Dit is mijn laatste column voor www.duurzaamgebouwd.nl. Waar kun je je na tientallen artikelen nog aan wijden? Na jammerlijk gestrande pogingen de landelijke politiek vlot te trekken richt ik me bescheiden op het enige dat eenieder van ons echt kan beïnvloeden: zichzelf. Een duurzaam individu worden is nog niet zo makkelijk…

Dit is mijn laatste column voor www.duurzaamgebouwd.nl. Een mooie periode van vijf jaar die voor mij nu in het gezelschap van de energieke klanken van – toepasselijk – Editors en een zeldzaam lekker Westvleterens blondje wordt gevierd.

Waar kun je je na tientallen artikelen (niet alles is meer zichtbaar op de site) nog aan wijden? Zeker na de vijf ongevraagde adviezen – zeg maar gerust smeekbeden – aan Mark & Diederik was mijn wetenschappelijk-ideële kruit wel even verschoten. En de krant heeft u laten lezen waar dat toe heeft geleid: niets! Ergo, terug naar een bescheidener niveau.

Met ons leuke streven om duurzaam bouwen alomtegenwoordigheid te verlenen vergeten we nogal eens dat er mensen leven in gebouwen, en dat die zich niet altijd gedragen naar de maatstaven van tekentafel, beoordelingssoftware en calculator.

Uiteindelijk, als wij een duurzame, energieneutrale of circulaire maatschappij willen creëren, is het beginsel verrassend eenvoudig: ieder individu moet zorgen dat het duurzaam, energieneutraal of circulair leeft. Kortom, ik dacht me maar te richten op het enige dat eenieder van ons echt kan beïnvloeden: zichzelf. En daarbij leg ik mijzelf als proefkonijn op de pijnbank. Ik beperk me voor het gemak even tot mijn academische comfort zone: het energiegebruik.

Het gemiddelde huishouden
Voordat we beginnen is het goed eerst te kijken naar wat statistieken van het Nederlandse huishouden. Die gebruikt gemiddeld 1.500 m³ aardgasequivalenten (13.200 kWh oftewel 13,2 MWh thermisch) en 3.500 kWh (3,5 MWh elektrisch, maar met het gemiddelde rendement van onze krachtcentrales is dat 7,7 MWh aan primaire energie). In totaal gebruikt een huis daarom 20,9 MWh aan primaire, vooral fossiele, energie.

Daarnaast hebben huishoudens vaak één of meer auto’s. De gemiddelde automobiliteit is 13.300 km per jaar per huishouden. Daar zitten ook mensen zonder auto bij, dus heeft u een auto, dan rijdt u waarschijnlijk meer. Met een gemiddeld gebruik (dat klopt helaas nog steeds aardig!) van 8 liter brandstof per 100 km gebruikt het huishouden 1064 liter benzine of diesel à 34,5 MJ per liter. De auto gebruikt daarmee 36,7 GJ (10,2 MWh primair, ongeveer gelijk aan de huisverwarming!).

Een Nederlands huishouden gebruikt daarmee maar liefst 31,1 MWh (31.100 kWh) aan energie.

All-electric
Wat nu als er geen aardgas of olie meer is?

Dan moeten onze systemen all-electric worden. Warmte kan (behoudens passieve zonne-energie) via een warmtepomp aan de omgeving (ondergrond, water, lucht) worden onttrokken. Met een niet te slechte Coefficient of Performance van 3 is dan nog 4,4 MWh elektrische energie nodig (9,7 MWh primair bij de huidige energiemix, dus bij ongewijzigde stroomopwekking). Het huis gebruikt dan nog 7,9 MWh (17,9 MWh primair), een stukje minder, maar het is allemaal elektriciteit geworden die ergens moet worden opgewekt.

Op vergelijkbare wijze kunnen we over op elektrische auto’s, waarvan de elektromotor vier maal zo efficiënt is en dus nog maar 2,5 MWh vraagt (5,5 MWh primair bij de huidige energiemix).

Alles bij elkaar komt het erop neer dat een toekomstig all-electric huishouden nog maar 10,4 MWh zou gebruiken, maar het is allemaal elektrisch geworden, drie maal zoveel als nu het geval is (namelijk de 3,5 MWh van onze elektrische apparaten in huis). Wekken we die niet duurzaam op, dan heeft Nederland nog ruim keer zoveel onduurzame centrales nodig. Horrorscenario.

