‘Naar aardgasloze nieuwbouw’, zo luidde titel van een mini-symposium dat adviesbureau DWA in april in Rijssen organiseerde. Op kleine schaal, bij de nog te realiseren nieuwbouwwijk Steenbrugge in Deventer is het mogelijk. Op grote schaal vraagt het om creativiteit en vooral veel ambitie. 

Nadat Nederland eind 2014 samen met 200 internationale deelnemers in Parijs het Klimaatakkoord ondertekende, is de transitie naar een aardgasloze economie vol op de agenda komen te staan. Want om de doelen te bereiken, mag de opwarming van de aarde niet meer dan 2 graden bedragen. Een voor de hand liggende stap is stoppen met fossiele brandstoffen, waaronder aardgas.

Combinatie van opties

Voor spreker Leon Piepers, werkzaam bij netwerkbeheerder Enpuls, is het niet de vraag of aardgasloos kan, maar hoe we het realiseren. Hij schetst 3 afzonderlijke ‘energiestromen’. “Allereerst overgaan op all-electric in combinatie met een warmtepomp, pv-panelen en elektrische boilers voor tapwater. Een 2^e optie is het gebruik van bio- en synthesegas. Een 3^e is het gebruikmaken van duurzame warmte, waarbij een nieuwe infrastructuur gewenst is en bronnen en lage temperatuurverwarming noodzakelijk zijn.”

Transitie gebouwschil als voorwaarde

Volgens Piepers zitten aan alle 3 opties haken en ogen, maar hij ziet mogelijkheden als een combinatie komt van de genoemde opties. “Een transitie op de gebouwschil is een absolute voorwaarde”, benadrukt hij. “Daarnaast kan het alleen als we voldoende schaalgrootte realiseren en als alle lagen van de economie en maatschappij – overheid, onderwijs, ondernemingen en inwoners – samenwerken. De vraag is dan nog: wie neemt de regie?”

Energiebehoefte terugdringen

Ook Jacqueline Hooijschuur van RVO benadrukt het belang van de gebouwschil. Zij bespreekt de transitie van EPC (Energie Prestatie Coëfficiënt) naar BENG (Bijna Energieneutraal Gebouw). “EPC is niet meer van toepassing. Voldoen aan de EPC is namelijk mogelijk zonder fossiel brandstofgebruik terug te dringen. Als je genoeg zonnepanelen op je dak legt, dan kom je uiteindelijk bij energieneutraal uit. Uiteraard is dat niet de bedoeling. Het gaat om het terugdringen van de energiebehoefte.” Daarbij wijst ze op het evenwicht tussen de 3 indicatoren: energiebehoefte, primair fossiel energiegebruik en het aandeel hernieuwbare energie met als uitkomst BENG.

Gemeente als regisseur

Voor DWA-consultant Hans van der Heide ligt het antwoord op de ‘regievraag’ voor de hand. “Gemeenten moeten de regie nemen. De netbeheerder moet smart grids ontwikkelen en de projectontwikkelaars moeten een aanbod ontwikkelen dat aansluit bij de vraag van de klant.“ Ook hij is ervan overtuigd dat de zorg voor een goede gebouwschil essentieel is. Wat betreft isolatie moet verder worden gegaan dan de minimale eisen die gesteld worden in het Bouwbesluit. “En dat kan. Kijk bijvoorbeeld naar initiatieven als Nul-op-de-Meter en onderzoeken naar innovatieve technieken in het kader van BENG.”

Nieuwbouwwoning zonder gasketel

Van der Heide toont aan dat met individueel en collectieve warmteconcepten veel mogelijkheden zijn om een aardgasloze woning te realiseren. “In opdracht van Stedin heeft DWA een onderzoek uitgevoerd naar de vraag wat het afschaffen van de aansluitplicht voor gas betekent voor de portemonnee van de koper van een nieuwbouwhuis. Conclusie: nieuwbouwwoningen kunnen prima zonder een gasketel gebouwd worden. De bewoners zijn financieel beter af en het milieu is ermee geholpen. Aanvankelijk is sprake van hogere investeringskosten in verband de aanschaf van installaties. Deze investering verdient zich op termijn terug, in verband met de lagere energiekosten.”

Zoek mogelijkheden in het collectief

In Deventer werden de eerste plannen voor een aardgasloze nieuwbouwwijk al in 2006 op papier gezet. Door allerlei vertragende factoren, waaronder de crisis, kregen de plannen pas weer een vervolg in 2015. Senior milieuadviseur Ben Voorhorst is namens deze gemeente betrokken bij de plannen en volgt het traject vanaf het begin. Voor hem is zonneklaar dat het verduurzamen van een individuele woning te duur is. “Zoek de mogelijkheden in het collectief. Van groot belang hierbij is wie de voorfinanciering op zich neemt. Zoals vaak is de praktijk weerbarstig. Ondanks het feit dat collectief verduurzamen de meeste kansen biedt, is in Deventer uiteindelijk geen groot collectief systeem aangelegd. Dit komt mede omdat het woonbedrijf op het laatste moment toch koos voor de mogelijkheid om aan te sluiten op het gasnet.”

Intensieve samenwerking en investeren in gebouwschil

Na afloop van de lezingen volgde een discussie aan de hand van een aantal stellingen, zoals: is een aardgasloos 2050 te ambitieus of haalbaar? Het overgrote deel van de aanwezigen is erover eens: technisch gezien is het mogelijk, maar het vraagt om flinke investeringen, te beginnen bij de gebouwschil. Het isoleren van de woningen speelt namelijk een cruciale rol. Daarnaast vraagt het een intensieve samenwerking van alle betrokken partijen. Hierbij moeten gemeenten de regierol op zich nemen, omdat zij op de hoogte zijn van de lokale omstandigheden.