Al vaker heb ik via dit medium proberen uit te leggen dat duurzaamheid niet het najagen van een label mag zijn. Labels en bijbehorende scores zijn instrumenten en hulpmiddelen bij het gemeenschappelijk communiceren over duurzaamheid.

 In mijn dagelijkse werk blijkt toch iedere keer weer dat opdrachtgevers, maar ook de rest van de bouwketen, erg hangen aan een schijnbaar objectieve meetlat en vaak een score najaagt. Zo gauw er weer een project met de duurzaamste score in de pers komt, worden wij bij de projecten die dan lopen gevraagd hoe dat nou kan! Ik heb voor een aantal van mijn klanten een zeer simpel schemaatje gemaakt om duidelijkheid te geven in de duurzaamheiddiscussie [figuur 1].

Met name binnen gemeentelijke organisaties blijkt dit schemaatje heel handig te zijn in de discussie met relatief leken over het begrip duurzaamheid.

Een duurzaam communicatiemodel
Hoe werkt het. Ieder project is gebaat bij een ambitie. Een ambitie van een opdrachtgever die omschrijft wat het doel is van de opgave. Meestal is dit een concrete bouwopgave. Een ambitie hoeft niet heel concreet te zijn en mag zich beperken tot de ambitie naar bijvoorbeeld een energieneutrale huisvesting. Die vage ambitie is concreet genoeg om het accent voor het project aan te geven.

Zo heb ik een klant gehad, een bank, die als ambitie had 'een nieuwe huisvesting die duurzamer en slimmer was dan dat zijn klanten waren'. Een vage ambitie maar wel een duidelijke teaser voor de ontwerpers. Kreten zoals energieneutraal, CO₂-neutraal, C2C-keuzes beschouw ik dan ook als werkbare ambities: doelen voor de opgave. Het blijkt in de praktijk pas lastig te worden als je die ambitie probeert te vertalen naar objectieve eisen. 

Eisen zijn concrete en controleerbare criteria. Het gaat dan om bijvoorbeeld het percentage aan energiereductie ten opzichte van de regelgeving of het aandeel duurzame energie in de totale energievoorziening. Maar ook eisen aan bouwmaterialen zoals vernieuwbare isolatie en FSC-hout zijn objectieve en controleerbare eisen.

Een eis mag ook gericht zijn op de toekomst zoals bijvoorbeeld, ' het gebouw moet initieel ..% aan duurzame energievoorziening hebben en het moet mogelijk zijn om op termijn ...m² aan PV-systemen op te stellen' . Eisen moeten door de ontwikkelaar c.q. ontwerpers vertaald worden in concrete maatregelen en ontwerpkeuzes, die stap is over het algemeen wel duidelijk.

Monitoren
De rol van alle meetinstrumenten die we momenteel kennen, is in mijn voorstel de thermometer die monitort of er voldaan wordt aan de eisen en dit terugkoppelt zodat bijsturing mogelijk is. Instrumenten zoals Greencalc+ en GPR zijn hier erg handig bij.

Ook instrumenten zoals BREEAM-NL en LEED zouden die rol moeten hebben, hoewel dat in de praktijk nogal eens blijkt tegen te vallen. Doordat die instrumenten echte assessement tools zijn, zie je in de praktijk dat die instrumenten opschuiven naar het eisen-niveau.

Als die certificering ook de ambitie is van de opdrachtgever, dan is dat prima. Het gevaar is echter dat die instrumenten het proces van eisen naar oplossingen gaan beïnvloeden en zelfs gaan domineren,  wat geen recht doet aan de ambitie van de opdrachtgever of de duurzaamheid van de oplossing.

En dan heb ik de innovatieve oplossingen nog niet eens benoemd omdat die over het algemeen zo nieuw zijn dat die niet in de instrumenten (die terugkijken) gewaardeerd kunnen worden. Als om reden van het meetinstrument een maatregel getroffen moet worden die geen zin heeft, dan is dat dus verre van duurzaam.

Terugkoppelen
Meetinstrumenten zijn ervoor om met het resultaat een proces van terugkoppeling te realiseren. Met het resultaat van een toetsing (quick-scan, meting of berekening) kan dus bijvoorbeeld aan de hand van een kosten-, levenscyclus- of exploitatieraming worden vastgesteld of de gestelde eis haalbaar is.

Zo ja, dan kan de eis gehandhaafd blijven, zo nee dan moeten de eisen bijgesteld of verlaagd worden binnen de ambities die een opdrachtgever wil realiseren. Dat proces van meten, op haalbaarheid toetsen en het adviseren van de eisen is een verantwoordelijkheid van het ontwerp-/ontwikkelteam die met die opgave bezig is. Dat objectieve en open proces leidt tot veel begrip en duidelijkheid en is dus een duurzaam communicatiemodel. Een opdrachtgever krijgt met behulp van dit model de beste oplossingen voor zijn ambitie.  

Ir. P.J. van Bergen
Directeur bij DGMR en adviseur op het gebied van duurzaamheid in de gebouwde omgeving