Alle regio’s in Europa ondervinden momenteel gevolgen van klimaatverandering, die een breed scala aan effecten op de samenleving en het milieu veroorzaakt. In een vandaag verschenen studie zegt het Europees Milieuagentschap (EMA) te verwachten dat deze effecten in de toekomst nog zullen toenemen en hoge schadekosten zullen veroorzaken.

Klimaatverandering is overal in de wereld een realiteit; het wordt steeds duidelijker hoe omvangrijk die verandering is en hoe snel ze verloopt. Dat betekent dat elk onderdeel van de economie, inclusief huishoudens, zich moet aanpassen en moet bijdragen aan emissiereductie.

Stijgende schadekosten
In het (Engelstalige) rapport ‘Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2012en’ stelt het EMA vast dat overal in Europa hogere gemiddelde temperaturen zijn gemeten en dat de neerslaghoeveelheden in de zuidelijke regio’s afnemen en in Noord-Europa juist toenemen. De ijskap van Groenland, de Noordelijke IJszee en veel gletsjers in Europa smelten, het sneeuwdek is afgenomen en de meeste permafrost is opgewarmd.

Extreem weer, zoals hittegolven, overstromingen en droogte, heeft de laatste jaren overal in Europa voor stijgende schadekosten gezorgd. Hoewel meer bewijs nodig is om precies te kunnen vaststellen wat de bijdrage van klimaatverandering aan deze trend is, is duidelijk dat toenemende menselijke activiteit in risicogebieden een cruciale factor is. Verwacht wordt dat klimaatverandering die gebieden in de toekomst nog kwetsbaarder zal maken, omdat extreem weer steeds vaker zal voorkomen en ook steeds extremer zal worden. Als de Europese samenlevingen zich niet aanpassen, zullen de schadekosten blijven stijgen, aldus de verwachting van het EMA.

Grotere ongelijkheden
Sommige regio’s zullen volgens het verslag minder goed in staat zijn om zich aan klimaatverandering aan te passen dan andere, deels door de economische verschillen in Europa. De gevolgen van klimaatverandering zullen deze ongelijkheden nog groter maken.

“Klimaatverandering is overal in de wereld een realiteit, en het wordt steeds duidelijker hoe omvangrijk die verandering is en hoe snel ze verloopt. Dat betekent dat elk onderdeel van de economie, inclusief huishoudens, zich moet aanpassen en moet bijdragen aan emissiereductie”, zegt Jacqueline McGlade, uitvoerend directeur van het EMA.

Belangrijkste bevindingen
Het afgelopen decennium (2002 – 2011) was het warmste ooit in Europa sinds werd begonnen met temperatuurmetingen: de gemiddelde temperatuur boven land was gemiddeld 1,3 °C hoger dan in het pre-industriële tijdperk. Volgens diverse projectiemodellen zal Europa in de tweede helft van de 21ste eeuw gemiddeld 2,5 tot 4 °C warmer zijn dan in de periode 1961 – 1990.

Hittegolven komen vaker voor en duren langer en hebben het afgelopen decennium aan tienduizenden mensen het leven gekost. Door de voorspelde toename van de frequentie en intensiteit van hittegolven zal het aantal sterfgevallen door hitte de komende decennia verder toenemen als samenlevingen zich niet aanpassen. Het aantal sterfgevallen door koude zal volgens de voorspellingen echter in veel landen afnemen.

Trends zetten door
Terwijl de neerslaghoeveelheid in de zuidelijke regio’s afneemt, is in Noord-Europa juist sprake van een stijging. Deze trends zullen volgens de modellen doorzetten. Klimaatverandering zal naar verwachting tot meer rivieroverstromingen leiden, vooral in Noord-Europa, omdat de hogere temperaturen de waterkringloop intensiveren. Op basis van historische overstromingsgegevens kan echter moeilijk worden vastgesteld wat in het verleden de invloed van klimaatverandering op overstromingen is geweest.

