Als voornaamste voor de boerderij wilde Gombault dat de ‘ziel’ niet uit het gebouw verdween. Daarom zijn de bakstenen gevels en de gebintenconstructie intact gebleven. De rest heeft hij gestript. “Tot en met het slopen van de vloer. Deze bestond uit beton in 3 lagen met daaronder de oude vloer van klinkers. Uit oogpunt van CO2-reductie hebben we gekozen voor dubbelduurzaam beton en kalkhennep als CO₂-negatief bouwmateriaal.”

Beton met minder CO₂-uitstoot

Gombault kwam Boudewijn Piscaer van Sustcon tegen tijdens een bijeenkomst over biobased bouwen op de Bouwbeurs 2015 in Utrecht. “Bouwers met natuurlijke materialen als hout, stro en vlas zien beton als een noodzakelijk kwaad”, vertelt Piscaer, “bijvoorbeeld als fundering, vloer of kelder. Met Sustcon, dat staat voor sustainable concrete, zorg ik voor minder CO₂-uitstoot. Ik kijk namelijk minder naar de samenstelling van het beton en richt me op zijn prestaties. De betonindustrie moet in mijn ogen namelijk van volume-denken naar denken in prestatie.”

In de boerderij ligt dubbelduurzaam beton.

In samenwerking met betonmortelproducent Cementbouw was de vloer in Gombaults boerderij het derde pilotproject dat Sustcon heeft uitgevoerd. “En bij ieder project is de betonsamenstelling anders”, legt Piscaer uit. “Die is namelijk afhankelijk van de toepassing en de weersomstandigheden. Een stoeptegel bestaat uit een ander betonmengsel dan een brugligger over de snelweg.” Voor de boerderij heeft hij gezorgd voor beton met meer vliegas, meer kalksteenmeel, meer hoogovenslakken en minder Portland-cement. “Hierdoor is de bindtijd trager, maar we hebben de aannemer en constructeur kunnen overtuigen om ons dubbelduurzame beton toe te passen.”

Het beton kan ook gerecycled betongranulaat bevatten. “Dit hebben we bijvoorbeeld gedaan bij het strandpaviljoen Blijburg op IJburg, maar vooral om sociale argumenten”, laat Piscaer weten. “Gerecycled betongranulaat zorgt namelijk voor een minimale CO₂-reductie, maar mensen vertellen graag dat hun vloer of hun fundering hieruit bestaat.”

Milieubelasting inzichtelijk maken en vermarkten

Sustcon is ontstaan uit een Europees project, waarin Piscaer heeft samengewerkt met onder meer het Nederlandse Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE). “Het doel hierbij was om de milieubelasting van beton te verminderen, dit te meten en te vermarkten”, legt Piscaer uit. “Dit heeft geresulteerd in het Pantheon Performance label, afgegeven door de Pantheon Performance Foundation, die wereldwijd de verduurzaming van bouwmaterialen nastreeft. Met dit label is de milieubelasting van het betonmengsel heel goed inzichtelijk te maken. Zo kunnen we meer op sustainable-duurzaamheid sturen, zonder de durable-duurzaamheid aan te tasten. Hier komt dan ook de naam dubbelduurzaam beton vandaan.” Volgens het NIBE in Bussum is Sustcon 44% milieuvriendelijker dan referentiebeton. Toegespitst op CO₂-emissie is het 90% beter dan referentiebeton. De mortel is gewoon getrild, net als traditioneel beton.

Begin 2018 hebben we het Breukelen-mengsel aan een aantal tests onderworpen, om de na 3 jaar ontwikkelde mechanische en fysische eigenschappen te beschouwen”, laat Piscaer weten. “Hieruit bleek dat de druksterkte uitstekend aan de gevraagde ontwerpspecificaties voldoet, dat de benodigde sterktereserve conform Eurocode 2 ook duidelijk aanwezig is en dat de elasticiteitsmodulus zich gunstig heeft ontwikkeld voor deze toepassingsbereiken. Met andere woorden: we kunnen nog hogere milieubesparingen realiseren, als er maar vroegtijdig prestatieafspraken gemaakt kunnen worden tussen de aannemer, de betonmortelleverancier en de constructeur.”

Damp-open en vochtregulerend dankzij kalkhennep

Als isolatiemateriaal heeft Gombault de buitenmuren voorzien van kalkhennep. “Dit zorgt voor een damp-open warmte- en vochtregulerende isoltielaag.” Dit beaamt Rens Borgers van EcoBouwSalland, die voor dit materiaal en de bijbehorende kennis zorgde. “Kalkhennep geeft niet alleen een comfortabele leefomgeving, maar bespaart ook energie. Het materiaal neemt vocht en warmte op en staat ze ook weer af. Hierdoor blijft de luchtvochtigheid binnen op zo’n 55% en voelt een woning al comfortabel bij een temperatuur van 19 graden. Zo draagt het bij aan de energiebesparing.”

Om tot kalkhennep te komen, laat hij hydraatkalk met de boot uit de Ardennen komen. Daarnaast gebruikt hij het houtige gedeelte van de stengel van de industriële vezelhennepplant. Die groeit gewoon in Nederland. “Hennep groeit hard, dat is een groot voordeel. Tijdens de groei neemt de plant veel CO₂ op.” Dankzij de toevoeging van water ontstaat dit product. “Dit gebeurt op de bouwplaats”, geeft Borgers aan. “Dit is dan ook het enige nadeel van dit product: het is erg arbeidsintensief. Daarom heeft Robert voor zijn boerderij de hulp van familieleden en vrienden ingeroepen. Uiteindelijk hebben we het hele gebouw in 8 dagen tot in het laatste hoekje geïsoleerd.”

De binnenkant van de gevels van de boerderij beschikt over damp-open kalkhennepisolatie.

Meer inzicht krijgen in prestaties

Borgers werkt sinds 2011 met kalkhennep. “Ontwikkelingen die nu spelen zijn het toepassen van fabrieksmatig geproduceerde blokken, het spuiten en het mechanisch verdichten van de specie op locatie.  Met name particulieren benaderen ons om hun huis met kalkhennep te isoleren. Woningcorporaties willen meer waarden zien; wat de prestaties van dit materiaal zijn. Die data zijn er wel, met name in de buurlanden, maar er is nog weinig Nederlands onderzoek.” Overigens krijgt hij goede hulp van Gombault. “Robert is gek van data en maakt metingen om inzicht te krijgen in de prestaties van kalkhennep.”

Foto bovenaan: Pauline en Robert Gombault bikken stenen om in hun boerderij te hergebruiken.

Dit verhaal bestaat uit drie artikelen. 

• 'Boerderij en landgoed hersteld dankzij duurzame keuzes' 
• 'Minder milieubelasting dankzij dubbelduurzaam beton en kalkhennep'
• 'Damp-open constructie geeft boerderij Gombault gewenste comfort' 

In Duurzaam Gebouwd Magazine #40 komt een overzichtsverhaal.