Klimaatadaptatie gaat de effecten van klimaatverandering tegen. In het eerste deel van een zesdelige artikelreeks komt de werking van klimaatadaptatie aan bod. Ook is er aandacht voor de bijdrage die klimaatbuffers kunnen leveren aan een klimaatbestendig Nederland.

Hoewel de gevolgen van klimaatverandering, zoals smeltende gletsjers, ontdooiend permafrost, aangepaste neerslagpatronen en een stijgende zeespiegel zich grotendeels aan ons zicht onttrekken, ontkomen we ook in Nederland niet aan de effecten hiervan op de economie, de veiligheid en de natuur.

Daarbij gaat het om de opvang van toenemende wateroverlast, het bufferen van water tegen toenemende wateroverlast, het temperen van hittegolven in de steden en ten slotte om het bieden van nieuwe kansen voor flora en fauna in een veranderd habitat.

Marker Wadden - Illustratie: Natuurmonumenten

Urgentie
De urgentie van klimaatadaptatie wordt gevoeld door maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, bedrijven en door het rijk. In het recente rapport van de Rekenkamer 'Aanpassing aan klimaatverandering: strategie en beleid' wordt dit nogmaals onderschreven.

Vanuit een gezamenlijke zorg over klimaatverandering is de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers ontstaan. Deze coalitie bestaat uit zeven partijen, die zich inzetten om klimaatbuffers te realiseren; Het Wereld Natuurfonds, Staatsbosbeheer, De 12 Landschappen, Natuurmonumenten, de Waddenvereniging, Vogelbescherming Nederland en Ark Natuurontwikkeling zitten in de coalitie.

De financiering wordt verzorgd door het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de deelnemende partijen en de Nationale Postcode Loterij. Op projectniveau wordt samengewerkt met waterschappen, gemeentes, provincies, het rijk, bedrijven en grondeigenaren. Een aantal projecten valt tevens onder het Deltaprogramma en er wordt intensief samengewerkt met publiek-private consortia als Kennis voor Klimaat en EcoShape.

Zandmotor - Foto: Rijkswaterstaat, Joop van Houdt

Klimaatbuffers
Klimaatbuffers zijn prachtige, waterrijke gebieden waar mensen graag recreëren en wonen. Ze houden het water langer vast met alle voordelen van dien voor de economie, landbouw, het leefklimaat, de veiligheid en de natuur.

Deze gebieden kunnen een grote bijdrage leveren aan een klimaatbestendig Nederland en zijn in staat mee te groeien met het tempo van klimaatverandering.

In deze gebieden krijgen natuurlijke processen als sedimentatie, erosie en veenvorming volop de ruimte, en worden ze ingezet om de natuurlijke veerkracht van ons land te verhogen.

Klimaatbuffers zijn tevens een 'zachte' vorm van verdediging tegen het water, met aandacht voor toegevoegde kwaliteit en nevengebruik. Berekeningen laten zien dat klimaatbuffers economisch op veel plekken een aantrekkelijker alternatief zijn ten opzichte van het huidige beheer door te zetten.

De aanleg van dergelijke buffers mag dan kostbaar zijn, ze voorkomen schade door overstromingen en hebben daarnaast een positief effect op de gezondheid en het woongenot van omwonenden. Door de brede maatschappelijke betekenis en het grote aantal functies dat kan worden gecombineerd, is er veel draagvlak voor natuurlijke klimaatbuffers en kunnen geldstromen worden gebundeld.

Stedelijke klimaatbuffers
Het stadsklimaat wijkt wezenlijk af van het buitengebied. Verharde oppervlakken, stedelijke energiebronnen en de grotere hoeveelheid (fijn)stof zorgen voor een temperatuurverschil met het buitengebied tot 6°C. De verwachting is dat dit 'stedelijk hitte-eiland effect' de komende jaren tot een verschil van wel 10°C met het buitengebied kan oplopen.

Dit effect heeft grote gevolgen voor de leefbaarheid van onze steden en de gezondheid van de inwoners. Tijdens periodes van 'hittestress' neemt arbeidsproductiviteit af en agressie toe. Daarnaast stijgt het sterftecijfer onder kwetsbare groepen als ouderen.

Weerterbos - Foto: Koen Middeljans

In het stedelijke gebied moet klimaatadaptatie vanwege de schaarse ruimte komen van relatief kleine projecten. Voorbeelden van stedelijke klimaatadaptatie zijn nieuwe groenstructuren, waterpleinen, wadi's, half bestrating en aanpassingen aan gebouwen als begroeide gevels en vegetatiedaken.

Ze bufferen regenwater waardoor pieken in de afvoer vermeden worden en zorgen voor verdamping wat opwarming vermindert. Bovendien vormen ze een biotoop voor dieren en planten in de stad. Vanwege het grote aantal projecten is bij de realisatie van stedelijke klimaatbuffers een rol weggelegd voor particulieren, woningcorporaties, bedrijven, gemeenten en de waterschappen.

Projecten
Tot nu is een twintigtal projecten van de Coalitie Klimaatbuffers in uitvoering langs de kust, de wadden, het IJsselmeer de rivieren en in steden, en een groot aantal klimaatadaptatie-projecten buiten de coalitie. De projecten variëren van nieuwe hoogwatergeulen tot opgespoten zandbanken en van herstel van moerasbossen tot nieuw ingerichte openbare ruimtes en innovatieve gebouwen.

De komende vijf artikelen in deze reeks belichten elk een landschapstype en de mogelijkheden voor klimaatadaptatie.

Auteur: Joep van der Veen, architect, stedenbouwkundig ontwerper en onderzoeker bij Bokkers van der Veen Architecten & Planners.

Foto bovenaan: Groen-dak bibliotheek Rotterdam (Foto: Gemeente Rotterdam)