De markt van het energiezuiniger maken van bestaande woningen is tientallen miljarden euro’s groot. De potentie van de energiebesparingmarkt is een veelvoud wanneer woningen energieneutraal worden gerenoveerd. Ondanks deze potentie investeren verschillende overheden flink om deze markt in beweging te krijgen. Maar waarom doen overheden dat, kan een markt van deze omvang niet zelfstandig functioneren?

In een zelfstandig functionerende markt komen vraag en aanbod bij elkaar zonder overheidsinterventie. In die markt wordt via concurrentie het best passende product of dienst aangeboden aan verschillende groepen van klanten. Innovaties zorgen voor vernieuwing van de aanbodzijde en voor een impuls naar de vraag van nieuwe producten of diensten.

Milieuperspectief

De markt van het energiezuiniger maken van bestaande woningen is geen zelfstandig functionerende markt. Tenminste, dat kun je afleiden uit de inzet van overheden. Deze inzet op onder andere energiebesparing is voortgekomen uit een milieuperspectief: het beschermen van het collectief goed milieu en klimaat. Sinds een aantal jaren is aan het milieuperspectief een economisch perspectief toegevoegd. De projecten van de Energiesprong, Blok voor Blok en de Overijsselse aanpak 2.0 zijn voorbeelden hiervan.

Het opschuiven van een milieuperspectief naar meer marktactiviteit betekent dat we de relatie tussen het functioneren van de energiebesparingmarkt en de energiebesparingtransitie nader moeten bekijken. De urgentie voor de transitie van een fossiel energiesysteem naar een energiesysteem gebaseerd op duurzame energiebronnen komt voort uit klimaatverandering. De noodzakelijke veranderingen, die de transitie mogelijk maken, zijn echter economisch gedreven.

Energietransitie en energiebesparing

De transitie van een fossiel energiesysteem naar een duurzaam energiesysteem vraagt om aanpassingen in infrastructuur, de ontwikkeling van nieuwe kennis en vaardigheden, nieuwe of andere consumptiepatronen, nieuwe financiering- en investeringsmogelijkheden, nieuwe product-markt-combinaties, etc. Een transitie van systemen vraagt om meerdere veranderingen in meerdere marktsegmenten.

De complexiteit van de energietransitie is tweeledig. Enerzijds zijn er meerdere en relatief veel partijen, die baat hebben bij het in stand houden van het huidige systeem. Anderzijds zijn bedrijven, organisaties en mensen niet snel bereid tot verandering. Dit is zeker niet het geval als de verandering geen tot weinig directe voordelen biedt of als de voordelen onzeker of abstract zijn. 

Er ligt een relatie tussen de abstractie van het energiesysteem en de concretie van energiebesparing. Het gaat nu niet zozeer meer om gedragsverandering, maar om de verkoop van energiebesparende producten of diensten. De betrokkenheid van bedrijven leidt tot een breder en vertakter distributienetwerk van energiebesparende producten of diensten.

De meest succesvolle projecten bestaan in ieder geval uit een (lokale) samenwerking tussen gemeenten en bouw- en installatiebedrijven die in staat zijn een relatie tot stand te brengen met de particuliere woningeigenaar. Hierin zijn verschillende modellen ontwikkeld die variëren van marketingacties, sociale uitsluiting, buurtveilingen tot en met intermediaire organisatie zoals Verbeter en Bespaar in Zwolle en Reimarkt in Enschede.

Verdienen aan energiebesparing

In de kern zoeken die projecten naar succesvolle verdienmodellen. De vraag is echter of er voldoende marge gehaald kan worden om te verdienen aan energiebesparing. Uit analyse van verdienmodellen blijkt dat zich twee uitdagingen voordoen: de organisatie van het aanbod en het opbouwen van een relatie met de klant.

Het ‘basis’segment van de energiebesparingsmarkt functioneert redelijk zelfstandig en loopt tot investeringsvolumes van circa 5.000 euro per woning. Woningeigenaren investeren in laagdrempelig te implementeren maatregelen zoals spouwmuur- en vloerisolatie of de installatie van PV-panelen. In dit marktsegment speelt ketenintegratie, de organisatie van het aanbod, nauwelijks een rol. Het opbouwen van een relatie met de klant is wel belangrijk.

Het ‘boven’segment van de energiebesparingsmarkt is voor de doelgroep particuliere woningeigenaren complex en lastig in beweging te krijgen. In deze markt spelen beide uitdagingen een rol. Bovendien is de bereidheid onder particuliere woningeigenaren om grote bedragen te investeren laag. Een van de grotere problemen die we op dit moment kennen is dat 80% van de particuliere woningeigenaren niet meer dan 5.000 euro wil investeren in het energiezuiniger maken van zijn of haar woning.

Sleutel tot succes

In het functioneren van de energiebesparingmarkt ligt een belangrijke sleutel om de energietransitie te versnellen. Een beter functionerende energiebesparingmarkt betekent niet alleen een hogere adaptatie van duurzame energie, het biedt ook meer ruimte voor innovatie. Uiteindelijk leidt dit tot betere en goedkope producten met als gevolg een hogere afname van energiebesparende maatregelen of duurzame energieproducten en -diensten.

Het laten functioneren van die markt gaat verder dan alleen een inzet van bouw- en installatiebedrijven om nieuwe producten of diensten in de markt te zetten. Het huidige systeem rondom energie is nog niet aangepast aan de eisen van een duurzaam energiesysteem. Het economisch en energetisch potentieel van de energiebesparingmarkt kan worden benut als veranderingen op systeemniveau en op het niveau van de markt hand in hand gaan.

Sleutel in energietransitie

Het aanpassen van financiële regelgeving zodat financiering van energiebesparende maatregelen eenvoudiger wordt, is hiervan een voorbeeld. Een ander voorbeeld zijn generieke instrumenten zoals de zonatlas of de energielabelatlas, die tegelijkertijd specifieke informatie bieden over een woning. Instrumenten winnen aan kracht als ze bedrijven helpen in het aangaan van een relatie met de klant.

Het functioneren van de energiebesparingmarkt is een sleutel in de energietransitie. Via verschillende projecten in Nederland leren we meer over de energiebesparingsmarkt. Als we erin slagen het potentieel van de energiebesparingmarkt te benutten, dan heeft dit positieve gevolgen voor de energietransitie, werkgelegenheid en klimaatdoelstellingen.

Schrijver Johan Dolstra is projectleider innovatie Twente bij Provincie Overijssel. In het kader van de opleiding Management Consultant aan de Vrije Universiteit in Amsterdam heeft hij de paper ‘Een gat in de markt’ geschreven over het functioneren van de energiebesparingsmarkt en de relatie daarvan met de energietransitie. Zowel de paper als dit artikel heeft hij op persoonlijke titel geschreven.