Meten is weten
En dan nu mijn energiegebruik. Wijsheid begint met registreren. Kortom, kijk eens op uw meter en ga die voor de grap bijhouden. U weet vast dat er tegenwoordig legio slimme meters, apps voor smartphones en remote sensors bestaan. Zelf ben ik houtje-touwtje gestart: door naar de meter te kijken en cijfertjes op te schrijven.

U moet vooraf weten dat mijn huis uit 2005 is gekoppeld aan een collectief warmtepompsysteem die zijn warmte en koude uit de ondergrond haalt. We betalen daarvoor per GJ geleverde warmte. Daarnaast is alles elektrisch, behalve mijn wagen.

Toen ik eind 2010 een jaar in het huis had gewoond was mijn elektriciteitsgebruik 5.622 kWh (schrikbarend vergeleken met normale woningen, maar ja, all-electric…). Het mooie is dat hier geen factor overheen gaat voor onrendabele centrales, want ik neem Natuurstroom af, van zon, wind en water. Daarnaast gebruikte ik 36 GJ aan warmte. Omgerekend zijn beide samen 56 GJ of 15,6 MWh. Niet slecht – een gemiddeld huishouden gebruikt 20 MWh – maar kan nog veel beter. Leuk om te weten dat het neerkomt op een constant vermogen van 1,77 kW. Bedenk er het lawaai van een stofzuiger op volle toeren bij en besef dat het daarmee overeenstemt. Continu.

Ingrepen
Na het referentiejaar heb ik een aantal ingrepen gedaan:

• bijna alle lampen vervangen door LED’s en spaarlampen (ongeveer 150 euro)
• het standaardventilatievoud omlaag gebracht nadat ik had berekend dat dit voor de luchtverversing van m’n gezin voldoende was (0 euro)
• na advies de standaardtemperatuur van de warmwaterketel van 65 naar 55 graden gebracht – dat kan in een huissysteem met korte leidingen die worden doorgespoeld (0 euro)
• 5 m² zonnepaneel geïnstalleerd via de Wij Willen Zon actie (650 euro installatie plus 1500 euro voor de panelen; nu zou dat 1000 euro zijn)
• dynamische isolatie aangeschaft voor de grote ramen op mijn woonetage: dikke gordijnen.

Gebruik anno 2012
Na deze ingrepen was in 2012 mijn elektriciteitsgebruik gedaald naar een acceptabele 4338 kWh en het warmtegebruik naar 31 GJ, samen 12,9 MWh. Een permanent vermogen van 1,47 kW. Geen schrikbarende verbetering, maar met mijn Natuurstroom wel klimaatneutraal…

Mobiliteit, leuk
En dan het vervoer. Ik reis vooral met de trein en maak daarbij gebruik van OV-fietsen. Sinds ik van Amsterdam naar Delft ben verhuisd reis ik niet zoveel meer per trein, ongeveer 3.700 km per jaar (daarvoor was dat acht keer zoveel…) en dan vooral voor werk. Met 80 Wh per passagierskilometer komt dit neer op slechts 294 kWh per jaar.

Maar dan. Ik heb een VW kampeerwagen die ik niet veel gebruik, vooral voor vakanties en lastig bereikbare plekken, maar toch nog ongeveer 9.000 km per jaar. Het ding rijdt 1 op 12, dus ik verstook per jaar 750 liter diesel. Dat is energetisch 27,3 GJ of 7,6 MWh. Mijn auto zou mijn huis kunnen verwarmen, zeg maar.

Let ook even op het gigantische energieverschil tussen trein en auto…

Overigens is mijn energiegebruik voor mobiliteit met ruim een kwart omlaaggegaan sinds ik woon waar ik werk. Trek uw les.

Daarmee komt mijn gezinsgebruik op 20,5 MWh. Dat is beter dan de 31,1 MWh van de gemiddelde Nederlander, maar toch… Ruim een derde is nog steeds fossiel. U zou zeggen: eruit met die auto! Maar ja, voor je het weet moeten we onduurzaam, huisjeshurend en vliegend op vakantie…

Oh ja, vliegen…
Damn, die was ik vergeten. Mijn vliegbewegingen. Ook al doe ik ze hoofdzakelijk voor mijn werk, ik moet eerlijk zijn… Info vooraf: het energiegebruik per passagierkilometer van een vliegtuig kan enorm verschillen. Lokaal vliegen is per km slechter dan intercontinentaal, en er zijn grote verschillen tussen de oude en moderne toestellen. Ik reken nu met een gemiddelde 2,5 MJ/p.km.

