Er heerste een gepaste ‘feestelijke’ stemming, afgelopen week tijdens het Congres Toekomst van de Warmtepomp. In het Louwman Museum werd stilgestaan bij de impulsen voor de hybride warmtepomp (2026!) en de mogelijkheden om in 2030 op (meer dan) een miljoen warmtepompen uit te komen. Vormen Noorwegen en Duitsland het goede voorbeeld?

Het was Frank Agterberg, voorzitter van de Vereniging Warmtepompen, die op woensdag 16 november sprak van ‘ons aller feestje’. Daarbij wees hij in het museum op de grens van Den Haag en Wassenaar op de euforische stemming, nadat Hugo de Jonge de hybride warmtepomp vanaf 2026 als verplichte opvolger van de cv-ketel uitriep. Een waar kantelpunt, aldus Steven Heshusius (onderzoeker Dutch New Energy Research; DNER; foto onder). Maar met de voortrazende klimaatverandering en krachtige roep om een forse beperking van de CO₂-uitstoot is het ook zaak om te kunnen leveren. En dat kan de sector nu niet. Gaat dat dan wel lukken, mét een warmtepomp, voor de geplande miljoen nieuwbouwwoningen, luidde de grote vraag tijdens het congres.

Frank Agterberg (links) en congresorganisator Christian Sparborth.

Mede door de overstelpende vraag naar warmtepompen (er zijn er nu nagenoeg 500.000 geïnstalleerd in Nederland) heerst er toch optimisme in deze branche. Dat blijkt onder meer uit het tegelijkertijd gepresenteerde trendrapport over warmtepompen van DNER. Daaruit blijkt dat de Vereniging Warmtepompen verwacht dat de lange levertijden, die voornamelijk te maken hebben met schaarste aan materialen en onderdelen, in de loop van het komende jaar zullen normaliseren. Vervolgens is opschaling van het jaarlijks plaatsen van (nu) 100.000 warmtepompen naar 300.000 in 2026 uitdagend en mogelijk, zo klonk het in Den Haag. Ook de komst van extra fabriekscapaciteit in Noord-West Europa voedt dat optimisme.

Onderzoeker Steven Heshusius presenteerde de cijfers uit het nieuwe Trendrapport Warmtepompen.

Er kan echter nog een remmende werking optreden door het tekort aan vakmensen. Dat zou vooral moeten worden opgevangen door warmtepompen te vereenvoudigen, zodat ze sneller te monteren zijn (plug-and-play). Met een opleiding die daar goed op aansluit, zou de installatietijd van grofweg 32 uur naar 16 uur moeten gaan (één werkdag voor twee personen). Ook een vergroting van de kennis bij ambtenaren en bij consumenten moet bijdragen aan de versnelling. Het grootste struikelblok, zo was vaker te horen in het Louwman Museum (vol prachtige oude auto’s, inclusief een elektrische en een hybride model van voor 1900), bestaat dan nog uit tekortkomingen in het elektriciteitsnet.

Noorwegen

Dat laatste ligt heel anders in Noorwegen, bleek uit de keynote van Rolf Iver Hagemoen (Noorse Warmtepomp Associatie, foto rechts). Het contrast met Nederland is gigantisch, zeker omdat men in Noorwegen vrijwel geen gas gebruikt. De warmtepomp is daar al in 60% van de markt doorgedrongen en het is vooral de lucht-luchtwarmtepomp die populair is. Met een elektriciteitsprijs die er - tot de huidige crisis - slechts 0,07 eurocent bedroeg, is het natuurlijk ook fijn zakendoen voor deze branche.
Hagemoen pleitte voor een verhoging van het kennisniveau in de branche: “Specialiseer je goed of blijf weg uit deze sector”, waarschuwde hij. “En investeer meer in het elektriciteitsnet dan in het gasnet.” Met andere woorden: reken niet op een voldoende grote doorbraak van waterstof of groengas.

Verslimmen

Ook Agterberg strooide met cijfers en somde op hoe we in 2030 een totaal van 1 miljoen warmtepompen kunnen bereiken. Naast het reduceren van de (productie)kosten, gaat het daarbij volgens hem onder meer ook om het ‘verslimmen’ van de installaties, zodat deze optimaal kunnen samenwerken met het elektriciteitsnet. Verder pleit hij voor het inrichten van een kennisplatform voor professionals. “Er is onvoldoende inzicht en kennis aanwezig, lokaal en regionaal, waardoor er bijvoorbeeld omgevingsvergunningen worden geweigerd voor bodemwarmtepompen.”

Agterberg stipte extra kansen aan, bijvoorbeeld voor de utiliteit, maar waarschuwde dat de markt voor warmtepompen ook weerbarstig is. Zo zorgde de kabinetsaankondiging van een prijsplafond voor de energierekening direct voor het afbestellen van warmtepompen door consumenten. Agterberg citeerde ten overvloede het Economisch Instituut voor de Bouw, dat ook het elektriciteitsnet als bottleneck ziet.

