Toxiciteit is een thema dat aandacht wint, onder meer vanwege circulair bouwen, maar nog onvoldoende onderdeel uitmaakt van beslissingstrajecten in de bouw. We horen van Han Vrijmoed van Gezonde Woning Keur waarom het onderwerp meer aandacht behoeft en welke kansen we laten schieten als we blijven afwachten.

We spreken Han over een onderwerp waar hij met veel overtuiging over praat. Voor hem is het duidelijk dat er alleen maar voordelen kleven aan het selecteren van gezonde materialen. “We weten dat die een gezonde impact hebben op het welzijn, maar het effect is nog veel groter. Want als je onjuiste keuzes maakt voor materialen aan de start van een project, dan blijven bewoners voor lange tijd met de negatieve effecten zitten. Denk niet alleen aan de invloed die materialen hebben op het binnenklimaat, maar besef je ook wat de impact is van deze bouwstoffen, vervaardigd in chemische productielocaties.”

Het onderwerp is direct in verband te brengen met een beweging die we in de bouw- en vastgoedsector zien: de inzet op circulair bouwen. Primaire grondstoffen inruilen voor secundaire grondstoffen is nog geen gemeengoed, maar er is sprake van tractie. Zo stimuleert het convenant Toekomstbestendig Bouwen onder andere het hoogwaardig hergebruik van materialen en motiveert het publieke en private partijen om één taal te spreken.

Kritische blik

Han ziet die verschuiving ook: “Steeds vaker opperen gemeenten, woningcorporaties en gebouweigenaren om meer circulair en biobased te bouwen. En de vraagzijde van de markt zorgt voor oplossingen, met bewijslast in de vorm van bijvoorbeeld een levenscyclusanalyse (LCA), die deze opgaves invullen. Opper je een visie over circulair bouwen, dan is een kritische blik op materialen en inkooptrajecten essentieel. Juist op dit vlak wringt de schoen, want weet iedereen die betrokken is bij inkoop welke materialen er op de restricted-lijst staan? Materialen uit die lijst wil je niet in je gebouw hebben. In plaats daarvan richt je je op materialen die over de gehele levensduur een goede en gezonde keuze zijn. Combineer data met inzicht en je gezonde verstand.”

Nog lang niet iedereen heeft dat inzicht, ook al wordt het eenvoudiger om gegevens over de levenscyclus en de samenstelling van producten op te vragen. Er is meer en meer categorie 1 merkgebonden data te vinden in de Nationale Milieudatabase (NMD). Han vult aan: “Ga eerst bij jezelf te rade of je duidelijk hebt wát je precies inkoopt. Onderzoek of de leverancier transparant is over zijn product en of de samenstelling onafhankelijk geborgd is. Een keurmerk als Cradle to Cradle is handig, tegelijkertijd is het geen absolute noodzaak. Soms stelt het kleinere bedrijven voor uitdagingen, omdat de samenstelling van hun product goed is, maar ze een certificering nog niet kunnen financieren.”

Gezonde alternatieven

Wegblijven is het in ieder geval bij de meest giftige stoffen die in de Living Building Challenge Red List zijn opgenomen. Han adviseert om die goed te bestuderen: “Dan weet je in ieder geval welke richting je niet op wilt. En vervolgens ga je kijken naar gezonde alternatieven. Houd daarbij de natuur als referentiekader aan. Als je onbelaste en onaangetaste natuurlijke materialen toepast, heb je er nauwelijks omkijken naar. Wanneer er additionele stoffen inzitten, kun je relatief snel achter de impact komen. Ga je steeds complexere stoffen inzetten, dan is het belangrijk om grondig onderzoek te doen.”

Dat is belangrijk, want de materialen die nu nog toepasbaar zijn, staan over 30 jaar wellicht als chemisch afval te boek. “Terugnamegaranties zien we in aantal toenemen en als aannemer of leverancier die deze dienst aanbiedt wil je geen waardeloze materialen terugnemen”, gaat Han verder. “Houd je de materialen als gebouweigenaar, dan geldt hetzelfde. Je wil niet dat deze waarde straks nul is. Hoe natuurlijker en hoe meer biobased bouwen, hoe soepeler dat gaat, mits er geen negatieve toevoegingen in zitten.”

