Een oproep om de huidige kennis en ervaring vooral dogmatisch toe te passen en niet weer te vervallen in dubolijstjes.

Iedere opdrachtgever of afnemer van een gebouw gaat bij de start van een ontwerp- en bouwtraject op zoek naar voorbeelden. Voorbeelden van gebouwen of toepassingen die hij graag gerealiseerd ziet. Een opdrachtgever orienteert zich bijvoorbeeld op de architectuur, ruimtelijkheid, materiaal toepassingen of de indeling van de vloervelden. 

De laatste jaren is daar duurzaamheid bij gekomen. Opdrachtgevers en afnemers/gebruikers zoeken naar voorbeelden van duurzame toepassingen en duurzame gebouwen. Voorbeelden van toepassingen die zij graag terug zien in hun toekomstige gebouw. Maar hoe zien die voorbeelden eruit?

Superlatieven komen te kort
De voorbeelden die wij in de bladen, architectuurboeken en op internet terugzien, zijn de projecten waar een opdrachtgever, de overheid, architect of de bouwpartners bewust de publiciteit zoeken. Ze zijn, vaak terecht, trots op hun gebouw en willen dat delen en kenbaar maken. En dan moet je met je project wel wat te melden hebben.

De superlatieven vliegen je dan ook om de oren: ‘de meest duurzame school’, ‘een CO₂-neutraal kantoor’, ‘het eerste A++-label’, ‘een milieu-index van meer dan...’, ‘Leed platinum’ enzovoorts... Maar wat zeggen deze uitdrukkingen ons, waarom is het ene gebouw duurzamer dan het andere en waarom is het volgende gebouw nog duurzamer?

Kennis en ervaring
Een ontwerp en de keuzen die daarin gemaakt worden, worden voorgesteld door de ontwerpteamleden die voor dat project zijn aangesteld. Het zijn in de meeste gevallen professionals die gebruikmaken van de ervaring en kennis die zij op dat moment bezitten en die zij op dat moment inzetten en gebruiken bij het maken van ontwerpkeuzen.

Alle ontwerpteamleden zullen dan ook leren van elkaar en van de ervaringen die zij bij het maken van een ontwerp opdoen. De mate van duurzaamheid van een ontwerp wordt dan ook voor een belangrijk deel bepaald door de huidige kennis en ervaring over duurzaamheid. Verder kijken ontwerpteamleden naar de individuele duurzaamheidsaspecten die beschikbaar zijn of naar de gebruikte methoden en methodieken die als hulpmiddel of als toetsing worden ingezet.

In de jaren negentig werden frequent de Nationale Pakketten Duurzaam Bouwen gebruikt (een handboek met lijsten van individuele maatregelen en ontwerpopties.) Recent zie je dat ook wel wordt teruggegrepen op Greencalc of methodieken uit Engeland (Breeam) of Amerika (Leed).

Leren uit het verleden
Omdat de totale bouwkolom leert van de ervaring en kennis die door het doen wordt opgebouwd, is het logisch dat het volgende gebouw gebruikmaakt van die kennis en ervaring (learning by doing). Het volgende gebouw zal dan ook gezonder, energiezuiniger danwel duurzamer zijn.

De duurzaamheid die nu gerealiseerd (gebouwd) en gecommuniceerd wordt, is de kennis en ervaring van ongeveer twee jaar geleden. Het tijdstraject tussen afronding ontwerp (bestek) en realisatie vraagt nu eenmaal tijd. Die kennis is alweer verouderd, vandaar dat het gebouw wat nu op de tekentafel ligt vaak duurzamer zal zijn dan het duurzaamste object wat nu wordt opgeleverd.

Geen lijstjes meer
Er is echter één bedreiging. En dat is het niet gebruiken van de kennis en ervaring die we nu met zijn allen opdoen, maar het dogmatisch toepassen van de methodieken en systemen die er zijn of die nu ontwikkeld worden. Het mag niet zo zijn dat we weer belanden in het toepassen en afstrepen van lijstjes of het letterlijk volgen van systematieken.

Lijstjes en systematieken zijn hulpmiddelen. De basis voor een duurzaam ontwerp en duurzaam gebouw moet de kennis en ervaring zijn die we opdoen, ontwikkelen, delen, toepassen en uitdragen.

Duurzaam bouwen is dus veel meer een proces dan dat het een product of eindresultaat is! De term duurzaam bouwen moet dan ook staan voor het transitieproces naar een hoger niveau van integraal ontwerpen en bouwen.

Het duurzaamste gebouw van nu, is een tussenstand in een proces waarin de bouwkolom moet leren op een nieuwe manier naar het gebouwontwerp en de gebouwontwikkeling te kijken.

Paul van Bergen