Na de politieke aardverschuiving op 22 november werd duurzaam Nederland wakker met een flinke kater. De verkiezingsuitslag staat niet voor een kleine verandering, maar een forse ruk aan het stuur. Terwijl we juist behoefte hebben aan versnelling en duidelijkheid, staat alles weer op losse schroeven. 2024 zal vooral in het teken staan van moeilijke coalitieonderhandelingen en onzekerheid. "Toch blijf ik hoopvol", schrijft Jaap Dijkgraaf van DWA in zijn expertvisie.
Gaan we nu echt stoppen met windmolens en zonnepanelen, kolencentrales weer open gooien en de ontwikkeling naar aardgasvrij stop zetten? Ik betwijfel het. We leven in een land van compromissen, waar een meerderheid verder kijkt dan de boeg van het schip. Ook omdat duurzaamheid zich inmiddels los van politieke sturing verder ontwikkelt en niet meer te stoppen is.
We ondervinden aan den lijve de gevolgen van de klimaatverandering; die is onomkeerbaar en daar moeten we dus iets mee. Iedereen heeft te maken met schaarse en dure grondstoffen; circulariteit is dus een must. En gelukkig kijken vastgoedeigenaren verder dan de landgrenzen. Ze laten zich beoordelen op duurzaamheid in mondiale benchmarks, op basis van internationale spelregels, en zien het belang van duurzaam presteren terug in concurrentiekracht. Wat een nieuwe regering ook gaat doen, Nederland is een open economie en is onderdeel van de rechtsstatelijke Europese Unie en de Raad van Europa. Op eigen kracht zet de markt in op versnelling.
Circulariteit krijgt vaste plek
Vooral circulariteit krijgt een vaste plek in projecten. De bewustwording van schaarste neemt toe. Producenten en leveranciers voelen daar de pijn en experimenteren met circulaire businesscases. Niet uit dwang, maar uit drang. Ze geven producten of installaties in bruikleen en stappen af van lineaire modellen en bezit. Zij zijn het die in 2024 de keten aanzetten tot verandering. Ondertussen maken adviseurs circulariteit meetbaar, nemen ontwerpers hergebruik, multifunctionaliteit en modulaire opbouw mee en gebruiken bouwers biobased of gerecyclede materialen en reduceren afval. En installateurs bieden warmte, licht of luchtbehandeling aan als dienst.
Noodwet voor netcongestie
In de ontwikkeling naar aardgasvrij dreigen we helaas vast te lopen door de beperkingen in het elektriciteitsnet. Daar is jaren geleden al voor gewaarschuwd, maar door gebrek aan lange termijnplannen, is daar geen gehoor aan gegeven. Daarom is nu dringend een noodwet nodig die de vergunningsprocedures versnelt en netbeheerders laat anticiperen op toekomstige vraag uit de markt. Gebeurt dat niet, dan komt de elektrificatie van ons land in het gedrang. Terwijl het draagvlak daarvoor juist groeit en de techniek steeds meer mogelijkheden biedt. De warmtepomptechnologie ontwikkelt zich bijvoorbeeld razendsnel, waardoor die ook in de bestaande bouw steeds beter toepasbaar is. Warmtenetten hebben veel potentie, maar elektrificatie blijft cruciaal.
Meer dan kabels trekken
In de eerste steden zien we het verzwaren van elektriciteitsstations nu langzaam gestalte krijgen. Andere zitten nog midden in de transitie of beginnen er net aan. Een netverzwaring heeft vaak een doorlooptijd van drie tot vijf jaar; het vraagt veel meer dan lukraak een kabel trekken. Bij toekomstige woningbouw is het daarom zaak om aan de voorkant na te denken over netverzwaring.
Ook smart buildings dragen bij aan het voorkomen van netcongestie: met data uit die gebouwen ontwerpen we ander vastgoed slimmer en scherper. Hierdoor belasten ze het elektriciteitsnet minder.
Samen onderzoeken en experimenteren
Een noodwet moet ook meer ruimte bieden voor experimenten. Experimenten met intelligente netten, opslag van energie, energieprofielen en dynamische energiecontracten bijvoorbeeld, om zo de netcongestieproblematiek te reduceren. Samen onderzoeken en experimenteren – ook op andere vlakken - ligt mij nauw aan het hart. Dat is ook het doel van de Programma Adviesraad van het innovatieprogramma klimaatadaptief, natuurinclusief en omgevingsbewust bouwen, waarvan ik voorzitter ben. Met de wetenschap, overheden en de sector gaan we programmagericht werken aan de voetprint voor nieuwe normen en werkwijzen. Samen geprogrammeerd leren, zet meer zoden aan de dijk dan alles in je eentje uitvinden. Ik ben ervan overtuigd dat we daarmee een belangrijke bijdrage aan duurzame versnelling kunnen leveren. Laten we hopen dat de nieuwe regering daar ook het belang van inziet, zodat we in 2024 overal in het land in living labs kunnen gaan proeftuinen.
Duurzaam profijt eerlijk verdelen
Laten we bij het verduurzamen van Nederland ook het verdelingsvraagstuk niet uit het oog verliezen. Een duurzame woning of gebouw mag geen privilege zijn voor de bovenkant van de samenleving. Dure, groene wijken zijn prachtig, maar ook andere bevolkingsgroepen moeten toegang hebben tot energiezuinige woningen. Laten we daar samen voor waken en de sociale factor meenemen in de opgave.
De expertivisie van Jaap Dijkgraaf is onderdeel van het digimagazine 'Expertvisies 2024', nu te lezen in onze kennisbank.
Tekst: Jaap Dijkgraaf, algemeen directeur adviesbureau DWA