Nagenoeg iedereen begrijpt dat de huidige klimaatverandering ongekend snel gaat en dat deze snelheid komt door menselijk handelen. De hierbij groeiende hoeveelheid broeikasgassen is van grote invloed op de zogeheten energiebalans van de aarde. We zijn uit balans geraakt en wij zijn de enige soort op aarde die dat kan veranderen. “We leven als een koorddanser met een kater”, aldus Norbert Schotte.

In een stabiel klimaat is de binnenkomende energie (zonnestraling) gelijk aan de uitgaande energie. Helaas verstoren wij deze energiebalans doordat we op grote schaal fossiele koolstoffen uit de aardkost gingen delven en verbranden, waarbij CO₂ vrijkomt. Ook ontbossing draagt hieraan bij.

CO₂ is, ondanks de lage concentratie, een belangrijk bestanddeel van de atmosfeer. Het is een grondstof voor planten om te groeien, maar heeft ook een groot effect op het klimaat. Dit effect is niet nieuw. Svante Arrhenius toonde in 1896 al aan wat het effect van CO₂ is op de oppervlaktetemperatuur van de aarde en die vondst komt ruwweg overeen met de huidige wetenschappelijke kennis.

Honderdduizenden jaren

De hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer wordt uitgedrukt in bestanddelen per miljoen (parts per million; ppm). In 1958 startte Charles Keeling met het meten van de hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer. Toen hij hiermee in Hawaï begon, bedroeg de CO₂-concentratie 315 ppm. Vandaag de dag tellen we 417 ppm. Dit groeitempo is ongekend hoog en zal het klimaat nog honderdduizenden jaren beïnvloeden.

Hoe gevoelig is het klimaat? (bron: IPCC/KNMI)

Gelukkig bestaat er een natuurlijk proces van CO₂-opname. Planten en sommige bacteriën halen overdag CO₂ uit de lucht en zetten dat samen met water om in glucose en zuurstof (dit wordt fotosynthese genoemd). Glucose is de bouwsteen voor het organisch materiaal in planten én soorten (dieren en bacteriën). De opgeslagen CO₂ in planten komt weer vrij bij het verteren door dieren en bacteriën (correct gesteld: het organisch materiaal wordt omgezet in CO₂).

Deze cyclus was voor een zeer lange tijd in balans. Hoewel de uitgestoten CO₂ door menselijk handelen aanzienlijk kleiner is dan wat er van nature in de koolstofcyclus omgaat, verstoren wij als mens nu deze balans significant.

Slimste zoogdier

Ook het dierenrijk op de planeet is uit balans. Er is een soort die zichzelf mondjesmaat uitroeit door hoe ze omgaat met zichzelf en andere soorten. Deze soort voelt zich superieur ten opzichte van andere diersoorten. Deze soort maakt voor slechts 0,01% deel uit van al het leven op aarde en wordt ook weleens ‘het slimste zoogdier op aarde’ genoemd: de mens (enigszins hilarisch is het feit dat ons dna voor 50% overeenkomt met dat van een banaan).

De wijze waarop wij als mensen echter omgaan met dieren, door ze stelselmatig op grote schaal en op erbarmelijke wijze op te sluiten, is misdadig en ontzettend dom. De geschiedenis heeft meermaals uitgewezen dat grote stallen met varkens of kippen ware broedmachines zijn voor een dodelijke viruspandemie. Dit worden ook wel zoönosen genoemd.

Volgende pandemie

Zoönosen zijn infecties die van dieren op mensen kunnen worden overgedragen. Ook nu worden we er wéér voor gewaarschuwd. Nooit eerder kampte Europa met zo’n ernstige uitbraak van vogelgriep en het risico voor mensen neemt toe, waarschuwt de Wereldorganisatie voor Diergezondheid. Veel mensen wijzen naar China als veroorzaker van de coronapandemie, maar die had ook in Nederland kunnen ontstaan. De intensieve veehouderij is de kraamkamer van een volgende pandemie. We zijn ver uit balans met het dierenrijk.

