De klimaatverandering vraagt om hergebruik van bestaande grondstoffen en materialen. Maar hoe kunnen woningcorporaties dat adequaat oppakken? Merel Stolker liet in een bijeenkomst van Cirkelstad Deventer en Apeldoorn zien hoe je dit onderwerp aanpakt.

Stolker is medeauteur van het Handboek Circulair Renoveren voor Woningcorporaties. Daarin vind je kennis en handvatten voor circulair renoveren en hoe je dat een plaats geeft in het renovatieproces. Stolker geeft in het boek deze definitie van circulair renoveren:

het onderhouden, vernieuwen en hergebruiken van gebouw(delen) zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en het ecosysteem aan te tasten.

Vanuit haar achtergrond als architect en door de vele circulaire projecten waaraan ze al werkte, gebruikte ze haar praktijkervaring als basis. “Toen C-Creators de opdracht kreeg van het ministerie van BZK en de provincie Noord-Holland voor het opstellen van het handboek, merkte ik zelf ook dat het best lastig is om zo’n complex thema in een proces neer te zetten. Tijdens mijn verkenning kwam ik uit bij Anne van Stijn, van de TU Delft en Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions, en met haar ben ik de samenwerking aangegaan. Zij was vanuit haar onderzoek al heel ver en samen hebben we het handboek opgesteld.”

Afvalbak

Momenteel belandt bij renovatie bijna alles nog in de afvalbak, aldus Stolker (foto rechts). Als we niet weten wat we ermee kunnen, wordt het verbrand. De circulaire gedachte kent nog geen grote voedingsbodem. Binnen het vastgoedonderhoud zou bijvoorbeeld het thema reparatie verder geoptimaliseerd moeten worden.

“Vroeger”, gaat Stolker verder, “repareerden of hergebruikten we veel meer. Recyclen doen we al, maar repareren of verminderen moeten we nog beter gaan doen. De biobased materialen moeten ook teruggebracht kunnen worden in de biosfeer. Indien je dit niet op de juiste wijze doet, heb je er niets aan. Het belangrijkste is dat je begint bij je gebouwvoorraad: weet wat je bezit op gebouwniveau. Als dit goed in beeld is gebracht, kun je bekijken hoe je met alle componenten en sub-componenten omgaat. Hoe vervang je die of herstel je die? Het grote doel is ervoor te zorgen dat niet alles wat je eruit haalt of vervangt de verbrandingsoven ingaat.”

R-ladder

Maar hoe doe je dat dan? Stolker: “Je moet telkens drie acties herhalen: vernauwen, vertragen en sluiten van de grondstoffenlus. Welke keuzes je ook maakt, je moet jezelf altijd de vraag stellen hoe je omgaat met de grondstoffen die je gebruikt. De R-ladder is hierbij ook belangrijk. Benut beschikbaar materiaal door middel van hergebruik, reparatie, opnieuw vervaardigen met bestaande grondstoffen, reviseren of hergebruik met een ander doel.”

Vanwege de levensduur en het gemak in onderhoud en was er de afgelopen jaren een beweging naar synthetische materialen, maar inmiddels worden biobased oplossingen steeds populairder. Dit duurzame, natuurlijke alternatief kent alleen nog niet een voldoende grote afzetmarkt om ook te kunnen concurreren met de synthetische materialen. Daar moeten we bij helpen. Stolker: “Als je start met een bepaald materiaal, kijk dan waar het vandaan komt. Daarnaast is het van belang of het product economisch al is afgeschreven. Dan is het ‘gratis’ en maak je andere beslissingen voor het hergebruik van een product of materiaal.”

Starten

“Een project wordt doorgaans op een standaard wijze aangevlogen. Om dit proces circulair te maken, moet je anders denken. Samen met Anne heb ik gekeken naar alle fases. Wil je echt stappen maken, dan moeten corporaties het in de strategie en het uitvoerend beleid opnemen. Is je organisatie nog niet zover, ga dan gewoon aan de slag zodat je gaat leren van de praktijk. Je zult zien dat de rest volgt”, adviseert Stolker.

Vanuit de deelnemers va nde bijeenkomst kwamen meerdere goede voorbeelden voorbij, die laten zien dat er ook al volop ‘gedaan’ wordt. Mooie ontwikkelingen, waarbij zowel opdrachtgevers en -nemers laten zien dat het wel kan. Zo heeft de Achterhoekse corporatie Wonion voor elk onderdeel van hun bezit bekeken hoe het anders onderhouden kon worden. Dura Vermeer is bezig om een hele gevelrenovatie uit te voeren met een circulaire renovatieschil.

Om met een prototype tot het hoogst haalbare te komen, moet je alle stappen doorlopen. Het is ook belangrijk om in te zien welke stromen er vrijkomen en wat je daarmee zou kunnen doen. Als je weet wat er binnenkort vrijkomt, kun je hier in een ander project rekening mee houden. Maar hoe gaan we ervoor zorgen dat we geen materialen gebruiken en oogsten waar we later niks mee kunnen? Tegels zijn vaak zo vervuild met lijm, dat ze onbruikbaar zijn. Toiletten en wastafels krijgen wel vaak een tweede leven.

“Bij mutaties zien wij dat het sanitair prima gereinigd en teruggeplaatst kan worden”, zegt Sophie Oostenbroek van woningcorporatie Domijn uit Enschede. ”Maar als we gaan renoveren, is dat nog niet onze standaardprocedure. Bewoners gaan ervan uit dat we alles nieuw in de woning zetten. Hergebruikt sanitair wordt nog niet door iedereen geaccepteerd. Ondanks dat het natuurlijk als nieuw eruit ziet en geplaatst wordt. Dat acceptatieproces heeft wellicht nog tijd nodig.”

Circulaire keten

Als je over een circulair ontwerp of proces nadenkt, is het van groot belang om dit te bespreken met de ketenpartners. Weet waar iedereen tegenaan loopt en wat beter kan. In de uitvoeringsfase is het erg belangrijk dat je het goed overdraagt. Stolker: “In de praktijk zien we nog vaak dat het bij de details of de afwerking toch misgaat. Neem iedereen mee in het proces en laat zien waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt. Je wilt ook graag dat je woning circulair blijft en niet met kit of foute verf wordt onderhouden.”

“Het is belangrijk om niet-circulaire materialen te vervangen door biobased materialen. Ga kijken welke mogelijkheden je hebt. Op basis van de LCA kun je tot een productkeuze komen. Voor het maken van verschillende scenario’s is dit erg belangrijk. De keuze die je maakt, is nu nog vaak financieel gedreven. Maar als je ook kijkt naar het einde van de levensduur en een lagere milieu-impact, dan kan de keuze nog wel eens anders uitpakken”, besloot Stolker de bijeenkomst.

Samenwerken binnen Cirkelstad

Ook interesse om partner te worden van Cirkelstad Apeldoorn of Cirkelstad Deventer en circulair samen te werken? Bekijk dan de partnerpagina of neem contact op met de spinners Eric Kouters en Carmen Oude Wesselink.

Verslag: Carmen Oude Wesselink
Foto boven: Shutterstock