Na een weekend lang verhuizen wordt vandaag het splinternieuwe en aardgasvrije ziekenhuis Isala Meppel geopend. De nieuwbouw langs de A32 wordt gedeeld met zorggroep Noorderboog. Bij de bouw door Trebbe, Dura Vermeer en ENGIE stond duurzaamheid voorop en mede daarom kwam ook Mark Visser, projectmanager van Deerns aan tafel.

Visser maakt snel duidelijk dat de keuze voor aardgasvrij in het Meppeler pand niet meer dan logisch was. “Als je op basis van het nieuwe Bouwbesluit het pand hoogwaardig isoleert, kun je met lage-temperatuurverwarming werken en ook iets doen met hoge-temperatuurkoeling. Daardoor kun je aan de voorkant naar opwekking zonder aardgas kijken. Vervolgens kijk je wat je, met de ontwerpcriteria en de bouwkundige kwaliteit van de schil, anders kunt doen met de installatietechniek.”

Integraal ontwerpproces

“Op basis van de energiebehoefte maken wij nu met behulp van een simulatiemodel de integrale rekensom voor de bouwfysica en de installatietechniek. Dat ging twintig jaar geleden nog heel anders. Het grootste verschil zit in het feit dat je nu werkt met een integraal ontwerp. Vroeger was de bouwkundige schil een gegeven en ging het ons er alleen maar om dat een installatie netjes in een gebouw paste en niet tegen iets anders aanliep. Tegenwoordig komt dat allemaal meteen samen in het ontwerp. Daarbij bepaalt de kwaliteit van de bouwkundige schil hoeveel en welke installaties je erin zet. Vanuit de installatie stel je echter ook eisen aan die schil, omdat het elkaar ontzettend raakt.”

De receptie in de hal van het nieuwe ziekenhuis Isala Meppel.

Voor Visser is het eenvoudig om een architect voor te rekenen wat zijn ontwerp voor gevolgen heeft. “Neem het glas in de gevel. Voor een ziekenhuis is dat erg belangrijk. Dat wordt de healing environment genoemd, door contact met buiten, zicht op het weer en op groen. Een glasgevel is echter ook bepalend voor de energiebehoefte van je gebouw. Hoe meer ‘open’ geveldelen, hoe meer je verliest aan warmte. Als de architect drie meter hoge ramen tekent, krijg je bij lage-temperatuurverwarming te maken met een koudeval en klimaatklachten. Om te zorgen dat het comfortabel blijft, moet je dus meer dan vroeger nadenken over je bouwkundige schil.”

Zorginstellingen hebben ook te maken met de ‘Milieuthermometer Zorg’ van het Milieu Platform Zorgsector. Deze betreft niet alleen de kwaliteit van het gebouw, zoals de energiezuinigheid, maar gaat ook over zaken als de organisatie, het zorgproces, afvalstromen en verkeersbewegingen. “Door onze ervaring in andere ziekenhuizen ontwikkelden we standaarden en kunnen collega’s die ook alles weten over de medische inrichting, gewoon meepraten met artsen. Je kijkt dan bovendien ook vooruit. Hoe pas je de inrichting van een ruimte aan op toekomstige ontwikkelingen?”

Vaste patronen

Toch hoeft het ontwerp van een ziekenhuis volgens Visser niet heel ingewikkeld te zijn. “Het is vaak een bepaald patroon met een ander sausje eromheen. Je ziet vrijwel altijd dezelfde standaardoplossingen voor ruimtes en logistiek. Met goed toegankelijke poliklinieken op de begane grond. Met operatiekamers op een logische plek ten opzichte van de liftschachten en daaromheen ruimtes als die voor de radiologie.”

Naast het lagere sedumdak liggen er op de beide hogere daken ruim achthonderd zonnepanelen. (foto: Egbert de Boer)

Het ontwerp in Meppel kent veel hout, heeft een groen sedumdak, maar de bruine gevel is toch van staal. Die gevel kreeg een zorgvuldig uitgezochte kleur, aldus Visser, die mooi is ingepast in de omgeving. Op de beide hogere daken liggen nu ruim achthonderd zonnepanelen. Verder brengen elektrische doorstromers het leidingwater op de gewenste temperatuur. “Dat is veel duurzamer en economischer dan werken met een buffervat, dat de hele dag moet worden opgewarmd en voor veel warmteverlies in de ringleiding zorgt. Minder leidingwerk zorgt niet alleen voor een grote kosten- en energiebesparing, maar dit lost ook het legionellaprobleem op.”

Het bleek wel lastig om te voldoen aan onder meer de EPC-berekening. Visser: “Voor een all-electric ziekenhuis is de berekeningsmethodiek te ouderwets. We hebben een behoorlijk hoog elektriciteitsgebruik, maar de methodiek kijkt niet naar waar je de stroom vandaan haalt. Er wordt dus gewoon uitgegaan van kolen en dat maakt het erg moeilijk om de berekening kloppend te maken. Uiteindelijk hebben we dat toch dicht kunnen rekenen, zonder dat het ontwerp er anders van werd.”

Drone

De investeringen voor de bouw vallen uiteindelijk in het niet bij de kosten voor de medische inrichting en de exploitatiekosten van het ziekenhuis. Nieuwe ontwikkelingen betreffen een callcenter voor eHealth, een droneverbinding voor transport van bloed en een uitgebreid wifi-systeem om onder meer zoekgeraakte bedden, infuuspompen en rolstoelen te traceren.

Het ziekenhuis is ten slotte gebouwd op basis van een DBM&O-contract, zodat bouwer en installateur hier nog 25 jaar actief zijn. Visser: “Daarmee veranderen de onderlinge relaties in de bouw. Je kunt ontwerp en uitvoering wel tot het laatste kwartje uitvechten, maar daarna moet je het wel 25 jaar met elkaar zien uit te houden. Die dynamiek is aan het veranderen en dat is heel positief.”

Deerns

Als installatieadviseur is Deerns - ‘sinds 1928’- actief in nagenoeg alle academische en topklinische ziekenhuizen van Nederland. Zo droeg het bureau eerder al bij aan het technisch ontwerp van Isala Zwolle. Mark Visser: “Anderen bouwen misschien eens in hun leven een ziekenhuis, maar voor ons is dat dagelijks werk. In het verleden werden we alleen ingeschakeld voor het installatieadvies, maar tegenwoordig komen steeds vaker bouwkundige en duurzaamheidsvraagstukken aan bod. Dat maakt ons werk veel mooier.”

Tekst: Ysbrand Visser