Deze herfst mocht ik deelnemen aan De Nieuwe Wibaut. In deze praktijkleergang, georganiseerd door de gemeente Amsterdam, leren ambtenaren in vier weken een omslag te maken naar een andere manier van werken: meer vraaggericht, ondernemend en in partnerschap. In groepjes van zes gingen we aan de slag met vragen uit de stad. Het groepje waar ik onderdeel van uitmaakte kreeg een vraag uit Holendrecht in Amsterdam Zuidoost.

Degene die de vraag stelt is Anne Stijkel. Zij woont in een eengezinswoning in Holendrecht Oost en duurzaamheid is haar passie. Zij vroeg ons om haar te helpen met het ‘besmetten’ van buurtgenoten om duurzaam met hun leefomgeving om te gaan. Haar project heet Besmettelijke BUURTkracht 2.0. Zij besmet haar buren aan de keukentafel met praktische duurzame ideeën voor in en om het huis. De nadruk ligt op praktische maatregelen voor energiebesparing en comfortverhoging, zoals radiatorfolie, douchetimer, vloerisolatie en zonnepanelen.

Verkennen

In de leergang wordt gestimuleerd niet meteen aan de slag te gaan en snel tot een uitvoerbare oplossing te komen, maar om eerst de vraag verder te verkennen. Dit hebben we gedaan door intrek te nemen in buurthuis Holendrecht en met veel mensen te spreken die in de buurt wonen of werken. Dit waren vaak ongeplande en spontane ontmoetingen. Een van de ongeplande ontmoetingen was met Opa, een hangoudere met scootmobiel, die te pas en te onpas zelf verzonnen bijbelteksten op papiertjes schrijft en uitdeelt. Wij kregen ook een briefje, met daarop drie steekwoorden: eenheid, communicatie en vertrouwen. Achteraf bleken deze begrippen leidend te zijn voor onze aanpak.

Holendrecht kent geen eenheid. De wijk mist een overkoepelende identiteit. Er is Oost met eengezinswoningen en West met huurflats, gescheiden door een verhoogde dreef. Ook zijn er verschillen in inkomen én cultuur. Wij hebben de vraag van Anne in dit perspectief geplaatst en zijn gaan kijken hoe duurzaamheid kan bijdragen aan de identiteit van Holendrecht als geheel: duurzame buurtkracht!

Keukentafelsessie

In het project Besmettelijke BUURTkracht 2.0 gaat de communicatie via keukentafelsessies. De eerste sessie is bij Anne met zeven van haar buren en kennissen uit de wijk. Deze buren organiseren vervolgens ook weer een keukentafelsessie met hun relaties in de buurt, en zo verder. Wij schatten in dat deze aanpak in Holendrecht West niet zo goed zal werken en hebben ervoor gekozen op zoek te gaan naar de community leaders die al goede netwerken in de buurt hebben. Ons idee is om deze leiders aan elkaar te koppelen rondom het thema duurzaamheid en zo de besmetting te versnellen.

Ambtenaren zijn gewend te werken aan relaties vanachter een bureau of aan een vergadertafel. Anne gebruikt de keukentafel en een plakje zelfgebakken kruidkoek. In Holendrecht West, net als over de hele wereld overigens, bouw je vertrouwensvolle relaties door samen te eten, aan een eettafel. En dat is dus wat wij hebben gedaan. We hebben onder de titel ‘Duurzaam proeven’ een diner voor sleutelfiguren in de wijk georganiseerd. Op 26 november serveerden wij veertig buurtgenoten een gezonde Surinaamse maaltijd in het buurthuis. Wij hebben schorten aangetrokken en vervulden onze facilitaire rol.

