positief of negatief, dus ook die van de sanering van lozingen van giftig afval, of die van benodigde politiebescherming. Bedenk hierbij dat het IMF recentelijk een rapport uitbracht (mei 2015) waarin berekend wordt dat er ca. 5,3 E12 $ ‘subsidie’ per jaar aan de fossiele brandstofindustrie wordt verstrekt door het niet in rekening brengen van de negatieve effecten op milieu en mens. In Euro’s is dat ca. 4,9 E12 € per jaar, oftewel 9,3 miljoen € per minuut.

Nieuw Maatschappelijk Paradigma

De ontwikkelingen die Rifkin schetst, betreffen niets meer en niets minder dan een nieuwe maatschappelijke ordening. Van centraal aangestuurde grote kapitaalintensieve installaties en fabrieken naar kleinschalige collectiviteiten. Het is de democratisering van energieopwekking en op termijn evenzeer van kleinschalige (3D-)productie. Het is een overgang van socialistische en kapitalistische ideologieën naar een maatschappij van samenwerking. Gebruik wordt belangrijker dan bezit en we zien dat al bij de jongere generaties. Tussenpartijen verdienen traditioneel op basis van hun toegevoegde waarde en transactiekosten. Indien deze nagenoeg verdwijnen, zoals bij eigen energieopwekking en thuisproductie door middel van 3D-printing gebeurt, dan verdwijnen deze posities en kosten, hetgeen uiteindelijk leidt tot ‘The Zero Marginal Cost Society’, tevens de titel van het volgende boek van Rifkin.  NA

Visie op duurzame economie

Op 4 november 2015 spreekt Rifkin tijdens het Smart Cities Event van TVVL in MediaPlaza, Jaarsbeurs Utrecht. Zijn visie op een duurzame economie, die middels zijn bestseller ‘De derde industriële revolutie’ door talloze wereldleiders is omarmd en onderschreven, staat daar centraal. Duurzaam Gebouwd biedt, als bevriende vereniging van TVVL, u een vroegboekkorting aan t.w.v. €50,- (geldig tot 30 september). Bezoek SmartCitiesEvent.nl om u aan te melden met de kortingscode “SCEJRDGM” of meer informatie te bekijken.

Auteur: Prof. ir. P.G. (Peter) Luscuere, onafhankelijk consultant