Ter vergelijking: mijn auto gebruikt 0,75 MJ/km met mijn volle gezin en 3,00 MJ/km als ik er alleen in zit; bij een eenzame zakenreis kan ik dus beter vliegen dan rijden…

Vliegen dus. 2011 was niet zo erg: ik reisde per trein naar Brussel, Guildford en zelfs Manchester en vloog alleen naar Helsinki en Kopenhagen. Alles omgerekend 3,2 MWh. Kan mijn auto niet tegen op…

2012 was niet alleen voor de Maya een rampjaar, ook voor mijn airmiles: Leuven en Zurich gingen nog per trein, maar met een carpooltje naar Samsø en vluchten naar Melbourne/Sydney, Astana, Sao Paulo, Florence en Kopenhagen kwam de teller dat jaar op een respectvolle 47,6 MWh.

Dat is vier maal zoveel als mijn woning nodig heeft…

Discussie
Met het laatste zitten we in een dilemma, want ben je als individu verantwoordelijk voor wat je voor de baas moet doen?

Ja en nee, natuurlijk: niet alle reizen zijn altijd nodig, maar je kunt je ook niet helemaal opsluiten (Zeker niet met een duurzame boodschap zoals ik die verkondig, haha.)

Serieus. Bedrijven zijn ook verzamelingen individuen, dus daar zouden we ook rekening moeten houden met het energiegebruik op kantoor en onderweg. Dan wordt het echter tamelijk ingewikkeld voor iemand die zichzelf wil verbeteren. Beter beginnen bij huis, dan maar. En de baas aan het werk zetten voor de energieprestatie van het bedrijf.

De les en de hoop
Ik vermoed dat ik redelijk bewust duurzaam leef, niet representatief voor Jan met de Pet. Ik ben vegetariër, shop zoveel mogelijk biologisch of lokaal, hou mijn energie- en watergebruik in de gaten en koop duurzame stroom in. En toch zag u met de cijfers hierboven dat het verrekte lastig is om energieneutraal te worden. De duurzame maatschappij mag dus gerust een opgave genoemd worden. Ik heb het nog niet eens gehad over de energie die gepaard gaat met onze voedsel- en producteneconomie.

Toch is er hoop. Met mijn ingekochte duurzame stroom is mijn huis weliswaar niet energieneutraal maar wel klimaatneutraal. En als de auto het struikelpunt is, wacht ik met smart op een elektrische versie van mijn bolide, inclusief PV op het hefdak. Kan nooit lang meer duren. Vergeet niet dat er ruim voldoende duurzame energie kan worden gewonnen. Het moet alleen nog gebeuren.

Vliegen blijft daarnaast een pijnpunt, en ik zie niet dat de omvang van het huidige vliegverkeer met biobrandstoffen of schone elektriciteit kan worden opgelost. Dus net als de onmogelijkheid om de hele wereld van biologisch vlees te voorzien zal ook de hoeveelheid vliegbewegingen simpelweg omlaag moeten. Of er is een revolutie in vliegtechniek nodig…

Dag
Als ik u met dit artikel ook maar enigszins heb kunnen prikkelen uw eigen leefgewoonten te overwegen, dan is dat al voldoende. Hij die weet, kan besluiten anders te doen, maar nooit meer ontkennen.

Geniet volop van het leven, maar probeer dat gezond en milieubewust te doen.

Dank aan iedereen met wie ik de afgelopen jaren heb mogen bouwen aan deze website: Gerard Vos en Marlon Huysmans, pioniers vanaf het begin, en later vooral Wietse Walinga en Jan van den Broek.

Veel succes verder!

Tekst: Andy van den Dobbelsteen

Beste Andy,
Ik vind het niet zo raar dat je altijd een tekort aan tijd hebt. Jouw expertposts liegen er namelijk niet om. En de wijze waarop je ze elke keer weer weet te onderbouwen – en deze keer wel in het bijzonder! – vind ik de moeite van het noemen waard. Jij bent een buitengewoon duurzaam individu en ik ben blij dat ik jou heb leren kennen!

Gelukkig mag ik je dan ook blijven bellen en zal ik je, in jouw rol van adviseur met regelmaat om goede raad blijven vragen. Dank daarvoor!

Ook jij veel succes verder!

Jan van den Broek
Hoofdredacteur Kennisplatform Duurzaam Gebouwd