In de bouw kennen we een financiële ketenaansprakelijkheid. Een en ander is vastgelegd in de Wet Keten Aansprakelijkheid (WKA), een regeling om niet betaalde loonbelasting of premies te verhalen door een keten van aannemers en onderaannemers. De wet is in het leven geroepen omdat de fiscus en de sociale verzekeringen premies en belastingen niet ontvingen, doordat onderaannemers (bewust) failliet gingen. Maar sociale ketenaansprakelijkheid is nog een nieuw begrip.

Een triest voorbeeld van het ontbreken van sociale ketenaansprakelijkheid is de ramp op 24 april 2013 in Bangladesh met de kledingfabriek die instortte, waarbij 1124 doden vielen. Het gebouw –  Rana Plaza – was acht verdiepingen hoog en bij de bouw werden de bouwregels al genegeerd. Er waren al voordat het in elkaar stortte scheuren in de muren te zien. Dat veroorzaakte paniek bij de werknemers. Het management overtuigde hen er echter van weer aan het werk te gaan.

Trillingen
Volgens de onderzoekers werden de scheuren en het instorten veroorzaakt door de trillingen van vier grote generatoren in het complex. Die hadden er volgens de regels niet mogen zijn. De vibraties van de generatoren werden nog versterkt door de trillingen van de duizenden naaimachines in het pand.

De reddingsoperatie duurde negentien dagen. Meer dan 2400 mensen overleefden de catastrofe.

De ramp met de kledingfabriek Rana Plaza was een gevolg van menselijk falen en zou dus moeten vallen onder de verantwoordelijkheid van alle bedrijven in deze keten. (BRON: internet)

Deze ramp was mogelijk te voorkomen geweest met een sociale ketenaansprakelijkheid. In het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) wordt steeds duidelijker dat we niet alleen mogen kijken naar ons eigen productieproces, maar dat we de gehele keten moeten beschouwen.

Levenscyclus analyse
Als we naar de milieuaspecten van een product kijken, dan beschouwen we al de gehele keten in een levenscyclus analyse (LCA). Van de grondstofwinning tot en met de einde levensduur scenario’s wordt alles in kaart gebracht. Daarvoor zijn ontzettend veel data nodig die we de afgelopen decennia hebben weten te verzamelen en die steeds beter worden.

Bij een milieukundige LCA is ondenkbaar dat we alleen naar het eigen productieproces zouden kijken, waarom doen we dat dan bij de sociale verantwoordelijkheid niet? Duurzaamheid is toch People, Planet, Prosperity?

People, Planet, Prosperity vormen samen het begrip duurzaamheid. De planet-kant van de 3-P brengen we met een e-LCA (environmental LCA) in kaart, de people-kant kunnen we met een s-LCA in kaart brengen. (BRON: NIBE rapport SustCon)

Met de huidige aandacht voor MVO zullen we dus ook de people-kant van een product in kaart moeten brengen. Dit blijkt heel goed te kunnen met alle regels die ook voor een LCA bestaan. Die zijn universeel toepasbaar op andere aandachtsgebieden dan alleen milieu. Zo is het NIBE bezig een s-LCA (sociale-LCA) te ontwikkelen.

Belangrijke aandachtgebieden voor de sociale-LCA zijn:

1. Salaris waar je van kunt leven (geen noodzaak tot meerdere banen of werkende gezinsleden);
2. Aantal uren dat er moet worden gewerkt voor dat salaris;
3. Soort contracten (vast; tijdelijk; seizoen; enz.);
4. Opleiding en training (mogelijkheid tot en toegang tot);
5. Recht op vakbonden;
6. Kinderarbeid;
7. Ziekte (kun je ziek worden van je werk; krijg je betaald als je ziek bent; enz.);
8. Gezondheid en veiligheid community (beleid gevaarlijke stoffen; geen omgevingsvervuiling; veiligheid gebouwen; enz.);
9. Conflictgebieden (geen grondstoffen uit oorlogsgebieden; bloeddiamanten; enz.);
10. Discriminatie (geen discriminatie naar geslacht, godsdienst, geaardheid, enz.;
11. Corruptie (welke plek neemt het land in op de internationale lijst van corruptie).

Zo zien we dat de eerste zeven aspecten betrekking hebben op de persoonlijke sfeer en het bedrijf, terwijl de aspecten 8 t/m 11 betrekking hebben op de gemeenschap en regio.

