De  verduurzaming van vastgoed is niet geholpen met een regels producerende en nadrukkelijk regisserende overheid. In plaats daarvan moet een op innovatie en vernieuwing gerichte dynamiek ontstaan tussen kennisinstituten, bedrijven en overheid.

De overheid heeft bij het verduurzamen van de bebouwde omgeving altijd een regulerende en controlerende rol vervuld. Zo zijn de afgelopen jaren steeds strengere normen voor de energieprestaties van gebouwen vastgelegd en is met subsidies het plaatsen van zonnecellen aantrekkelijk gemaakt. Deze aanpak wordt door innovatie-experts echter gezien als een fase die moderne landen als Nederland in principe achter zich hebben gelaten.

‘Triple helix’
Werkelijke innovatie, zo tonen onderzoeken aan, komt pas tot stand als de overheid in een dynamisch samenspel met kennisinstituten en bedrijven een klimaat creëert, waarin innovaties niet ‘top-down’ worden opgelegd maar ‘bottom-up’ als vanzelf tot stand komen.

Hoogleraar Loet Leydesdorff van de Universiteit van Amsterdam is in binnen- en buitenland een vooraanstaand pleitbezorger van wat in de academische wereld bekend staat als  de ‘triple helix’. Slagen beleidsmakers erin om deze driehoek succesvol tot stand te brengen, dan ontstaat er volgens Leydesdorff een kettingreactie binnen de driehoek overheid, kennisinstituten en bedrijven die leidt tot een voortdurende cyclus van innovatie en vernieuwing.

Tot aan het loket
Terug naar de praktijk. Op de NDSM-werf in Amsterdam werken de daar gevestigde ondernemers, bedrijven en kunstenaars aan een eigen energievoorziening. De initiatiefnemers willen een warmtepomp plaatsen in de voormalige scheepsbouwloods en een kleine windmolen monteren op de oude NDSM-kraan.

Het NDSM-initiatief is niet alleen dubbel duurzaam; oude gebouwen en afgedankt materieel krijgen opnieuw economische waarde. Het is ook een mooi voorbeeld van hoe de ‘triple helix’ in de praktijk werkt. Tenminste, tot aan het loket van de nadrukkelijk sturende en bepalende overheid. Want daar loopt het project momenteel vast in vergunningprocedures en hier en daar iets te gedetailleerde regelgeving.

Onderdeel van de dynamiek
Lange tijd hebben overheden regulerend en direct sturend de grote duurzaamheidsvraagstukken proberen op te lossen. Maar die trekkersrol van de overheid is achterhaald en sluit niet meer aan op de context. Want in de huidige samenleving bepalen netwerken van kennisleveranciers, bedrijven en ondernemers de dynamiek.

De overheid zal onderdeel moeten worden van de dynamiek in de samenleving. Lukt haar dat niet, dan beperkt zij het realiseren van innovaties. En dat terwijl iedere stimulans voor innovatie en vernieuwing hard nodig is om de verduurzaming van de gebouwde omgeving tot stand te brengen.

Tekst: Jaap Wiedenhoff, directeur van ingenieurs- en adviesbureau Arup