Han Vrijmoed: "Terugnamegaranties zien we in aantal toenemen en als aannemer of leverancier die deze dienst aanbiedt wil je geen waardeloze materialen terugnemen."

Startpunt bij renovatie

Een positieve kritische blik is bij nieuwbouw al een hele uitdaging. Bij de renovatieopgave van zo’n 8 miljoen woningen geldt die zeker ook. “Daarom bieden we met Gezonde Woning Keur een toolkit aan om in te zetten, ook bij renovaties. We monitoren op stoffen die verboden zijn en verzorgen een nulmeting, zodat je bij een renovatie weet wat het startpunt is. Daar kun je vervolgens op acteren en voor een certificering gaan, zodat je bewijslast hebt over je streven naar een gezond binnenmilieu.” Han benadrukt nogmaals het belang van vroegtijdig zorgen voor inzicht en keuzes afstemmen: “Vanzelfsprekend denken we ook graag in dit proces mee. Zo kunnen we bijvoorbeeld in een voorlopig Programma van Eisen (PvE) meekijken en eventueel verbeteradviezen geven.”

Angst

De bewustwording én kennisdeling over het onderwerp groei gestaag, naarmate meer partijen ermee aan de slag gaan. Maar niet snel genoeg, zo weet Han ook: “We zien nog steeds dat er toxische stoffen worden toegepast in woningen. Ook wordt er te vochtig gebouwd met onvoldoende luchtverversing, wat onder andere schimmels in de hand werkt. Gelukkig krijgen we steeds meer bewijslast over hoe de beleving van dampopen woningen is van bewoners. Zo ook over biobased materialen.” Duurzaam Gebouwd kan hier als kennisplatform een rol spelen, volgens Han: “We zien nog wel eens dat er angst is bij bouwers om met innovatieve, biobased materialen aan de slag te gaan. Die angst wordt gevoed doordat veel partijen nog kennis opbouwen over dit onderwerp. Daarom moeten we als sector goed laten zien wat we realiseren en wat de positieve eigenschappen van circulair en gezond bouwen zijn. ”

Toekomstbestendig bouwen

Kritisch zijn op de materiaalinzet is wat Han betreft dan ook een belangrijk vertrekpunt bij nieuwe ontwikkelingen én renovatie. “Betrek daar een expert bij en zorg bij renovatie dat je een nulmeting doet. Blijf ook bovenop het proces zitten en houd je ketenpartners scherp. Het vertrekpunt is dat je huisvesting gezond en circulair wil maken. Deel die visie en maak iedereen betrokken bij dit gedachtegoed. Boven alles, blijf vooral met elkaar in gesprek en ga enthousiast aan de slag met toekomstbestendige ontwikkelingen.”

Toxiciteit staat als begrip opgenomen in het raam Het Nieuwe Normaal, waar de nadruk wordt gelegd op het bouwen met zo min mogelijk toxische materialen. De meetlat Het Nieuwe Normaal is ook opgenomen in BCI Gebouw, waarvan we eerder een recentelijk grote update belichtten. Producten selecteren met zo min mogelijk toxische stoffen doe je onder andere door goed te kijken naar de Material Health Certificates van de Cradle to Cradle-methodiek en REACH, de Europese verordening over de productie van en handel in chemische stoffen. Ook is er The Living Building Challenge Red List, die de materialen die als ‘slechtste van de klas’ te boek staan naar voren brengt.

Een database met bouwmaterialen die onder meer van Duitse oorsprong zijn is de baubook Natureplus. Daarnaast verscheen het boek ‘Ökologisches Baustoffen Lexicon’ en bracht Han een boek uit ‘Handleiding voor gezond woonplezier’.