Op dinsdag 20 september vond een dubbelbijeenkomst plaats van de Duurzaam Gebouwd Expeditie KBS De Marke. Deelnemers kregen meer inzicht in de juridische en economische structuur van de school, die ingewikkelder bleek dan gedacht, en Jürgen van Hulst van Saint-Gobain Solutions gaf de expeditie een eerste blik op een methode die energieprestaties integraal kan verbinden aan leerprestaties.

Foto boven: vooraanzicht van KBS De Marke in Amersfoort

In de tweede bijeenkomst van DG Expeditie KBS De Marke vielen we met de deur in huis: wie schuift vanuit de financiële hoek aan tafel bij de school? Willem Voorhans, adviseur Duurzaam Bouwen bij RVO, stelde deze prangende vraag omdat er behoefte is aan informatie over subsidieregelingen waar de school voor in aanmerking kan komen. Voordat die vraag beantwoord kan worden, is het van belang dat de structuur van de organisatie kraakhelder is. Dat bleek nog niet zo makkelijk te zijn. “KBS De Marke is één van de zeventien scholen van de Stichting voor Katholiek Primair Onderwijs Amerfoort (KPOA)”, aldus school business manager Sudi Arulandu. “Wij zijn bovendien een multifunctionele accommodatie (MFA) dat deel uitmaakt van een VvE.”

De expeditieleden bestaan uit: Mark Siewers (PRO6 Managers), Martin Timmermans (Nijburg), Edgar Belonje en Ceico Datema (Rockfon), Philip Davies (Airmaster), Alfons Hams (Spring Architect), TOn Bons en Jeroen Baas (MD2A), Rene Grummel (Smeets BMA) en Milou Vloet (De Witte Oss). Voor deze dubbelbijeenkomst (#2 en #3) schoven Willem Voorhans (RVO) en Jürgen van Hulst (Saint-Gobain Solutions) aan.

Inzicht in de organisatie

Met bovenstaande schetst Arulandu een complex geheel van belanghebbende. Tot overmaat van ramp is de verantwoordelijkheid van het gebouw bovendien zo’n vijf jaar geleden naar de gemeente toegeschoven, al is dit proces nooit officieel afgerond. Daardoor wordt veelal naar elkaar gekeken omdat er geen verantwoordelijkheid wordt gevoeld en duurt het lang om iets voor elkaar te krijgen. Gebrek aan kennis bij KBS De Marke zorgt er bovendien voor dat Arulandu niet weet bij wie ze moet aankloppen.

KBS De Marke heeft diverse binnenklimaatproblemen, zoals in het verslag van de eerste bijeenkomst te lezen is. Een duidelijk aanspreekpunt binnen de organisatie is daarvoor cruciaal, maar die lijkt te ontbreken binnen KBS De Marke. Dat leverde een concreet actiepunt op binnen de Expeditie: een traject om de juridische en economische verantwoordelijkheid binnen de organisatie scherp te krijgen, zodat ook zaken als contractuele afspraken, inzicht in het Integraal Huisvestingsplan (IHP) en de bouwtechnische inspecties achterhaald kunnen worden. Expeditielid Grummel bood aan dit proces te begeleiden in samenwerking met Arulandu.

Subsidies

De complexe verhoudingen tussen de stakeholders van het gebouw waar KBS De Marke in is gehuisvest, maakt het lastig voor de school om bouwtechnische veranderingen door te voeren. De begroting voor personeel en onderhoud is duidelijk, maar die is veelal te laag om verduurzamingsoplossingen mee te betalen. Voorhans stipt aan dat enkele subsidietrajecten oplossing kunnen bieden. Voor dit verslag zetten we deze mogelijkheden in het kort op een rijtje.

“Ten eerste wil ik erop wijzen dat er een onafhankelijke, uitvoerende kennisorganisatie voor scholen en gemeenten is als het gaat om de financiering en de huisvesting van onderwijs, onder andere opgericht door de VNG: Ruimte-OK”, aldus Voorhans. “Zij geven cursussen, maar helpen ook eventueel bij het proces tot verduurzamen van het schoolgebouw.” Ruimte-OK heeft ook een tabel van subsidieregelingen opgesteld voor een duidelijk overzicht.