Het droogvallen van rivieren in Zuid-Europa lijkt vaker voor te komen en ook langer aan te houden. Verwacht wordt dat de lage rivierstanden in Zuid-Europa in de zomermaanden nog aanzienlijk lager zullen worden. Ook in andere delen van Europa zal dat gebeuren, maar niet overal in dezelfde mate.

250 miljard ton ijs verdwenen
In het Noordpoolgebied voltrekt de opwarming zich in een sneller tempo dan in andere regio’s. Het oppervlak aan zee-ijs in het Noordpoolgebied bereikte in 2007, 2011 en 2012 een laagterecord: het was aan het einde van de zomer afgenomen tot ruwweg de helft van het minimumoppervlak dat in de jaren tachtig was waargenomen. Het tempo waarin de ijskap van Groenland smelt, is sinds de jaren negentig verdubbeld. Tussen 2005 en 2009 is elk jaar een ijsmassa van gemiddeld 250 miljard ton verdwenen. De gletsjers in de Alpen hebben sinds 1850 ongeveer twee derde van hun volume verloren. Deze trends zullen volgens de voorspellingen doorzetten.

De zeespiegelniveaus stijgen en daarmee het risico van kustoverstromingen tijdens zware stormen. De wereldgemiddelde zeespiegel is in de 20ste eeuw elk jaar met 1,7 mm en de laatste decennia met 3 mm gestegen. De voorspellingen variëren sterk, maar het is waarschijnlijk dat de zeespiegelstijging in deze eeuw hoger zal zijn dan in de vorige. De zeespiegelstijging aan de Europese kusten varieert, onder meer door lokale bodembeweging.

Menselijke gezondheid
Naast hitte-gerelateerde gezondheidseffecten van klimaatverandering zijn ook andere effecten op de menselijke gezondheid van belang. Klimaatverandering speelt een rol bij de verspreiding van bepaalde ziekten. Het leefgebied van de tekensoort Ixodes ricinus, bijvoorbeeld, is meer naar het noorden verschoven, terwijl verdere opwarming delen van Europa geschikter zal maken voor ziekteverwekkende muskieten en zandvlooien. Dat het pollenseizoen nu langer duurt en tien dagen eerder begint dan vijftig jaar geleden heeft eveneens gevolgen voor de menselijke gezondheid.

Veel studies tonen wijdverspreide veranderingen in eigenschappen van planten en dieren. Planten bloeien bijvoorbeeld eerder in het jaar, ook fyto- en zoöplankton in zoetwater. Van andere planten en dieren verschuift het verspreidingsgebied naar het noorden of bergopwaarts naarmate hun habitat warmer wordt. Omdat het migratietempo van veel soorten achterblijft bij de snelheid waarmee het klimaat verandert, worden zij in de toekomst mogelijk met uitsterven bedreigd.

Landbouw
Hoewel er in Zuid-Europa mogelijk minder water voor landbouw beschikbaar zal zijn, zullen de teeltomstandigheden in andere gebieden waarschijnlijk verbeteren. Voor verscheidene gewassen in Europa is het groeiseizoen langer geworden. De verwachting is dat deze trend zal doorzetten, net als de uitbreiding van zomergewassen naar meer noordelijke breedtegraden. In Midden- en Zuid-Europa, daarentegen, zal door hittegevolgen en droogteperioden voor sommige gewassen sprake zijn van dalende oogsten.

Energie
Met het stijgen van de temperaturen is de warmtevraag gedaald en wordt energie bespaard; daar staat echter tegenover dat de energievraag voor koeling door de hetere zomers juist is gestegen.

Achtergrond
Het rapport heeft als doel het tonen van de volledige omvang van de gevolgen van klimaatverandering in Europa en is tevens bedoeld als achtergrondmateriaal voor de  Europese adaptatiestrategie van de Europese Commissie en die in maart 2013 wordt gepubliceerd. Daarnaast ondersteunt het EMA deze strategie met een beoordeling van een selectie van adaptatiemaatregelen die in Europa worden genomen, waarvan de publicatie voor begin 2013 staat gepland.

Op de website Climate-ADAPTen staat een grote hoeveelheid achtergrondinformatie voor het ontwikkelen en uitvoeren van maatregelen voor klimaatadaptatie.