In 2013 bestonden de Amsterdamse grachten 400 jaar. Voor wijlen astronaut Wubbo Ockels reden om samen met Suze Gehem (links op de foto) en Jelle Rademaker (rechts) de stichting De Groene Grachten op te richten. “Hij keek liever vooruit en wilde deze monumentale panden verduurzamen. ‘Als het hier kan, kan het overal’, vond hij.”

In maart 2016 verhuist het team van De Groene Grachten uit een voormalige houtzagerij in Amsterdam-West naar het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT). “Voor die zagerij hebben we een plan van aanpak gemaakt om het te verduurzamen”, vertelt Gehem. “Dit gaan we ook doen voor KIT, onder meer met de co-workingspace Global Grounds.”

Zonnepanelen plaatsen zonder vergunning

Samen met medeoprichter Rademaker voelt de Duurzame Bouwvrouw 2015 zich als een vis in het water bij De Groene Grachten. Voor beiden geldt dit als eerste baan. “Wubbo werkte graag met jonge mensen”, kijkt ze terug naar het begin. “Hij is de eerste die me nóg meer in mijn ambities stimuleerde.”

Rademaker beaamt dit. “Wubbo’s vrouw Joos moest hem zelfs regelmatig in toom houden als hij zich weer eens door zijn enthousiasme liet meeslepen.” Zo had hij op eigen houtje onder meer zonnepanelen geplaatst op zijn huis aan de Amsterdamse Keizersgracht. “Zonder vergunning. Hij liet geen enkele gelegenheid onbenut om dit uitgebreid te belichten.”

6 grachtenpanden achter Carré verduurzaamd

Toen ze voor het eerst met Ockels spraken, raakten ze allebei direct enthousiast. “Toen hij over zijn ideeën sprak, stak hij ons direct aan met zijn bevlogenheid, zijn vastberadenheid en zijn enthousiasme”, weet Gehem. “En niet alleen ons. Al snel hadden we meer dan tien bedrijven en instellingen, die ons ondersteunden om zes grachtenpanden achter het Carré te verduurzamen.”

Het ging hierbij om onder meer Stadsherstel Amsterdam, Search, Philips, Deerns, RoyalHaskoningDHV en Liander, maar ook de Rijksoverheid, de gemeente Amsterdam en Waternet haakten aan. “Zij hebben de start van deze stichting mogelijk gemaakt”, vertelt Rademaker. “In de vorm van haalbaarheidsstudies, manuren en het beschikbaar stellen van technologieën.”

Ambassadeurs

Anderhalf jaar heeft De Groene Grachten aan die grachtenpanden gewerkt. Al haar bevindingen heeft ze samengevat en toegepast in De Groene Menukaart. “Hiermee willen we bewoners en eigenaren van monumenten helpen om zelf aan de slag te gaan”, verklaart Gehem. “Zo bieden we ze de mogelijkheid om in stappen hun monumentale pand te verduurzamen.”

Een paar maanden na de lancering van deze menukaart overleed Ockels. “WakaWaka-oprichter Maurits Groen vond het een eer om Wubbo als stichtingsvoorzitter te mogen opvolgen en ons te begeleiden in het uitbouwen van De Groene Grachten. Eerder sloten al ambassadeurs aan, die wilden helpen: Search-oprichter Anne-Marie Rakhorst, Urgenda-directeur Marjan Minnesma, oud-minister Jacqueline Cramer en voormalig Greenpeace-topman Paul Gilding. We hebben nog nooit een baas gehad, dus iedere vorm van ondersteuning is prettig. Maar Wubbo is en blijft ons boegbeeld.”

Landelijke menukaart

Inmiddels beperken ze zich niet meer alleen tot Amsterdamse grachtenpanden, maar richten ze zich op historische panden in onder meer Utrecht, Delft en Bergen op Zoom. “We werken samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten om de menukaart landelijk te maken. Deze vereniging zorgt ervoor dat koplopers als Amsterdam, Maastricht, Wassenaar, Voorschoten, Bergen op Zoon, Den Haag en Leiden een eigen online-stadspagina krijgen. Daarnaast werken we als pilotproject vanuit het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de verduurzaming van de Grote Kerk in Den Haag, dat geldt als een evenementenlocatie. Hierbij zijn temperatuur en flexibel gebruik de uitdagingen.”

In 2015 heeft de stichting aan meer dan dertig projecten gewerkt. Volgens Gehem en Rademaker staan ze pas aan het begin. “In Nederland staan 1,5 miljoen vooroorlogse gebouwen”, weet laatstgenoemde. “Daarnaast hoort ook Curaçao bij ons land en op dit eiland staan ook monumenten. En wat te denken van andere landen? Ook voor de buitenlandse media zijn we niet onopgemerkt gebleven.”

Rademaker benadrukt de samenwerking hierbij. “Al die oude gebouwen kunnen we niet alleen aanpakken: wij blijven een klein bedrijf, dat graag een vrolijke positie aan de zijlijn inneemt. We doen dit namelijk voor een maatschappelijk doel. Daarom nodigen we andere bedrijven uit om ons mee te helpen.” Hierbij geldt momenteel het Nationaal Restauratiefonds als enige officiële partner.

Studenten zorgen voor frisse inzichten

Jongeren en studenten blijven voor De Groene Grachten een belangrijke rol spelen. “Met hun frisse blik breken ze gesprekken open”, verklaart Rademaker. “Dat was ook bij KIT het geval. Aan het begin van de workshop waren de directeuren aan het woord, maar na verloop van tijd trokken de jongeren het initiatief naar zich toe. Hun inzichten gaven de doorslag voor een enthousiast gevolg. Niet veel later besloot KIT om met Global Grounds een open co-workingspace te maken.” Daarom hebben ze, via een Green Deal, de Ockels Innovation Space opgericht. “Hiermee bieden we jongeren workshops en masterclasses aan.”

Dit artikel staat ook in de februari-editie van Duurzaam Gebouwd Magazine.