Sinds augustus 2015 is het nieuwe VSO Het Kentalis College Utrecht - voorheen Het Rotsoord - in de Utrechtse wijk Hoograven in gebruik. Het gebouw is ontwikkeld in een samenwerking tussen schoolbesturen Kentalis en Auris. Op de school zitten zo’n 135 leerlingen tussen de 12 en 20 jaar, die doof of slechthorend zijn, of een taalontwikkelingsstoornis hebben.

Voor deze speciale doelgroep is gekozen voor een robuust gebouw, met veel aandacht voor rust, licht en geluid.

Ook de installaties zijn afgestemd op het speciaal onderwijs. Ze zijn met name zeer energiezuinig en geluidsarm. Verwarming en koeling gaat met behulp van een warmtepomp en een recirculatiebron in de bodem. Een recirculatiebron maakt gebruik van de energie die in de bodem zit.

Koel op warme dagen

Els Schrama is sinds januari 2016 afdelingsdirecteur van VSO Het Kentalis College Utrecht. “Het gebouw is heel transparant en licht. Dat is voor deze leerlingen erg belangrijk. En ook voor de leerkrachten uiteraard. Vergeleken met mijn vorige school is deze school op warme dagen zoals dit jaar in mei veel koeler en de lucht is veel frisser. Op de vorige school vielen ’s zomers weleens kinderen flauw van de hitte en benauwdheid in sommige lokalen. Het is hier zeer comfortabel, maar eigenlijk beseffen de leerkrachten amper dat we in een bijzonder gebouw werken.”

Bodemenergie

Klictet was adviseur voor de klimaatinstallaties. Willem-Jan van den Berk van Klictet Advies: “Het betreft een speciaal WKO systeem. Voor de warmte- en koude-opwekking is een zogenaamd recirculatie bronsysteem geïnstalleerd met een warmtepomp. Er is aanvullend een ketel bijgeplaatst voor de warmwatervoorziening om de pieklasten op te vangen. De koeling vindt plaats via de vloer en via het balansventilatiesysteem. Tevens is het systeem geschikt voor nachtventilatie.”

Het speciale aan het verwarmingssysteem is dat de warmtepomp een relatief kleine bron heeft, namelijk 9,9 m3/H. “Voor een klein systeem (< 10 m3/H) gelden geen vergunningseisen, en zo hoeft men geen warmtebalans in de grond te hebben. PO en VO scholen zijn meestal klein, ze vragen relatief weinig warmte en koude en zijn juist in de hete zomermaanden gesloten. Dat maakt het lastiger om een traditioneel warmte-koude opslag (WKO) systeem  in balans te krijgen. Daarom is de kleine recirculatiebron voor dit soort gebouwen een goede oplossing. En de koude kan een school goed gebruiken: in goed geïsoleerde scholen is de kans op oververhitting op klaslokaal niveau aanwezig, zeker al er veel glas is toegepast. Vandaar deze keuze.

De recirculatiebron bij Het Kentalis College is ook erg voordeling in de investering, in de exploitatie en in het onderhoud. Wij hebben dit systeem ook in de Nieuwe Baarnse School toegepast. In beide gevallen werken de bronnen goed en wij horen van beide scholen via Kentalis en Hevo (NBS) dat de resultaten goed zijn en dat men tevreden is, met name over de temperatuur.”

De ventilatie is per lokaal CO₂ gestuurd en luchtverversing is automatisch afgestemd op de bezetting van het lokaal. Dat maakt het gebouw extra comfortabel, fris en energiezuinig. De installateur die de installaties heeft aangelegd, Megens, is ook verantwoordelijk voor het onderhoud.

Dagelijks gebruik

Het gebruik van de installaties is voor het personeel wel wennen. Els Schrama: “De thermostaat werkt hier veel trager dan men was gewend op de vorige scholen. In het begin ging men daarom veel aan de knoppen draaien. In overleg met het schoolbestuur is de temperatuur nu per lokaal vast gezet op 20 graden. Ik vind het ook bijzonder dat temperatuur en ventilatie op afstand regelbaar zijn.” Ook voor sommige leerlingen is het wennen. “Toen het regende wilden leerlingen hun natte jas op een radiator te drogen leggen. Maar radiatoren zijn hier dus niet.”

Schrama: "In het begin ging men veel aan de knoppen draaien."

Tijdens het gesprek bekijken we de WKO-putten op het schoolplein, en vervolgens de dakopbouw, waar alle installaties in staan en waar de schuine dakramen mooi in geïntegreerd zijn. “Ik kom hier nu ook voor het eerst, bijzonder om te zien hoeveel installaties er zijn. Indrukwekkend. In de school zie je daar niets van. Maar je merkt het wel degelijk. Ik realiseer me nu pas dat we in een bijzonder gebouw werken. Het is goed om dit veel duidelijker aan het personeel en de leerlingen te vertellen en een aantal malen uitleg en instructies te geven over het gebruik.”

Onderhoud

Er zijn nog wat aandachtspunten. Wanneer de zon schijnt en het tegelijkertijd hard waait, kan de zonwering niet naar beneden. Daarnaast vraagt Schrama zich af of de akoestische eilandplafonds niet stoffig worden. Dit zijn punten voor het onderhoudsbureau.

Advies voor schoolbesturen

Is een recirculatiesysteem een goede oplossing voor scholen? Wouter Wienk, expert bodemenergie bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl): “Ja, dit is zeker een goede oplossing voor nieuwe schoolgebouwen. Een recirculatiesysteem is een goedkopere variant bodemenergiesysteem dan een WKO. Installaties met bodemenergie in combinatie met een  warmtepomp zijn energiezuinig en bieden een hoog comfort. Het mooie is dat de koeling uit bodemenergiesystemen bijna gratis is, en dat is in goed geïsoleerde en kierdicht gemaakte gebouwen wel van belang. Daarnaast is het onderhoud eenvoudig omdat er geen radiatoren hoeven te worden schoongemaakt.”

Waar moet een schoolbestuur rekening mee houden als wordt gekozen voor een bodemenergiesysteem? “Inregeling, monitoring, beheer en onderhoud zijn heel belangrijk. Kies daarom een onderhoudsbureau met een BRL certificaat, volgens het WBBE, het Wijzigingsbesluit Bodemenergiesystemen. Een bodemenergiesysteem heeft namelijk ook specifiek onderhoud nodig. En houd er rekening mee dat de eigenaar volgens de EPBD-Aircoregeling de installatie elke vijf jaar moet laten keuren. Geef verder goede uitleg en instructies over het gebruik. Of, misschien beter nog, zet de temperatuur vast op 20 of 21 graden en zorg dat niemand aan de bedieningsknoppen kan draaien. En gebruik de buitenzonwering actief.”

Duurzaamheid en installaties

EPC = 0,7 (30% lager dan vereist in 2012)
Frisse Scholen Klasse A/B
Bodemenergiesysteem, warmtepompsysteem met open recirculatiebron 9,9 m3/H (de ene bron voor onttrekking , andere voor het injecteren)
Vloerverwarming en -koeling
Centraal ventilatiesysteem met WTW en CO₂-sturing
Klimaat per lokaal regelbaar op koeling, verwarming en ventilatie
Energiezuinige verlichting met daglichtafhankelijke regeling
Optimale daglichtinval, oa transparante puien, bovenlichten, dakramen, vides
Extra goed akoestisch comfort, oa met akoestische eilandplafonds (Klasse A)

Meer informatie

Lees meer over Frisse Scholen op de website van RVO.nl.

Auteur: Irma Thijssen