Het Elisabeth TweeSteden ziekenhuis locatie EZ Tilburg voerde de afgelopen jaren een aantal ingrijpende renovaties uit. Over 8 maanden hoopt het ziekenhuis de laatste interne werkzaamheden van een grote revitalisatie af te ronden.

Revitalisering levert niet alleen een forse kostenbesparing op, maar levert ook een vorm van verduurzaming. Genoeg stof voor een symposium, waarbij diverse sprekers antwoord gaven op de vraag hoe zoiets nu aan te pakken. De organisatie van het symposium met ruim honderd deelnemers, waar facilitair managers, architecten, aannemers, adviseurs en andere geïnteresseerden zich voor inschreven, was in handen van Forbo Flooring, Knauf, Rockfon en Sigma Coatings.

De titel ‘Co-creatie in de zorg’ zegt het al: voor renovatie is draagkracht nodig. Het vraagt namelijk maximale medewerking van patiënten, bezoekers en medewerkers. De architect, maar ook de bouwende partijen hebben die samenwerking steeds opgezocht.

Doorlopende renovatie en nieuwbouw

Vanaf het gereedkomen van het EZ, begin jaren 80, is het ziekenhuis bijna doorlopend bezig geweest met renovatie en nieuwbouw. In 2005 werd gestart met het grootscheeps renoveren van het ziekenhuis om daarmee klaar te zijn voor de komende jaren. Uiteindelijk kostte deze totale renovatie zo’n 90 miljoen euro, terwijl nieuwbouw naar schatting 300 miljoen zou hebben gekost.

Ondanks die forse besparing bleef de keuze voor revitalisering een opvallende keuze. In 2005 groeiden de financiële bomen nog tot in de hemel en koos menig ziekenhuisdirectie voor prestigieuze nieuwbouw. Tilburg koos dus voor renovatie en het moet gezegd: het heeft goed uitgepakt. Het resultaat is een mooi, transparant ziekenhuis met een overzichtelijke indeling, veel daglicht, lichte kleuren, kunst aan de muren en een rustige gemoedelijke uitstraling. De laatste fase van de verbouwing wordt in de zomer van 2015 afgerond.

Healing environment

Zorg en bouwkundige ontwikkelingen gingen daarbij hand in hand. Vertaald in lean en lief, waarbij lean duidt op de efficiency in de werkprocessen en lief op de aandacht voor de patiënt. Architect Frank Burger van architectenbureau a/d Amstel Architecten was verantwoordelijk voor de verbouwingen. “Dit ziekenhuis werd in 1982 gebouwd als een zogeheten dubbele kam, een lange hoofdgang met links en rechts de ‘tanden’ van de kam waarin de diverse afdelingen waren gevestigd. Ook op de eerste verdieping was sprake van een dubbele kam. Na 30 jaar had het ziekenhuis 75 verbouw- en nieuwbouwprojecten achter de rug. Alle afdelingen zijn 1, 2 of 3 keer verbouwd. In 2005 kwamen we tot de conclusie dat we niet steeds konden blijven uitbreiden. We kwamen in de knel te zitten met de beschikbare ruimte en het werd rommelig en onoverzichtelijk”, aldus Burger.

De opvallende (vernieuwde) informatie- en registratiebalie bij de entree van het ziekenhuis aan de Medische Boulevard. (fotografie: Remco van Blokland, a/d amstel architecten)

Bij de revitalisatie heeft hij goed gekeken naar uitgangspunten die nieuwe ziekenhuizen ter hand namen. “In moderne nieuwe ziekenhuizen, zoals Sittard, Zwolle en Amersfoort, speelt healing environment een belangrijke rol. Op de verpleegafdelingen worden de kamers teruggebracht naar veelal éénpersoonskamers, flexibele poli’s, een toenemende inzet van ICT. Ook is in de loop der jaren sprake van een veranderend zorgconcept: de patiënt komt steeds meer centraal te staan. De kunst van revitalisering ligt in aanpassen aan veranderende eisen door gebruik te maken van de kwaliteiten die al in het bestaande gebouw besloten liggen.”

Gebruik wat je hebt

Als het gaat om verduurzaming, dan ligt de keuze voor renovatie in plaats van nieuwbouw voor de hand, stelt Burger: “Duurzaamheid kent vele aspecten. De kern van revitalisering is gebruik te maken van wat je hebt. Dat is veel duurzamer dan de duurzaamste nieuwbouw. In die zin is dit Tilburgse ziekenhuis een goed voorbeeld van een ziekenhuis dat in zijn gebouwconcept (dubbele kamstructuur) enorm veel gelegenheid bood en biedt tot uitbreiding en aanpassing. Zelfs toen de tanden van de kam maximaal opgerekt waren, bleek het mogelijk om door met langzaam te ontwikkelen ringbebouwing het ziekenhuis te blijven aanpassen naar de eisen van de tijd. Ook het zich voegen in de stad en onderdeel zijn van de community is een duurzaamheidsaspect.”

Flexibele werkplekken

Bij de revitalisatie koos het ziekenhuis voor bijna uitsluitend één persoonkamers, met als uitgangspunt dat de patiënt de regie krijgt over zijn eigen omgeving, dus ook over de temperatuur en het licht op ‘zijn’ kamer. Daarnaast hebben medewerkers flexibele werkplekken in plaats van hun eigen privé-ruimte. Ook artsen maken gebruik van flexibele werkkamers. De verpleegafdelingen hebben op elke verdieping een centraal gelegen facilitair blok, zodat deze ondersteunende activiteiten zich dicht bij de kamers, maar ook bij de liften bevinden. Verder zijn alle niet direct-zorggerelateerde afdelingen uit de kern van het ziekenhuis gehaald. Ook zijn logistieke verbeteringen aangebracht, zoals de scheiding van personen en goederen en decentrale ontvangstbalies. “We hebben de afdelingen voorzien van herkenbare kleuren. Met behulp van beelden van bekende natuurgebieden in de omgeving van Tilburg en afgestemd kleurgebruik is gewerkt aan een sfeer van rust en toewijding. In de poliklinieken is rond de gerenoveerde lichthoven een aangenaam en gedifferentieerd wachtgebied gemaakt. Verduurzaming is verder gerealiseerd met behulp van isolatie, glas, verlichting, thermoplafonds en een WKO-installatie.” 

Bovenste foto: Het nieuwe Poliplein direct na de entree van het ziekenhuis met links en rechts de toegang tot de poli’s. Daglichtkoepels zorgen voor voldoende toetreding van daglicht.