De gebouwde omgeving in Nederland moet duurzamer. Dat is geen nieuws. Gemeenten willen de CO₂-uitstoot terugdringen en zorgen voor energiezuinige wijken. Woningcorporaties staan voor de uitdaging om hun woningvoorraad toekomstbestendig te maken binnen strakke budgetten. En aannemers zoeken naar slimme oplossingen om die verduurzaming uit te voeren zonder kostbare fouten. Maar hoe maak je de juiste keuzes? Hoe weet je zeker dat de maatregelen die je kiest de beste zijn voor een specifieke woning of wijk?

De Renovatieverkenner biedt het antwoord. Deze innovatieve rekentool simuleert, vergelijkt en optimaliseert renovatiescenario’s op basis van uitgebreide data, en geeft daarmee concrete handvatten voor gemeenten, woningcorporaties en aannemers.

Tijdens het kennisevent ‘De Renovatieverkenner: een rekenmodel voor woningverduurzaming’ in Utrecht namen Lisanne Havinga (TU/e) en Filique Nijenmanting (Arup) de aanwezigen mee in de theoretische basis van de tool. Daarnaast lieten Harm Valk (Nieman Raadgevende Ingenieurs) en Aart Wijnen (De Twee Snoeken) zien hoe de Renovatieverkenner in de praktijk werkt bij aannemers en softwareontwikkelaars. Samen maakten zij duidelijk hoe deze tool een brug slaat tussen data, techniek en praktische uitvoering.

Gemeenten: sneller de juiste keuze met data onderbouwde scenario’s (theorie)

Lisanne Jansen – TNO

Lisanne Jansen, een van de drijvende krachten achter de Renovatieverkenner, zag de behoefte al in 2017 ontstaan. “Tijdens de uitwerking van het Klimaatakkoord merkten we dat gemeenten worstelden met de vraag: hoe ver moeten we woningen isoleren? Welke mix van maatregelen is nodig om warmtenetten en warmtepompen optimaal te laten functioneren?”

De Renovatieverkenner beantwoordt die vragen door op woningniveau én op wijkniveau slimme simulaties uit te voeren. “We combineren kenmerken van de woningvoorraad met verschillende toekomstscenario’s, voor klimaat, bewonersgedrag en energiekosten,” legt Lisanne uit. Gemeenten kunnen zo onderbouwd kiezen welk energiesysteem past bij welke wijk en welke maatregelen per woning nodig zijn.

Combinatie van techniek en gedrag

Een belangrijke kracht van de tool is de combinatie van techniek en gedrag. “Bewoners spelen een cruciale rol in de energietransitie. Door verschillende typen bewonersgedrag mee te nemen in de berekeningen, wordt zichtbaar welke maatregelen robuust werken, ongeacht hoe mensen hun woning gebruiken,” zegt Lisanne.

Gemeenten kunnen met de Renovatieverkenner niet alleen hun strategische keuzes verbeteren, maar ook hun communicatie richting inwoners versterken. “We kunnen bewoners heel concreet laten zien: dit is wat er in jouw huis kan, dit is het effect op je energierekening en dit is de impact op het klimaat.” Zo wordt draagvlak versterkt en besluitvorming versneld.

Woningcorporaties: maximale verduurzaming binnen beperkte budgetten (theorie)

Filique Nijenmanting – Arup

Ook woningcorporaties hebben veel baat bij de Renovatieverkenner. Filique Nijenmanting, specialist integraal renoveren bij internationaal ingenieursadviesbureau Arup, ziet de tool als een uitkomst om de juiste balans te vinden tussen duurzaamheid en betaalbaarheid. “Corporaties willen zoveel mogelijk woningen verduurzamen, maar het budget is beperkt. Met de Renovatieverkenner kunnen we precies uitrekenen: welke combinatie van maatregelen levert de meeste CO₂-reductie op, voor de laagste kosten?”

Het belang van samenhang tussen maatregelen

Filique benadrukt het belang van integraliteit. “Verduurzaming is geen optelsom van losse maatregelen. De kracht zit in de samenhang tussen isolatie, installaties, ventilatie en opwek. De Renovatieverkenner rekent al die combinaties door en laat direct zien wat de impact is op kosten, energieverbruik, comfort en gezondheid.”

Een belangrijk voordeel voor woningcorporaties is de flexibiliteit van de tool. “Corporaties kunnen scenario’s doorrekenen voor verschillende complexen, maar ook op portefeuilleniveau. Zo krijgen ze inzicht in welke maatregelen het meest effectief zijn voor specifieke woningtypen, maar ook welke strategie op lange termijn het meeste oplevert.”

