Data & Digitalisering speelt een essentiële rol om opgaves als netcongestie in te vullen en vraag en aanbod van energie in balans te brengen. Slimme combinaties van informatiestromen kunnen zelfs het welzijn en de gezondheid van gebouwgebruikers positief beïnvloeden. Deelnemers van het seminar Data & Digitalisering ontdekten hoe verduurzamingsvraagstukken ingevuld worden met slimme gebouwen en gebieden.

De ABB Experience te Nieuwegein, waar een rondleiding door de ABB ACE ruimte (een werkmethode, ontwikkeld om samen op projectniveau razendsnel de ideale uitgangspunten van een efficiënte, gezond en duurzaam gebouw te bepalen) stond, vormde het podium voor de kennisdeling rondom dit belangrijke onderwerp. “Met data kun je gebouwen efficiënter, duurzamer en gezonder maken”, trapt dagvoorzitter Gerard Streng van SPIE Nederland af. “Of het zorgt ervoor dat er minder onderhoud nodig is en het gebouw langer functioneert en beter presteert. Er zijn genoeg voorbeelden te bedenken, maar de praktijk is weerbarstig. Het topje van de markt is aan de slag met het onderwerp, maar er is op het vlak van integraliteit nog veel te winnen.”

Zo verschilt het perspectief van eindgebruiker, adviseur en installateur van elkaar, terwijl partijen gezamenlijk aan verduurzaming werken. Als je werkt aan het ontwerp van een gebouw, dan heb je wellicht een andere behoefte aan data dan een partij die het onderhoud verzorgt. “Een van de dingen die mij opvalt, is dat we allemaal vanuit ons eigen eilandje opereren. Iedere installatietechnische dienstverlener heeft eigen oplossingen en we zien nog niet vaak samenwerkingen tussen installateurs en ontwerpende partijen. We moeten vaker de koppen bij elkaar steken.”

Van verkokering naar integrale samenwerking

Ook Mark van Burg van Planon Building Management, die als eerste spreker het plenaire programma startte, ziet die verkokering: “Wij willen het meer integraal benaderen door een platform te bieden aan vastgoedeigenaren, gebruikers en dienstverleners. We verbinden gebruikers, processen en gebouwen aan elkaar vanuit één platform. Daarmee doorbreken we de silo’s die bestaan. We werken samen met klanten die vastgoed hebben over de hele wereld, met een diversiteit aan technologie.” Omdat de operationele techniek dichterbij de informatietechnologie komt, ging Planon Building Management een samenwerking aan met Schneider Electric: “Voorheen waren gebouwen op zichzelf staande technieken. Gesloten en niet open. We zien dat die markt verandert en data steeds vaker digitaal beschikbaar is. Uiteindelijk zie je die samenvoeging van de IT- en de OT-markten.”

Dat data & digitalisering bijdraagt om de verduurzamingsopgaven in te vullen, is duidelijk. Om binnen de anderhalve graad Celsius opwarming te blijven moeten we beter presenteren dan zelfs het meest optimistische scenario. “Klimaatactie is nodig, maar het is slechts één van de doelstellingen die we hebben”, gaat Van Burg verder. “We richten ons ook op de Sustainable Development Goals (SDG’s) en het invullen van de opgaves rondom gezondheid en vergroening.” Welke opgaves kunnen we invullen met data? “Allereerst kunnen we 30% aan ruimtecapaciteit winnen en 22% energie- en waterverbruik verminderen. Maar we kunnen ook de werknemerstevreden doen toenemen, door meer welzijn en gezondheid. Ook is er tot 9 keer minder schade, door het tijdig signaleren van onderhoudsvraagstukken. Die doelstellingen kunnen vandaag nog gehaald worden.”

Keuzes en kansen

De automatisering die nodig is om die kansen te benutten, wordt vooral toegepast in de nieuwbouw. Daar is het relatief eenvoudig te realiseren: “Je kunt in de nieuwbouw de keuze maken met betrekking tot de sensoren of je managementsysteem. In een bestaand gebouw heb je minder flexibiliteit en wordt technologie ingezet voor individuele opgaves. Zoals sensoren voor luchtkwaliteit, een oplossing voor aanwezigheidsdetectie en andere zaken die worden ingezet voor een omkaderde behoeftes. De diversiteit in technologie is dermate toegenomen, dat je daar als IT-automatiseerder bijna geen grip meer op kunt hebben. En gebouwgebruikers willen juist dat verschillende technieken en talen op elkaar aansluiten. Want stel dat je 100 gebouwen hebt in allerlei landen met diverse technieken. Dan wil je systeem-overstijgend data binnen halen en slimme besluiten daarop nemen.”

Verbinding en connectiviteit tussen systemen werden door Kees-Jan ’t Mannetje van ABB de ‘ruggengraat van de energietransitie’ genoemd. “We hebben een gezamenlijke opgave om te acteren op actuele maatschappelijke vraagstukken en scherpere wet- en regelgeving. Zo moeten kantoorgebouwen in 2023 label C hebben en de stap naar label A komt eraan. Ook moet je minimaal een bepaald aantal parkeerplekken voor het opladen van elektrische auto’s realiseren. Als je nu al een uitdaging hebt met de aansluitcapaciteit, hoe gaat dat dan als deze wet- en regelgeving van kracht wordt en er opeens nog eens 5 of 10 laadplekken bijkomen?”