We zijn ook zoekende om de balans te vinden met onszelf en elkaar. We leven als een koorddanser met een kater. We doen ongetwijfeld ons best om de balans te vinden, maar eerdere beslissingen zorgen ervoor dat de balans niet gevonden wordt. In plaats van geen alcohol drinken (de bron aan te pakken), bedenken we allerlei redenen waarom alcohol nodig is en zoeken we de oplossing in de verkeerde hoek. Een van de meest exemplarische voorbeelden voor de onbalans met onszelf en elkaar doet zich nu voor. In 2020 had 50% van de Nederlanders overgewicht, maar tijdens de coronacrisis sluiten we de sportscholen en voor de McDonald's staan honderden auto’s in de rij.

Wij zijn het vaccin

Corona is in vergelijking met klimaatverandering een peulenschil. Een aantal jaren staat ons leven in het teken van een virus en hebben we te maken met lockdowns. Uiteraard zijn er veel doden te betreuren en hebben zich onmenselijke situaties voorgedaan (digitale begrafenissen bijvoorbeeld, waarbij je je geliefden niet kunt omhelzen). Maar er is een vrij simpele oplossing voor de huidige pandemie: vaccins. Voor klimaatverandering bestaat er helaas geen vaccin dat de onbalans van de koolstofcyclus oplost. Althans, er is wel een ‘vaccin’ voor het klimaatprobleem. Wij zijn het vaccin!

Het herstellen van de balans vergt dat wij veranderen. Een verandering in ons denken en doen. De urgentie voor collectieve actie tegen klimaatverandering is hoog. Misschien zelfs te hoog voor ons als mensen om te begrijpen. Reacties op de klimaatverandering uiten zich vervolgens bij verschillende mensen anders.

Sommigen worden activist. Sommigen raken verstrooid en weten niet waar ze het beste kunnen beginnen. Anderen kalmeren zichzelf door te denken 'het komt wel goed, de mensheid is slim, we zullen oplossingen vinden', zonder zelf veel actie te ondernemen. Weer anderen onderdrukken of ontkennen dat klimaatverandering bestaat. Of ze voelen zich machteloos om te handelen, depressief, schuldig of voelen überhaupt weinig voor het onderwerp.

Verbinding

Door een neurowetenschappelijke lens bekeken, zijn we een diersoort die bij gevaar en dreiging een fight-flight-of-freeze-reactie produceert. Wanneer een dreiging wordt beschouwd als te groot, te snel of repetitief, treedt deze menselijke reactie op. Vanzelfsprekend leidt deze reactie niet tot de gewenste verandering.

• De vechtmodus = woede: de ander heeft schuld! Zij moeten veranderen. NIMBY! China stoot veel meer uit!
• De vluchtmodus = angst: ik wil dit niet. Ik wil deze situatie vermijden, ik wil me hiervan onttrekken, wat kan ik in hemelsnaam doen? Ik voel me verloren. We zijn ten dode opgeschreven.
• De freeze-modus = geen emotie: stilstaan, passief. Kan er aan de buitenkant ‘rationeel’ uitzien.

Geen van deze, hoewel begrijpelijke, menselijke reacties gaat ons helpen in het herstellen van de balans. Er is een eigenschap nodig, waarover de mens als enige diersoort beschikt en die ons wél helpt in het herstellen van de balans: verbeeldingskracht. Door onze verbeeldingskracht kunnen we een vierde menselijke reactie toevoegen:

• De verbindingsmodus = liefde. Ik luister, ook naar de dingen die ik eigenlijk niet wil horen, ik voel me gehoord, ik sta open voor verbinding, ik geloof dat we samen sterker staan, ik wil samen met jou werken aan een mooie toekomst. We can do this is het motto!

We zijn in balans

Hoe mooi is het leven op aarde als we in balans zijn? Door verbeeldingskracht en verbinding met elkaar werken we actief aan een leven met harmonie tussen mens en dier en een stabiel klimaat.