De tabel van subsidieregelingen van Ruimte-OK geeft een helder overzicht van afgesloten en nog lopende subsidies voor bestaand onderwijsvastgoed.

Voorhans wees vervolgens op enkele andere regelingen, zoals de ISDE en het ontzorgingsprogramma maatschappelijk vastgoed. “De subsidies zijn afhankelijk van de te nemen maatregelen”, waarschuwt Voorhans. Focust de school zich op het binnenklimaat, dan zijn dus niet alle subsidies relevant. Als laatste is er ook een aparte website van RVO over het onderwerp onderwijsgebouwen. “Let op dat de meeste subsidies 30 procent van de kosten vergoed; je moet altijd een eigen inleg doen.”

Pronken

Na duidelijk te hebben hoe de lijnen intern lopen, staat KBS De Marke voor een technische uitdaging. Wat moet er veranderd worden en wat kost dat? Door metingen in het verleden, onder andere uit het meerjarenonderhoudsplan (MJOP), te vergelijken met nieuwe metingen zoals een gebouwinspectie, kunnen deze afwegingen worden ingevuld. Op basis daarvan is ervoor gekozen om vanuit de Expeditie twee trajecten te laten lopen: een juridische looproute en een technische looproute, die elkaar op gegeven moment gaan treffen.

Zodra het juridische traject inzichtelijk is gemaakt, kan bovendien het technische traject kort gepresenteerd worden aan het bestuur van de school. Hierin worden gedane metingen, het beschikbare budget, variabelen zoals leerlingengroei, klachten bij docenten en leerlingen en ambities voor verduurzamingen meegenomen. Zo wordt het bestuur op de hoogte gebracht en mogelijk ook worden getriggerd dat er nood aan de man is. Gepaard met een degelijk plan die voortkomt uit het technische traject, onder andere met quick wins en oplossingen voor de lange termijn, kan een investering vanuit de gemeente worden beargumenteerd.

Een sterk middel dat tijdens de bijeenkomst naar voren kwam, is een positieve benadering. Niet met de vinger wijzen, maar kijken naar de toekomst. Inzicht verzamelen in hoe de lijntjes intern lopen kan bij KPOA of de VvE als een inspectie aanvoelen, maar als dit binnen het kader van een ambitie wordt gesteld, krijg je misschien wel de hele organisatie mee. “Wil het bestuur wellicht pronken als meest duurzame school van Amersfoort?” zeiden de deelnemers.

Energie

Voor het thema Energie werd voor de bijeenkomst de expertise ingeschakeld van Jürgen van Hulst, business developer educatie bij Saint-Gobain Solutions. Van Hulst is groot voorstander van transparante communicatie: “Vraag je niet duidelijk wat je wilt, dan krijg je wat anders. De uitvraag moet dus helder zijn.” Saint-Gobain wil daarom methodieken ontwikkelen om drie specifieke doelen te bereiken op scholen: minder ziekteverzuim, betere leerprestaties en een minimale CO2-impact.
Van Hulst stipte aan dat veel scholen vragen om Frisse Scholen klasse B. Dit is volgens de business developer een gemiste kans. “Met klasse B haal je niet het uiterste uit het gebouw qua prestaties”, zei hij. “Schoolgebouwen zetten we niet voor vandaag weg, maar zeker voor veertig jaar. Toch voldoen veel schoolgebouwen na twintig jaar al niet meer.” Streven naar hogere ambities zorgt dus voor meer welzijn en een beter klimaat voor een langere periode.

In de adviseringen die Saint-Gobain naar de onderwijssector doet, streeft het bedrijf naar een balans van licht, lucht, akoestiek en temperatuur. “Die elementen zijn zeer persoonsafhankelijk”, geeft Van Hulst toe. “Daarom wil je een goede balans. Het een kan ook niet zonder het andere.” Hij verwijst naar daglichttoetreding: enerzijds geeft daglicht een goed gevoel en brengt het warmte mee, maar reflectie op digiborden is daarentegen een groot probleem bij veel scholen. “Houd er dus rekening mee dat deze thema’s ook invloed hebben op de inrichting van je lokaal.”

