Het project Energiesprong Montferland is een onderscheidend project in de sociale woningbouw. Door comfort, duurzaamheid en energiezuinigheid, door de manier waarop het proces is georganiseerd en door het uitgebreide programma voor monitoring dat direct na de oplevering van de eerste woningen in gang is gezet (november 2012). De consortiumpartners zijn trots op hun project en de aanpak ervan. Toch lijkt de gekozen Design & Build-aanpak ‘slechts’ een tussenfase van traditioneel aanbesteden door woningcorporaties naar conceptgestuurd aanbieden door marktpartijen.

De ambities voor dit project waren scherp. Duurzaam, comfortabel, vergaand energiezuinig c.q. energieneutraal. Met de eerste woningen die zijn opgeleverd lijken de ambities te worden waargemaakt. Een definitieve bevestiging daarvan kan worden gegeven wanneer meet- en onderzoeksgegevens beschikbaar zijn. Dan kan worden vastgesteld of het comfort, binnenklimaat en energiezuinigheid op orde is. Ook zal de BREEAM-certificering op duurzaamheid nog moeten worden toegekend. Daarnaast zijn de bewoners positief over hun nieuwe energiezuinige woning, ook een belangrijke graadmeter.

Vooralsnog zijn alle betrokken trots op hun project zo blijkt uit de evaluatie van dit voorjaar. De gekozen vorm van samenwerking (ketensamenwerking of ‘Design & Build’) bleek in deze evaluatie voor alle partners ‘nieuw, leerzaam en tijdsintensief’. Nieuw voor Woningstichting Bergh was bijvoorbeeld het  ‘loslaten van bemoeienis met oplossingen’. Dat bleek een lastige opgave. En daarmee een belangrijk leerpunt. De aanbodkant, vooral de installatiebedrijven, moesten wennen aan een nieuwe rol in het ontwerpproces. Een rol die andere competenties vraagt. ‘Actief meedenken, actuele kennis inbrengen, niet alleen maar reageren op wat gevraagd wordt’. Duidelijk werd dat juist de partners aan de aanbodkant zich op dit punt de afgelopen tijd ontwikkeld hebben. Zij geven aan dat zij met en binnen de eigen organisatie stappen hebben gezet om in te kunnen spelen op de nieuwe marktvraag. Kernvraag waar in de evaluatie uitgebreid over is gesproken: ‘werken we in dit project nu al in de samenwerkingsvorm van de toekomst?’

De nieuwe aanpak?
Jan Willem van de Groep van Platform 31 is stellig tijdens de gezamenlijke sessie: ‘Het proces van de toekomst zal zeker nog een stap verder gaan. Sturing en planontwikkeling gaan in de toekomst niet meer via een vraagspecificatie. Bouwende en ontwikkelende partijen gaan toe naar een eigen aanbod van woningen met een uitgewerkte productspecificatie. Koplopers zijn nu al bezig met conceptontwikkeling, een aanbod van woningconcepten waar maatwerk op mogelijk is. Een goed doordacht ‘basismodel’ waarbij de klant tal van uitvoeringsvarianten kan krijgen. De klant, een corporatie bij voorbeeld, hoeft niet zelf een vraagspecificatie op te stellen, maar kan kijken wat de markt te bieden heeft. De corporatie kan een keuze maken bij verschillende aanbieders.

Het proces dat is gevolgd voor de Energiesprong Montferland kan daarmee worden gezien als een zeer leerzame tussenvorm:

Het toekomstbeeld is voor veel deelnemers herkenbaar. De aanbodkant, met name Goldewijk (Design & Build!) geeft aan al in deze richting te werk te gaan. Ook Ordelman Dijkman (installaties), Kremer (Elektra, PV) en Dusseldorp (infrastructuur) oriënteren zich op samenwerking rond conceptaanbieding.

Gelijkertijd roept het conceptgestuurde aanbodmodel veel vragen op. ‘Gaan we daarmee toe naar eenheidsproducten?’  ‘Hoe, en op welke gronden kun je concepten beoordelen, wat is de speelruimte voor de klant?’  Jan Willem van de Groep stelt: ‘Bij Platform 31 zijn we tot de overtuiging gekomen dat we onvermijdelijk toegaan naar een markt van conceptaanbieders. Alleen dan kunnen we komen tot duurzame bouw en renovatie, naar wonen zonder kosten van een energierekening. Partijen die daar niet op in gaan spelen gaan de boot missen. Dat geldt zowel voor corporaties als voor de bouw- en installatiebranche’.

Onderwerp van bespreking, ook vanuit de ervaringen in Energiesprong Montferland, is de risiconeming. De bouw- en installatiepartners stellen: ‘ook in nieuwe samenwerkingsvormen zal de corporatie een risicodragende partij zijn. Maar hoe die risicodeling er uit gaat zien is nog niet uitgekristalliseerd. Dat geldt ook voor risicoverantwoordelijkheid van aanbodpartners. Een installatiebedrijf dat mede risicoverantwoordelijkheid is, zal scherper zijn op zijn bijdrage in ontwerp en uitvoering’.

Design, Build & Maintenance
Openstaande optie binnen het project Energiesprong Montferland is het onderbrengen van de onderhoudsverantwoordelijkheid bij de aanbodkant. Een optie die het werken in een vraaggestuurd proces completer maakt: de corporatie vraagt huisvesting die door de markt beheerd en onderhouden wordt. Dat kan zelfs een model zijn waarin de bewoner rechtsreeks contact heeft met de aanbieder over onderhoud en klachten. De eerste bewonersvergadering die in mei werd gehouden laat zien dat die stap nog niet gemaakt is. Woningstichting Bergh sprak zelf met bewoners over de eerste ervaringen en klachten. Marcel van Bodegraven (Aardvast): ‘hoewel Woningstichting Bergh een koploper is in nieuwe procesvormen, is het loslaten van traditionele werkvormen een grote stap. Maar die stap wordt zeker serieus overwogen’.

Op de website 'Energiesprongmontferland.nl' is meer te lezen over onder andere:
-        De keuzen in het proces: motieven en overwegingen aan de vraagkant
-        De gunning, samenwerking en aanpak van de markt (aanbodkant)
-        De leerpunten vanuit vraag en aanbodkant

Auteurs: Marcel van Bodegraven, Aardvast, projectleider Woningstichting Bergh en Kees Bakker, W/E adviseurs