Sustainisme; een term die me direct greep. Interessant en intrigerend. Het bracht me terug naar de studie Bouwkunde in Delft. We werden volgestampt met allerlei stijlen en stromingen: Palladianisme, Bauhaus, Deconstructivisme, Expressionisme, De Stijl, Nieuwe zakelijkheid, Bossche, Delftse, Amsterdamse of watdanook school, eclectische Hollandse neo-renaissancestijl, of zelfs Dorische, Ionische of Korintische zuilen. Slechts enkele zijn echt blijven hangen.

Zoals iedere student had ik het drukkende gevoel dat je ze allemaal moest kennen om jezelf ook maar architect te mogen noemen. Een bekende architect vertelde bij een gastcollege ooit dat hij terloops al die stijlen, stromingen en zuilsoorten over boord had gegooid: “Leuk, maar onzin. Het doel is niet alle stromingen en stijlen uit je hoofd te kennen, maar het moet je verder brengen in je eigen zoektocht naar je eigen architectuur.” Helemaal waar natuurlijk!

Dat brengt ons vervolgens bij de vraag hoe we weten in welke era, stroming of tijdsperiode we ons eigenlijk bevinden. Het is sowieso onmogelijk om dat te bepalen terwijl je er in zit. Terugkijkend is het makkelijk: Steentijd, Bronstijd, IJzertijd… Maar zit je er midden in, dan heb je geen idee. Mensen in de Middeleeuwen noemden zichzelf echt geen Middeleeuwers… Ik ben benieuwd hoe we later het tijdperk zullen noemen waar we nu in zitten? WWW-era? Wie zal het zeggen.

Door internet wordt de wereld op alle gebieden steeds kleiner

Kijken we naar de architectuur of de kunst in het algemeen dan lijkt het pre-www tijdperk me vrij overzichtelijk. Je had een aantal grote jongens die de voortrekkersrol hadden. Zij schreven voor of bepaalden wat de voornaamste stijl of stroming was waarin de kunstwereld zich begaf. In deze tijd is dat echt anders. Internet gooit de wereld op zijn kop, de wereld wordt klein en bottom-up. Iedere individu is in staat om relatief eenvoudig invloed uit te oefenen op de ontwikkeling van de kunst. Dat maakt van de westerse wereld een soort lappendeken van stromingen en stijlvormen. Allerlei stijlen en kunstvormen buitelen over elkaar heen, komen plotseling op, domineren voor een korte periode en verdwijnen weer. Een andere gevolg van de steeds kleiner wordende wereld zijn de groeiende invloeden van andere culturen. Oosterse of Afrikaanse invloeden vinden makkelijker hun weg naar de rest van de wereld die zo een mengelmoes wordt van alle stijlen en culturen.

Nieuwe stijlen krijgen in de digitale wereld geen kans meer om zich afgezonderd te ontwikkelen en te onderscheiden. Er zijn geen besloten gemeenschappen of culturen meer die decennia de tijd krijgen. Net zoals met evolutie. In een wereld waar nog geen schepen of vliegtuigen waren kregen specifieke eigenschappen van soorten de kans, of beter, de tijd om te evolueren. In onze wereld waarin wij, maar ook andere soorten, overal kunnen komen, ontstaat vanzelf één grote genenpoel en worden alle eigenschappen met iedereen gedeeld. Zo ook in de kunst: alle kunststijlen en stromingen worden door elkaar gegooid. Tenslotte heb je ook nog de stormachtige ontwikkelingen in wetenschap en techniek. Oude technieken kregen de tijd om helemaal uit te ontwikkelen, denk aan de Amsterdamse School, tegenwoordig volgen ze elkaar zo snel op, dat het amper bij te benen is…

Het schip in Amsterdam. Typisch Amsterdamse School, deze stijl heeft alle tijd gehad om zich helemaal uit te ontwikkelen

Nieuwe aspecten van het werken in de kleiner wordende digitale wereld zijn de deeleconomie, bottom-up verhoudingen, ketenintegratie en transparant communiceren. Alles ligt dankzij fotograferende mobieltjes en Facebook op straat. Die ontwikkelingen dwingen zelfs grote multinationals om andere vaardigheden aan te leren: integraal waarnemen, veerkrachtig zijn, beschikken over omgevingssensitiviteit en navigeren aan de hand van een moreel kompas.

Ik heb overigens niet de illusie dat deze grote bedrijven uit morele overtuiging meer duurzaamheid in hun bedrijfsfilosofie brengen. Maar dat zullen ze wel doen uit economische motivatie en feit is dat er nu gewoon geld aan is te verdienen. In de westerse wereld zien we daardoor een transitie naar een duurzame wereld ontstaan. Een overgang van de gangbare lineaire inrichting van de economie naar een circulaire economie. De komende decennia, dan wel de komende eeuw zal deze transitie de leidende factor zijn in de economie, de maatschappij en dus ook in de kunstwereld.

En dan komen we weer terug bij de term Sustainisme uit de uitgave van Michiel Schwarz en Joost Elffers. Dit zou zomaar de verzamelnaam kunnen worden voor de huidige vernieuwende stromingen en ontwikkelingen in de kunsten wereldwijd! De term vertegenwoordigt, volgens Schwarz en Effers, een nieuwe mind-set die zal bepalen hoe wij met onze wereld omgaan, wat we waarderen en hoe we onze leefomgeving vorm geven. Sustainisme biedt een eigen stijl en een ander perspectief op de wereld. Het is divers in plaats van uniform; effectief in plaats van efficiënt; netwerk in plaats van hiërarchisch; lange termijn in plaats van snel-snel; betekenis in plaats van functionaliteit. Het gaat om delen, netwerken, lenen en open source. Elke plaats in de wereld is wereldwijd verbonden, 24/7, zowel lokaal als globaal.

Het Modernisme had grote invloed in de twintigste eeuw en nu zien we dat Sustainisme dat ook heeft. Het heeft grote invloed op kennis, innovatie, productiemethoden (denk aan cradle-to-cradle), architectuur, stedenbouw, business modellen, gemeenschapsvormen, voedselvoorziening en nog veel meer. Alles lijkt in dezelfde richting te wijzen.

Duurzame leefstijlen, wereldwijde communicatie, sociale media en de groeiende belangstelling voor het lokale: allen dragen bij aan de cultuur. Globale en lokale bewegingen over de hele wereld lijken langzaam samen te vloeien in een mainstream cultuur. Co-design met de natuur en de groeiende belangstelling voor biomimicry bieden nieuwe combinaties tussen ‘eco’ en ‘hi-tech.’ Ontwerpers en architecten zullen toch de eersten zijn om deze fundamentele verschuivingen te zien en toe te passen.

Geen idee of de 22^ste-eeuwers terugkijken naar begin 21^ste eeuw en het over het Sustainisme zullen hebben. Terugdenkend aan het gastcollege maakt het me ook niet zoveel uit. Het helpt mij uitstekend bij mijn zoektocht naar mijn eigen architectuur en met bijkomend voordeel een duurzamere wereld!