Rating van sociale aspecten niet eenvoudig
Het is nog niet eenvoudig om deze aspecten te wegen en scoorbaar te maken. Een klein voorbeeld inzake de discussies waarmee we worden geconfronteerd.
Een bedrijf wordt in verband gebracht met kinderarbeid en dat wil je natuurlijk absoluut niet, hier in het Westen. Maar wat is de goede reactie en wat moet je dus laten scoren?

De eerste vraag luidt: wat is kinderarbeid? Kinderen jonger dan 18 jaar? Zo kijken wij er in het Westen tegenaan, maar in heel veel landen zijn jongeren van 16 jaar al volwassen en kunnen trouwen en moeten dus ook hun gezin kunnen onderhouden. Spreken we dan van kinderarbeid bij kinderen jonger dan 16 jaar of ligt de grens bij 14 jaar of zelfs nog jonger. Bij ons mogen kinderen vanaf 14 jaar al baantjes hebben, is dat kinderarbeid of niet omdat we het geregeld hebben en dat ze maar enkele uren per dag mogen werken?

De volgende vraag is: wat is een juiste reactie? Is onmiddellijk het contract opzeggen en vertrekken de juiste reactie? Zodat jouw bedrijf niet meer met kinderarbeid in verband kan worden gebracht? Of zou je juist moeten blijven en de gemeenschap moeten ondersteunen door voor zo’n kindergemeenschap een langzame overgang van arbeid naar educatie te maken? In het eerste geval van onmiddellijk vertrekken laat je een hele gemeenschap in de steek; de armoede zal eerder toenemen en de ellende dus ook. In het tweede geval ben je met de toekomst van zo’n gemeenschap bezig en geef je ze hoop op een betere toekomst. Dat zou dus positief moeten scoren, ondanks dat je toch met kinderarbeid in verband wordt gebracht.

Als NIBE hebben we hiervoor een eerste rekenmodel ontwikkeld, samen met een e-LCA kunnen we ook een s-LCA maken.

Het rekenmodel om ook een s-LCA te kunnen maken waarin de elf bovengenoemde aspecten een score kunnen krijgen. (BRON: NIBE).

Helaas heb je heel veel data nodig om een s-LCA te kunnen maken, evenals bij een e-LCA. Voor de milieukant zijn de data nu redelijk beschikbaar, voor een s-LCA moet nog veel werk worden verzet om data te vinden; maar er is al heel veel beschikbaar, maar niet gebundeld. Hier ligt nog een schone taak.

Hoe staat het met de bouw?
Instortende naaiateliers, kinderarbeid en bloeddiamanten lijken nu niet direct iets met de bouw te maken te hebben. Hoeven wij ons dan geen zorgen te maken?

Ten eerste zijn bovenstaande zaken – ook als ze alleen in de kledingindustrie zouden voorkomen – mede onze verantwoordelijkheid. Wij kopen de te goedkope kleding. Ten tweede worden wij er in de bouw ook mee geconfronteerd, alleen is het (nog) niet zichtbaar. Een deel van onze grondstoffen komt uit conflictzones (olie uit het Midden Oosten); bepaalde grondstoffen komen uit China en India waar kinderarbeid voorkomt; andere grondstoffen komen uit Afrika, waar oorlogen ermee kunnen worden gefinancierd en kindsoldaten in zeer bloedige oorlogen betrokken raken; enz. Maar we hoeven niet zo heel ver te kijken om te zien dat we onze gastarbeiders anders behandelen dan onze eigen mensen en dat er groepen mensen in onze maatschappij zijn die discrimineren naar ras, geloof en geaardheid.

Conclusie
Als we onze verantwoordelijkheid serieus willen nemen en dat willen steeds meer mensen en bedrijven, zullen we ook moeten kijken naar de sociale kant van onze producten. In de kledingindustrie is het opvallend dat daar zaken nog niet in orde zijn. In de bouw is dat (nog) niet echt zichtbaar, maar dat betekent niet dat het er niet is.

Het is belangrijk dat we het instrument sociale-LCA gaan ontwikkelen en dat we data gaan verzamelen en dat we daarmee ook de verantwoordelijkheid voor de gehele keten kunnen nemen, zodat situaties als met Rana Plaza in Bangladesh niet meer kunnen voorkomen.

Tekst: Michiel Haas