Op het Leiden Bio Science Park is een knap staaltje werk opgeleverd. Letterlijk. Het nieuwe laboratoriumgebouw Biopartner 5 is opgebouwd uit maar liefst 165.000 kilogram staal dat vijftig jaar lang de basis vormde van een nabijgelegen universiteitsgebouw. Dit is een huzarenstukje voor circulariteit, zo zegt ook Paul Korthagen, directeur van IMd Raadgevende Ingenieurs.

IMd Raadgevende Ingenieurs raakte betrokken bij het project vanuit eerdere samenwerkingen met onder andere de opdrachtgever van het laboratorium en architectenbureau Popma ter Steege. Een goede band en positieve energie bleken een uitstekende basis te zijn om dit nieuwe project flexibel aan te vliegen. De ambities lagen namelijk hoog, maar gedurende het proces werd daar nog een schepje bovenop gedaan, omdat een once-in-a-lifetime-kans zich voordeed: er kwam een donorskelet beschikbaar.

Demontabel icoon

“Thijs de Kleer, directeur van het BioPartner Center Leiden, wilde een icoon neerzetten”, zo herinnert Korthagen zich. “Mijn reflex was dat dit een spectaculair stukje architectuur moest worden, maar nee, het moest een icoon van duurzaamheid worden. Het geeft energie om zo’n ambitie mee te krijgen als constructeur, want de lat ligt meteen hoog.”

IMd Raadgevende Ingenieurs besloot daarop optimaal te ontwerpen voor materiaalgebruik. Kolommen werden dicht bij elkaar gezet en overspanningen werden klein gehouden om materiaal te besparen. “In de jaren nul van deze eeuw was het heel gangbaar om grote vloeroverspanningen en daarmee dikke, zware vloeren te maken, omdat dit flexibiliteit als gevolg zou hebben. Dat bleek uiteindelijk tegen te vallen en creëert juist op andere vlakken lastige situaties. Daarom willen wij anders omgaan met gebouwen: hoe kunnen we de flexibiliteit behouden en een impact maken op materiaalgebruik?”

IMd Raadgevende Ingenieurs had al ervaring met het gebruik van een demontabel casco, zoals voor de tijdelijke rechtbank in Amsterdam. Korthagen omschrijft dit ook wel als ‘een tijdelijke opslag van materiaal dat in de toekomst weer kan worden hergebruikt’. “Dat hoeft niet op korte termijn, het gebouw kan best vijftig jaar blijven bestaan”, zegt hij. “Dat vraagt om een nieuw soort niveau van constructieve circulariteit. Door vroeg in het proces daar over na te denken, hadden we daar veel invloed op.”

IMd Raadgevende Ingenieurs deed daarom uitgebreid onderzoek naar de beste manier van demontabel bouwen, telkens met het oog op betaalbaarheid. Dat leidde tot een bouwgereed ontwerp, waar al gauw van werd afgeweken. “Er kwam een enorme kans voorbij: het Gorlaeus-gebouw op het Science Park werd gesloopt. Plotseling hadden we een vijftig jaar oud staalskelet ter beschikking, inclusief tekeningen!”

Flexibiliteit

Het projectteam zat volop in het eindtraject, maar besloot alsnog al het staal van Biopartner 5 te vervangen door gebruikt staal. “De gewoonlijke reflex is: dat lukt niet, het is te laat”, zegt Korthagen, “maar wij wilden dit doen. Iedereen raakte er enthousiast van, dus gingen we juist redenen bedenken waarom het wél zou kunnen.”

Een groot voordeel was dat het Gorlaeus-gebouw precies dezelfde verdiepingshoogte had als Biopartner 5. “Een soort cadeautje, dus. Een ander interessant gegeven is dat er in het donorskelet een soort knoop tussen de kolommen en liggers was gemaakt. Die konden we in elkaar laten zitten en zo als een soort T-structuur opnieuw plaatsen.”

Demonteren

Uiteraard had deze plotselinge wijziging in de bouwplannen nog wat voeten in de aarde, zoals een nieuwe constructieve analyse en een beoordeling van de maximaal aan te houden spanningen in het staal. “Door beschadigingen en bewerkingen aan het staal kan de capaciteit zijn afgenomen”, zegt Korthagen, “en uiteraard ook tijdens de sloop. Sommige materialen werden niet netjes opgeslagen of op een hoop gegooid, dus we konden niet alles gebruiken. Dat is ook een uitdaging voor de sloper: hoe geef je het proces van demonteren vorm?”

Desondanks had Korthagen dit experiment niet anders willen aanvliegen. “Hoe gaaf is het dat je gaat ontwerpen met wat je hebt, in plaats van met wat je wilt?”, zegt hij. “Dat maakt dat we nu met veel trots kunnen terugkijken op wat wij voor elkaar hebben gekregen, omdat we het hebben durven omgooien.”

Lees verder het complete verhaal in ons uitgebreide, gratis digitale magazine Circulariteit.

Tekst: Reinoud Schaatsbergen
Fotografie René de Wit en IMd Raadgevende Ingenieurs