Complexere vraagstukken

Veranderen volgen elkaar snel op en we zien hoe de effecten van een oorlog of pandemie ons raken. “De vraagstukken worden steeds complexer”, geeft ’t Mannetje aan. “Bijvoorbeeld rondom verduurzaming, digitalisering en materialen. Digitalisering kun je opsplitsen in digitale innovatie en transformatie. Eerstgenoemde betreft bijvoorbeeld startups die de markt voorzien van nieuwe technologie. Transformatie betreft de bedrijven die laten zien hoe hun producten in rap tempo veranderen. ABB bracht eerst een lichtschakelaar op de markt, daarna een dimmer. Nu is domotica niet meer weg te denken. Een product dat traditioneel ontstaat, krijgt connectiviteit toegevoegd, zodat we data en informatie kunnen verzamelen.” Volgens hem zitten onze gebouwen vol met dit soort informatie. “Alle gebouwen verzamelen data. In de basis is dit informatie waar je nog weinig mee kunt. De kunst is om met de juiste partijen te gaan onderzoeken wat je met die data gaat doen en hoe je het gaat verbinden, om er slimme oplossingen mee te bedenken. Denk aan algoritmes en aan Artificial Intelligence (AI), die bijvoorbeeld rekening houdt met externe bronnen als weersvoorspellingen. Vervolgens is het de uitdaging om die bronnen aan elkaar te knopen.”

In balans

Het effect daarvan is bijvoorbeeld dat vraag en aanbod van energie beter op elkaar kan worden afgestemd. Geen overbodige luxe, want het is duidelijk dat ons elektriciteitsnet op bepaalde plekken vol zit. “Het uitwisselen van informatie is belangrijk om vraag en aanbod in balans te brengen. Digitalisering speelt ook een belangrijke rol in smart grids. Als je voldoende opwekking hebt van duurzame energie, moet er ook voldoende afname zijn. Met slimme energiemanagementsystemen kun je ervoor zorgen dat je kunt gaan voorspellen wanneer je je auto’s moet gaan laden. Of je leert hoe je je totale behoefte aan energie van een gebouw kunt reduceren of op specifieke momenten kunt afvlakken, zodat vraag en aanbod van energie op elkaar aansluiten.” Er zijn volgens hem niet alleen kansen in de utiliteitssector, maar ook in de woningbouw is er veel winst te behalen: “Op basis van actuele informatie wil je opdrachten kunnen geven aan bijvoorbeeld de warmtepomp. Met algoritmes is het mogelijk om te gaan optimaliseren.”

Slimme eerste stappen

Nick Verhoeven van CFP Green Buildings vertelde vervolgens over de ontwikkeling van online tools, die data helpen ontsluiten. Zo werd Sport NL Groen gelanceerd, waarmee alle sportclubs van Nederland inzicht krijgen in de verduurzaming die zij kunnen doorvoeren. “De tool moet drempels wegnemen bij verduurzaming en vragen beantwoorden. Zo vraagt een vrijwilliger die waarschijnlijk weinig verstand heeft van de energiemarkt zich wellicht af hoeveel zonnepanelen er op het dak moeten komen en of dat wel de slimste eerste stap is voor verduurzaming. Maar ook is wellicht onduidelijk welke financieringen en subsidiëringen er mogelijk zijn en hoe hij zijn businesscase sluitend kan krijgen.”

Verenigingen en clubs kunnen meteen aan de slag met de tool en vandaag nog de energierekening verlagen. “Op basis van de clubnaam halen we de postcode op en weten we de kengetallen van het gebouw”, gaat Verhoeven verder. “Daar laten we vervolgens onze analyse op los. We halen het aantal sportvelden op en weten vervolgens te vertellen hoeveel sportveldverlichting er bijvoorbeeld nodig is. Dat nemen we mee in onze weergave, zodat je eenvoudig kunt uitzoeken en selecteren welke maatregelen er voor jou van toepassing zijn. Er komt een businesscase die iedere keer als je aanvult, verfijnt. We maakten met tientallen leveranciers afspraken om zich te committeren om cashbacks te geven op de producten die ze verkopen. Dat is weer een extra reden om te verduurzamen, want met de cashback kun je bijvoorbeeld meteen sportartikelen kopen.”

Meters maken

Ook gemeenten, die de opgave hebben om gedragsverandering bij sportclubs teweeg te brengen voor verduurzaming, is de tool te gebruiken. “Je kunt als gemeente kijken naar je sportverenigingen en de sportclubs met de grootste energieverbruiken selecteren. Die kun je vervolgens filteren en alle scenario’s doorrekenen in onze tool. De 5 clubs die het meest verbruiken kun je bijvoorbeeld bellen en een afspraak maken om het duurzaamheidsbeleid mee te bespreken. Dat scheelt kostbare tijd om de energietransitie door te voeren, want anders moet je zelf een veelvoud van clubs gaan benaderen, zonder informatie. Onze ambitie is om dezelfde mogelijkheden te bieden aan de zorgsector en maatschappelijke gebouwen zoals scholen en ziekenhuizen.”

Binnenkort brengt Duurzaam Gebouwd een whitepaper uit over Sport NL Groen en de verduurzamingskansen die met het initiatief samenhangen. Je vindt de whitepaper binnenkort op Duurzaam Gebouwd in de kennisbank. Meer informatie over de ABB Experience en de ACE (Accelerate | Co-create | Experience) methodiek lees je hier en meer informatie over de ABB Experience lees je terug in dit artikel. Wil jij ook bij een van de volgende seminars van Duurzaam Gebouwd zijn om je kennis te delen? Houd dan onze agenda in de gaten en schrijf je direct in voor het volgende seminar: Biobased Bouwen.