Knoppen schuiven

Op elk van deze onderdelen kan er figuurlijk aan knoppen geschoven worden. Van Hulst wil die knoppen letterlijk inzichtelijk maken, zodat je visueel kunt krijgen wat aanpassingen op bijvoorbeeld energie of comfort doen met de prestaties van het gebouw. “Het gaat echt om die integrale blik”, zegt hij. Hierom heeft Saint-Gobain in een uitgebreid onderzoek getracht waarde te geven aan elk onderdeel.

“We hebben bijvoorbeeld gekeken wat de factoren zijn van ziekteverzuim”, legt Van Hulst uit. “Stress is er zo een, die kun je meten via de hartslag.” Zo is in een wereldwijd onderzoek waar Saint-Gobain aan meewerkte aangetoond dat een verlaging van stress ook een verlaging in ziekteverzuim oplevert. “Zo kun je op elk onderdeel [van het binnenklimaat, red.] rekensommen maken.” Gekoppeld aan het personeelstekort maken deze rekensommen des te duidelijker dat een gezonde werkomgeving cruciaal is om personeel werkende te houden.

Op basis van dergelijke onderzoeken heeft Saint-Gobain een methode ontwikkeld om optimale varianten van onderwijsvastgoed te berekenen. Binnen deze methode kan een school aan knoppen schuiven om ambities bij te stellen en daarbij direct inzicht te krijgen wat dit betekent voor bijvoorbeeld de gevel, de isolatie, zonnepanelen et cetera. Meer informatie over deze methode is te vinden in de whitepaper Integrale aanpak voor een gezonder en toekomstbestendiger onderwijsgebouw.

De groenste school van Midden-Nederland

Een laatste tip van Van Hulst aan KBS De Marke: doe een uitvraag. Zodra duidelijk is wat de school ambieert, kunnen daar oplossingen tegenover gezet worden. Daarvoor moet echter duidelijk zijn hoe belangrijk thema’s zoals lucht, geluid en de buitenruimte voor de school zijn. “Door dit nu strak te krijgen, verzeker je dat je niet over tien jaar weer iets nieuws moet verzinnen”, aldus Van Hulst. “Daarom is een leerlingprognose belangrijk: hoe groeit de stad? Dan weet je als school welke functie je dient in het gebied voor de komende twintig tot veertig jaar.”

“Niets begint met boekhouding”, vult architect Ton Bons van MD2A aan, “maar met hoe jij denkt dat het goed is. Ga je bijvoorbeeld voor de groenste school van Midden-Nederland, dan zet je jezelf hoger dan de nieuwbouwschool die waarschijnlijk volgens het Bouwbesluit is gebouwd. Dat is een goede motivatie voor het bestuur om nú te gaan voor een renovatie met hoge ambities.”

KBS De Marke in Amersfoort

KBS De Marke heeft behoefte aan een gezonde en frisse leeromgeving. Het schoolgebouw is al tijden aan een flinke verduurzamingsslag toe, maar door een combinatie van organisatorische omstandigheden en een gebrek aan gedegen kennis rondom duurzaamheid is deze opgave jarenlang doorgeschoven. Grootste euvel is de kwaliteit van het binnenklimaat; wisselende temperaturen en een bedompte lucht zorgen onder andere voor hoofdpijn, prikkende ogen en vermoeidheidsklachten.

Met de DG Expeditie KBS De Marke streeft de school naar een gezond binnenklimaat, waarbij zaken als energie, akoestiek en licht ook worden meegenomen. Daarnaast wil de school de opgedane kennis borgen door dit op toegankelijke wijze over te brengen naar leerkracht en leerling, zodat De Marke niet alleen duurzaam wordt, maar ook blijft.

Duurzaam Gebouwd Expeditie

De Duurzaam Gebouwd Expeditie is gestoeld op verbinding. Duurzaam Gebouwd creëerde de Expeditie om complexe opgaves in te vullen met ambitieuze opdrachtgevers, zoals de gemeente Hattem en KBS De Marke. De kracht schuilt in het betrekken van een grote diversiteit aan partners: bouwers, innovators, installateurs, architecten en ontwikkelaars zijn onder andere vertegenwoordigd als expeditiepartner. Duurzaam Gebouwd blijft een centrale begeleidende rol houden binnen deze reis, met als doel de gemeente een stap verder te brengen in de ontwikkeling en expeditieleden exposure en kennis te bieden. Lees hier meer over ons Expeditie-concept.