Plug-and-play

Techniek Nederland is een van de partijen die van belang is voor de benodigde opschaling en namens hen pleitte Thomas Piessens eveneens voor een verlaging van de arbeidstijd. Hij acht de genoemde halvering ook haalbaar. Zeker met simpelere producten, plug-and-play en een slimmere bedrijfsvoering. Als de installaties eenvoudiger worden, zo zei hij, kunnen ook studenten van het MBO-2 en -3 ermee overweg. Waar er sinds 2018 4.000 installateurs bijkwamen, zijn er volgens Piessens nog zeker 10.000 man extra nodig.

Techniek Nederland schiet de groei te hulp met een Routewijzer Warmtepompen, die een dezer dagen verschijnt, waardoor de verkoop en klantreis vergemakkelijkt wordt door onder meer een beter advies. Het moet het startpunt worden voor iedere installateur. Ook is er al de GIS-applicatie Installatiekansen.nl, een marktanalysetool die inzicht geeft in het gebruik van diverse warmtetechnieken. En dat uitgewerkt tot op wijk- en buurtniveau vanuit de Regionale Energie Strategieën met de focus tot aan 2030. Met een spiksplinternieuwe dataset worden daarin de kansen voor een hybride warmtepomp per gebouw in kaart gebracht. Mede daarom klonk de positieve slotconclusie van Piessens dat hij rekent op de installatie van zelfs 1,5 miljoen warmtepompen in de komende acht jaar!

Een uitstapje naar de utiliteit vormde de presentatie van Joël Franken (Wijmakenenergie), die liet zien hoe bedrijven slimmer kunnen gaan werken om congestie op het net te omzeilen. De installaties in de utiliteit kunnen daarbij ook voor de naaste omgeving een goed startpunt vormen. Hij liet zien dat je niet per se zo min mogelijk vermogen moet installeren, maar vooral op het juiste moment stroom moet afnemen en slim een goede mix moet realiseren met opslag. Batterijen worden helemaal belangrijk, omdat het gevaar bestaat dat iedereen wil gaan profiteren van het laagste prijsmoment op een dag. Als je de genoemde zaken slim combineert, is er de grootste winst te behalen.

Prijsbewust

In de presentatie van Puk van Meegeren (Milieu Centraal) kwam de consument nadrukkelijk aan bod. Hoe verleid je die het beste? Volgens Van Meegeren is het vooral zaak niet te werken vanuit ‘een verplichting’, want dan gaan mensen zoeken naar manieren om daar onderuit te komen. Zorg ervoor dat de hybride warmtepomp echt positief wordt beoordeeld. Van belang daarbij is met name een soepele klantreis en een app die daarbij helpt. De installatiebranche komt al regelmatig achter de voordeur voor onderhoud en dat is het perfecte moment om mensen mee te nemen. Bedenk dat de eerste consumenten die om een warmtepomp vroegen een groen profiel hadden en dat nu de vooral de prijsbewuste consumenten aan zet zijn.

Het congres kreeg verder uitleg over de koudemiddelen in warmtepompen (door Zohar Tzur, NVKL) en de aanstaande wijziging van de F-gassenverordening. Er gaan meer verboden komen voor stoffen die de opwarming van de aarde mede veroorzaken. Als dat gevaar dan verder is verlaagd, moet er nog steeds volop aandacht zijn voor het voorkomen van lekken, door een kundige opleiding en montage.

Naast een kijkje in de Noorse keuken van warmtepompen, kwam ook uit Duitsland een interessant verhaal. Het was Andreas Ballhausen (Viessmann) die liet zien hoe je warmte en energie als een service kunt verkopen. Naast de verkoop van losse systemen is dit een heel interessant verdienmodel, omdat je zo tien tot twintig jaar verzekerd bent van een vooraf bekende omzet. Viessmann wil dit concept verder in België en Nederland uitrollen en geeft de installateur daarbij de mogelijkheid om de eigen marge te bepalen.

Overstappen naar all-electric

Het meeste vuurwerk kwam ten slotte uit de paneldiscussie geleid door ‘miss warmtepomp’ Susanne van Suylekom (Vattenfall). Aan het woord kwamen twee producenten (Arthur van Schayk van Remeha en William van Driel van Panasonic) en Mark Sprenkels van installateur Breman. De laatste hamerde vooral op het vereenvoudigen van de systemen, die vaak te veel van elkaar afwijken, en pleitte ervoor niet meer te spreken over ‘handjes’, maar over gerespecteerde collega’s.

V.l.n.r: Mark Sprenkels, William van Driel, Arthur van Schayk en Susanne van Suylekom.

Van Schayk wil er ook voor zorgen dat zijn systemen makkelijk te installeren worden en stelde dat hij een (gehalveerde) installatietijd van zestien uur nog te hoog vindt. Hij verwacht dat er een combinatie van systemen zal overblijven (hybride en all-electric), waarbij de hybride apparaten in de toekomst ook gevoed kunnen worden door groengas. Van Driel vindt echter dat de tussenstap via hybride de verduurzaming vertraagt en pleit ervoor meteen over te stappen naar all-electric. Van Schayk vindt de markt echter te onzeker en denkt dat hybride het makkelijker maakt te switchen. Dat er snel iets moet verbeteren aan de materiaalkant (leveringen), stond ten slotte voor iedereen buiten kijf.

Tekst: Ysbrand Visser
Fotografie: Ton van Til
Foto boven: Duurzaam Gebouwd