Mijn verbeeldingskracht is gericht op onze fysieke leefomgeving en de manier waarop deze tot stand komt. Het huis waar je je kinderen opvoedt en je op de bank neerploft na een dag hard werken. Het gebouw waar je mogelijk in werkt. De winkels waar je je boodschappen doet op zaterdagmiddag. De bioscoop waar je in de avond naartoe gaat. Al deze gebouwen komen tot stand door mensen met passie en ambacht.

De bouwsector is echter ook uit balans. Al decennialang maken wij gebouwen die bijdragen aan de onbalans van de planeet, die verantwoordelijk zijn voor 40% van de CO₂-uitstoot en die indirect zorgen voor een afname van de biodiversiteit. De cultuur van de bouwsector is ook niet in balans: zéér masculien, financieel gedreven, risicomijdend, top-down, met overwegend directief leiderschap en naar binnen gekeerd.

Van minder slecht naar goed

Wij kunnen als bouwsector met onze gebouwen en omgevingen werkelijk bijdragen aan het herstellen van de balans. We moeten afstappen van ‘minder slecht’ en werken aan ‘goed’. Maar wat is goed?

Voor mij betekent het dat we werken aan energiepositieve gebouwen en omgevingen die langdurig CO₂ opslaan. We voorkomen dan eigenlijk dat het organisch materiaal weer wordt omgezet in CO₂ door het langdurig te gebruiken als bouwmateriaal. Deze omgevingen dragen bij aan de (lokale) biodiversiteit met groendaken en -gevels, de toepassing van inbouwkasten voor vleermuizen, huismussen en gierzwaluwen en met een diervriendelijke beplanting en natuurlijke oevers.

Bladblazers zie je niet terug in die omgeving, want bladeren vormen juist een belangrijke bron voor de biodiversiteit. Deze omgeving draagt, mede door de natuur en het groen, bij aan veiligheid en saamhorigheid. Samen met je buurtgenoten onderhoud je bijvoorbeeld de kruidentuin, het wormenhotel en het speelplein, en deel je gemeenschappelijke benodigdheden die je individueel eens per jaar gebruikt. We wonen niet langer in ‘rijke wijken’, maar in wijken met een rijkdom aan culturen en achtergronden. We zijn niet voor niets een samenleving.

Ontwerpen

Een ‘goed’ gebouw wordt ontworpen met de gedachte dat het demontabel en aanpasbaar is. Een gebouw hoeft tenslotte geen honderd jaar in dezelfde vorm te blijven staan. Dat het klimaat verandert is duidelijk en we ontwerpen gebouwen rekening houdend met het veranderende klimaat, met droogte, wateroverlast en hogere temperaturen. We gaan dus zowel lichter bouwen in gewicht, als in kleur. 

De manier waarop we deze omgevingen creëren is leuk, uitdagend en vernieuwend! De bouwcultuur is niet langer naar binnen gekeerd. We werken bijvoorbeeld samen met agrariërs aan de toekomst van Nederland door gewassen toe te passen die boeren telen en ‘wij’ gebruiken in onze gebouwen als bouwmateriaal!

We zijn als sector maatschappelijk gedreven en werken op basis van vertrouwen met elkaar. 80% van de regels die we met elkaar hebben bedacht vanuit controle is dan niet meer nodig. De door mannen geregeerde sector heeft plaatsgemaakt voor een bouwcultuur van diversiteit, met veel meer feminiene leiders die werken vanuit verbindend leiderschap. We werken samen met andere sectoren aan de benodigde transitieopgaven. Hoe mooi is dit!?

Werk je mee?

Uiteraard is dit beeld niet volledig. Dit is enkel mijn verbeelding. Ik ben vooral benieuwd naar jouw verbeeldingskracht en hoe we samen de sector en Nederland mooier en groener kunnen maken. Samen met vele Gideons werken we hier al actief aan en is er sprake van mooie verbindingen. Heb jij goede ideeën, wil je aan de slag gaan met de materialen-, energie- en/of sociale transitie, denk je graag mee met andere Gideons? Meld je vooral aan!

Don’t be average, be Gideon