Oké, mooi, zult u denken: dan heb je na vier weken werken met z’n zessen een diner georganiseerd, lekker efficiënt.. Typisch een reactie vanuit het moderne public management waarin efficiency, klant- en resultaatgerichtheid voorop staan. Het is nu precies deze benadering van de publieke taak die de andere manier van werken in de weg zit. Het public management gaat ervan uit dat de overheid publieke doelen zelf realiseert en wel op een efficiënte projectmatige wijze vanuit een vooropgezette resultaatbeschrijving. Ieder teamlid levert een bijdrage vanuit zijn eigen expertise, taakgericht.

Het is nu juist deze benadering - geënt op taak-, klant- en resultaatgerichtheid - die zo diep in het handelen van ambtenaren is verankerd. Wanneer publieke doelen echter buiten de overheid worden gerealiseerd, zit deze manier van werken ambtenaren in de weg die samenwerking met buiten aan te gaan. Daarom probeert de gemeente Amsterdam met de leergang De Nieuwe Wibaut deze manier van werken om te buigen naar vraaggericht, ondernemend en in partnerschap. Dat vraagt een andere aanpak en ook een ander beoordelingskader.

Uitkomst

Wat heeft het diner opgeleverd? Er zijn nieuwe relaties gelegd, ervaringen uitgewisseld en de gasten deden kennis op over duurzaamheid. Concreet heeft Anne vijf buurtbewoners uit West bereid gevonden om een keukentafelsessie te organiseren en ze is uitgenodigd om over duurzaamheid te vertellen op een bijeenkomst van de Ghanese gemeenschap. Ook kan ze terecht in de vintage pop-up store van Richard Severin en Jacintha Curwen waarin ze buurtbewoners bewust maken van het belang van hergebruik. In de voorbereiding van het diner brengen we een voedingsadviseur in contact met lokale cateraar Sweet Store, een leerwerkbedrijf dat jongeren met een arbeidshandicap begeleidt en voorbereidt op een betaalde baan in de detailhandel of horeca. We hebben het netwerk rondom duurzaamheid in Zuidoost verstevigd, maar kunnen niet worden afgerekend op wat dit aan acties en resultaten gaat opleveren. Dat is aan Anne en de anderen zelf.

Hoe hebben we het anders aangepakt? We zijn niet begonnen met het vaststellen van een eindresultaat, maar we zijn in de wijk gaan zitten en zijn op zoek gegaan naar de wezenlijke vragen, zoals die naar een identiteit en de culturele en economische verschillen in de buurt. We hebben sleutelfiguren leren kennen en ontdekt dat ze elkaar niet noodzakelijkerwijs kennen. En we realiseerden ons dat om te kunnen bijdragen aan die identiteit we duurzaamheid breed moeten laden. Het gaat niet alleen om investeren in energiebesparende en comfortverhogende maatregelen. Wanneer je aan het einde van je geld nog een stukje maand overhoudt, wordt je eerder aangesproken door goedkope vintage kleding en andere mogelijkheden van hergebruik en betaalbare gezonde voeding.

Lessons learned

Wat hebben we geleerd? We hebben in de vier weken praktijkleergang Holendrecht een beetje in ons hart gesloten. We zijn door iedereen positief tegemoet getreden en werden vaak met open armen ontvangen. Dat is de buurtkracht die wij die hebben ervaren door ons zelf open op te stellen. Een houding die we ook onderling hebben gebezigd. We spraken af dat een ieder zou doen waar hij of zij goed in is. Zo staat iedereen in zijn eigenkracht.

Dat deze aanpak niet heeft geleid tot een verkokerde taakgerichtheid die onze samenwerking in de kiem zou smoren, komt omdat we allemaal ingehouden met onze eigenkracht zijn omgaan. Zo hebben we in ons groepje ruimte gecreëerd voor inbreng van allen op alle onderwerpen. Wij hebben geleerd dat ook al ben je expert op een terrein, je dit niet exclusief mag claimen. Vanuit zo’n open grondhouding is het ook mogelijk om werkelijk samen te werken met lokale initiatiefnemers en jouw eigenkracht te koppelen aan de altijd aanwezige buurtkracht. Het waren vier weken wel besteed.