Is NMDA toch MDMA?

Auteur: Harm Valk

Als je het snel uitspreekt lijkt NMDA (het niet-meer-dan-anders principe uit de Warmtewet) verdacht veel op MDMA (3,4-methyleendioxy-methamfetamine), oftewel de ‘party-pilletjes’ XTC. In werkelijkheid heeft het niets met elkaar te maken, toch?

Uit studies blijkt steeds dat warmtenetten een zeer belangrijke rol bij de energietransitie moeten gaan spelen. In de praktijk van onder andere het PAW-programma staan bewoners bijna zonder uitzondering huiverig tegenover welke warmtenet-oplossing dan ook. Het knelpunt? De gedwongen winkelnering en dan toch vooral de prijs daarvan.
Die discussie is niet nieuw. Al in de jaren ’80 wisten Rotterdammers het zeker: je wordt aangesloten op de ‘stadsverarming’. De laatste weken krijgt die discussie nieuwe brandstof, nu de maximale prijs voor warmte stijgt door de hoge gasprijzen van dit moment. Dat lijkt de wereld op zijn kop. Gas als doping voor de warmteprijs; is het dan toch MDMA?

De gedachte achter het NMDA-principe is een heel logische. Als je bewoners geen keuze biedt in hun warmte-oplossing, zorg er dan in elk geval voor dat ze niet meer betalen dan wat anderen in vergelijkbare situaties aan kosten maken. Dat de maximumprijs voor warmtelevering afgestemd werd op de kosten van een HR-aardgasketel en de jarenlang stabiele gastarieven was dan ook de afgelopen decennia een logische keuze. De discussie over wat dan de hoogte van die kosten zijn, laat ik nu voor het gemak even buiten beschouwing, al is daar wel een apart artikel over te schrijven.

Maar dan nu de verhoging. De ACM, die actief controleert en de maxima vaststelt, staat per januari 2022 een forse verhoging van de maximale GJ-prijs toe, vanwege de vastgelegde koppeling met de (explosief gestegen) gasprijzen. Maar het speelveld is veranderd. Door het stoppen met de eigen gaswinning is Nederland meer afhankelijk geworden van de wereldmarkt voor gas. Die gestegen gasprijs werkt dus als het ware als doping op de warmtetarieven.
Aan de andere kant wordt gas een steeds minder vanzelfsprekende referentie door de energietransitie. Steeds meer woningen hebben een andere warmtevoorziening en dat aantal zal de komende jaren snel stijgen. Moderne warmtenetten zijn hoogstens voor een klein deel afhankelijk van aardgas als back-up, maar hebben restwarmte of omgevingswarmte als primaire bron. Al met al voldoende redenen om af te stappen van de huidige referentie en af te kicken van de NMDA in de huidige vorm.

Speelveld

Wat is het alternatief? Dat is een lastige kwestie, de nieuwe Warmtewet is niet voor niets (opnieuw) uitgesteld. Veel hangt af van het organiseren van het speelveld rondom warmtelevering. Want ook daar is wat vreemds aan de hand. De gas- en elektriciteitsinfrastructuur is in (semi-)overheidshanden. Infrastructuur voor warmtenetten in private handen. Daarmee gelden de marktwetten van return on investment voor iets wat in feite een nutsvoorziening zou moeten zijn. Een voorziening die daarnaast meer dan gemiddeld vraagt om investeringen aan de voorkant. Voordat de eerste aansluiting kan worden gerealiseerd, moet het netwerk er al grotendeels zijn. Die private (voor)investering moet dus worden terugverdiend via aansluitkosten, vastrecht en het warmtetarief. Dat leidt tot een businessmodel dat gebaat is bij een hoge energievraag per aansluiting. Koppel dat aan een aansluitverplichting en je hebt een ongezonde cocktail van belangen, waarin de bewoners al snel de bittere pil moeten slikken.

Dat kan beter! Dat warmtenetten een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de energietransitie staat buiten kijf. Dat het de laagste maatschappelijke kosten met zich meebrengt heeft het PBL al vaak aangetoond. Maar het is de kostenverdeling waar het op aankomt. Een systeem dat gebaseerd is op energieverslaving bij afnemers koppelen aan een verouderde referentie stuit vanzelfsprekend op weerstand. Met het uitstel van de herziening van de Warmtewet hebben we de gelegenheid hierin de juiste keuzes te maken. Het is nog niet te laat om af te kicken van NMDA.  

Tekst: Harm Valk, partner / senior adviseur Nieman Raadgevende Ingenieurs
Beeld: Shutterstock