Daarnaast maakt de tool het mogelijk om te anticiperen op toekomstige ontwikkelingen. “De Renovatieverkenner rekent niet alleen met de huidige energieprijzen, maar ook met verschillende scenario’s voor de toekomst. Dat helpt om nu slimme keuzes te maken die op de lange termijn financieel en technisch houdbaar zijn.”

Aannemers: efficiënter renoveren met data als kompas (praktijk)

Harm Valk – Nieman

Aannemers spelen een cruciale rol in de uitvoering van duurzame renovaties. Harm Valk, senior adviseur bij raadgevend ingenieursbureau Nieman, ziet in de Renovatieverkenner een kans om de uitvoering efficiënter en slimmer te maken. “Tot nu toe rekenen we vaak met standaardmodellen die uitgaan van gemiddelde woningen en gemiddeld gebruik. De Renovatieverkenner brengt daar verandering in, door per woning een maatwerkadvies te maken, op basis van realistische data.”

Van advies tot efficiënte uitvoering

Voor aannemers betekent dit dat zij vanaf de start van een project kunnen meedenken over de beste aanpak. “We kunnen vooraf precies zien welke combinatie van maatregelen technisch en financieel het beste werkt. Dat helpt om materialen efficiënter in te kopen, verspilling te voorkomen en de planning te optimaliseren.”

Harm wijst ook op de relatie met bestaande normen zoals de NTA 8800. “De NTA 8800 rekent met gestandaardiseerd gebruik en maandgemiddelden. Dat is prima voor labels en regelgeving, maar het zegt weinig over het werkelijke energieverbruik en comfort. De Renovatieverkenner rekent met realistisch bewonersgedrag en dynamische weersgegevens. Daardoor sluit het veel beter aan bij de echte praktijk.”

De tool biedt aannemers ook een krachtig middel om hun adviezen richting opdrachtgevers te onderbouwen. “We kunnen laten zien: met deze maatregelen bereikt u dit energielabel, deze woonlasten en dit comfort. Daardoor kunnen adviseurs en uitvoerders hun rol beter vervullen.“

Slimme koppeling tussen wetenschap en praktijk (praktijk)

Aart Wijnen – De Twee Snoeken / Smart Twin

De Twee Snoeken richt zich als architectenbureau en softwareontwikkelaar al decennia lang op de bouwsector. Hun softwareapplicatie Smart Twin vormt een belangrijke schakel binnen de Renovatieverkenner. Met Smart Twin wordt alle bouwkundige en bouwfysische informatie van woningen opgeslagen in één digitale omgeving. Door middel van 3D-woningmodellen brengt de software de huidige staat van een woning in beeld, inclusief isolatie, installaties en mogelijke verduurzamingsmaatregelen.

“Onze kracht zit in het vertalen van ingewikkelde rekenmodellen naar praktische tools die begrijpelijk zijn voor woningcorporaties, gemeenten en aannemers,” vertelt Aart Wijnen, directeur bij De Twee Snoeken.

Door de koppeling met de Renovatieverkenner kunnen gemeenten eenvoudig hele wijken analyseren, krijgen woningcorporaties een helder beeld van de verduurzamingskansen binnen hun bezit, en kunnen aannemers direct inspelen op de slimste oplossingen per woning. “Samen maken we de energietransitie behapbaar én uitvoerbaar.”

Eén tool, met impact voor de hele keten

De komende jaren wordt de Renovatieverkenner steeds verder doorontwikkeld, zodat gemeenten, woningcorporaties en aannemers nog beter ondersteund worden in hun keuzes. Gemeenten krijgen scherper inzicht in welke combinaties van maatregelen per wijk en woningtype de grootste CO₂-reductie opleveren. Woningcorporaties kunnen hun verduurzamingsplannen steeds beter afstemmen op de financiële ruimte én het comfort van hun huurders. En aannemers krijgen praktische handvatten om renovaties efficiënter uit te voeren, met minder faalkosten en betere resultaten.

Doordat theorie en praktijk in de Renovatieverkenner samenkomen, ontstaat één gedeeld kompas voor de energietransitie in de gebouwde omgeving. Dat betekent sneller onderbouwde keuzes, duidelijkere communicatie met bewoners en een grotere kans op succesvolle projecten. Zo groeit de Renovatieverkenner uit tot een onmisbare schakel in de verduurzaming van Nederland.

Tekst: Annet van der Graaf