Indien steden en gemeenten in Europa de doelen van de energiepolitiek van de Europese Unie willen bereiken, moeten ze grootschalig denken. Het volstaat niet langer afzonderlijke gebouwen energetisch te saneren; dit moet met hele stadswijken gebeuren.

Een beslissende factor voor het slagen van dergelijke omvangrijke saneringsprojecten is het vroegtijdig betrekken van de bewoners bij het project. Concrete ervaringen op dit gebied worden verzameld in de projecten van het EU-initiatief CONCERTO.

Gemeenschappelijk doel
Sinds 2005 ondersteunt de Europese Commissie met CONCERTO demonstratie- en onderzoeksprojecten die hun zwaartepunt leggen op de ontwikkeling van stadswijken, zowel nieuwbouw als sanering. Er zijn intussen CONCERTO-projecten in 58 steden in 23 Europese landen. Ze hebben alle als gemeenschappelijk doel, om door het toepassen van hernieuwbare energieën en het nemen van efficiënte maatregelen – op het gebied van energie – op een zo goedkoop mogelijke wijze de CO₂-emissies te doen dalen en tegelijkertijd de levenskwaliteit in de stedelijke ruimte te verbeteren. Hierbij is het belangrijk dat alle betrokkenen – van huiseigenaren, ontwerpers, architecten en ambachtslieden tot huurders – aan één en dezelfde kar trekken.

Beslissende succesfactor
Bij het CONCERTO-project RENAISSANCE in het Spaanse Zaragoza is de toestemming van de bewoners van het woongebied Picarral een beslissende succesfactor voor de grootschalige energetische sanering. Teneinde de eigenaren van de energetische sanering te overtuigen, heeft de gemeentelijke woningdienst eerst en vooral een organisatie in het leven geroepen met de naam ‘Municipal Management Technical Office’, die structuren voor de participatieprocessen ontwikkelt en de bewoners ondersteunt. Dit bureau vormde onder meer focusgroepen, bestaande uit bewoners met een uitgesproken interesse voor energiebesparing en ecologie. Trainingsmaatregelen hebben ervoor gezorgd dat bewoners voorbeelden worden. Zij gaan in hun woningen met het goede voorbeeld voorop en worden daarmee contactpersoon voor andere bewoners.

Dialoog
Omvangrijke ononderbroken informatie vormde bij de ECOSTILER-dialoog in Amsterdam een centraal onderwerp. De dialoog had tot doel om voor de flatgebouwen in het stadsdeel Nieuw-West gemeenschappelijk concrete maatregelen vast te leggen voor de reductie van CO₂-emissies. De stad Amsterdam wil tegen 2015 de CO₂-emissies in Nieuw-West met vijftig procent reduceren. Dit doel is slechts te bereiken wanneer grootschalig energetisch wordt gesaneerd. Het betreft voornamelijk de ‘Westelijke Tuinsteden’.

Verschillende mogelijkheden
Tussen februari 2007 en april 2008 kwamen in het kader van de ECOSTILER-dialoog ongeveer dertig bewoners, medewerkers van de stad, plaatselijke politici, energie- en bouwexperts en vertegenwoordigers van de woningmaatschappijen samen. Het ging er in de eerste plaats om, alle betrokkenen omvangrijk te informeren over de verschillende mogelijkheden energie te besparen en over het gebruik van hernieuwbare energie; maar het ging er ook om te wijzen op de daarmee verbonden moeilijkheden.
Om toch tot een concreet pakket maatregelen te komen dat ook door de bewoners kon worden aanvaard, concentreerde de tweede fase van de dialoog zich op drie concrete gebouwen in Amsterdam Nieuw-West.

Elk gebouw afzonderlijk
In drie afzonderlijke zittingen namen de betrokkenen elk gebouw afzonderlijk in ogenschouw en schrapten de maatregelen die zij als ondoelmatig of niet financierbaar beschouwden. Er zal voor isolatie worden gezorgd; bovendien wordt overgestapt op warmtepompen of stadsverwarming (urban district heating), waarbij de voorkeur wordt gegeven aan warmtepompen en energielevering met groene elektriciteit.

Resultaten dialoog waardevol
Concrete ervaringen met de in de dialoog geïdentificeerde maatregelen zijn er nog niet. Weliswaar zijn in het kader van het ECOSTILER-project in Amsterdam Nieuw-West inderdaad drie woonblokken omvangrijk gerenoveerd, de beslissing betreffende de maatregelen in deze blokken waren echter reeds getroffen op het ogenblik waarop de dialoog is gestart. Nochtans zijn de resultaten van de ECOSTILER-dialoog waardevol. Ze dienen als discussiebasis voor toekomstige saneringsprojecten. “De eerste groepen, waaronder stedelijke grondverenigingen, die willen saneren gebruiken reeds delen daarvan”, verduidelijkt onderzoeker van der Woerd.
De ECOSTILER-dialoog toont vooral dat men ook in heterogene groepen met heel verschillende belangen een gemeenschappelijke oplossing kan vinden. Van der Woerd’s raad aan gemeenten of woningmaatschappijen die omvangrijke saneringsprojecten plannen: “De beste weg om de toestemming van de bewoners te krijgen is ze er zo tijdig mogelijk bij te betrekken.”

Energy Change Manager
Ook de Verbandsgemeinde Weilerbach in Duitsland heeft met een eigen organisatie-eenheid in het kader van het CONCERTO-project SEMS (Sustainable Energy Management Systems) goede ervaringen opgedaan. In de nabije toekomst wil de gemeente voor honderd procent gebruik maken van hernieuwbare energieën. Het energieverbruik moet ongeveer tien procent dalen. De Verbandsgemeinde pakt het serieus aan: met het slagen van het plan is Dipl. Ing. Teresa Karayel als Energy Change Manager ingezet. Het is haar taak om als contactpersoon te fungeren voor de onderwerpen hernieuwbare energie en energiebesparing en om nieuwe structuren te ontwikkelen. En dat niet alleen voor alle afdelingen van de administratie, maar ook voor alle burgers en andere acteurs in de gemeente.

Successen
“Binnen de vijfjarige looptijd van het project werden 400 adviezen over energie voor burgers verstrekt, 100 gebouwen volledig en 200 gedeeltelijk gesaneerd. Bovendien werden 62 warmtepompen, 204 installaties voor thermische zonne-energie en 76 pelletkachels geïnstalleerd”, noemt Karayel fier de successen op het gebied van energie-efficiënte gebouwen. In totaal bestaan meer dan 1100 contacten met huiseigenaars.
Voor het eerste contact heeft Karayel goede ervaringen opgedaan met de verbreiding via buren en ambachtslieden. “Wij hebben de ambachtslieden er altijd opnieuw aan herinnerd, hoe talrijk de mogelijkheden zijn om de energie-efficiëntie te verhogen. En die zijn daarmee dan naar hun klanten gegaan.”

Continuïteit
Nog belangrijk is – vanuit het standpunt van de Energy Change manager van Weilerbach – continuïteit in de informatie, netwerken te verbinden en persoonlijke contactpersonen te benoemen. En hier is beslist ook creativiteit gevraagd.

Het CONCERTO initiatief wordt door de Europese Unie gecofinancierd via haar kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling. Sinds 2005 heeft het EU-initiatief van het directoraat-generaal Energie 58 steden en gemeenten in 22 projecten in 23 landen gesubsidieerd.

Bij de foto’s: Woonblokken te Zaragoza, Spanje