De gezonde gebouwgebruiker in tijden van COVID-19

Auteur: Marten Valk

Dankzij COVID-19 komt 'lucht' meer in de schijnwerpers te staan. Slechts weinig mensen weten dat we dagelijks 11.000 liter, ofwel 14,3 kg, lucht inademen. Wat is de impact van al die lucht die we onze longen inbrengen? In tijden van Corona is deze vraag nog relevanter. Tijd om hier integraal naar te kijken. Wat is van belang om te weten en te doen als het om luchtkwaliteit gaat?

Foto bovenaan door: Liesbeth Bouwens

Gebouwen meer ventileren

In onze ontwikkelde en gespecialiseerde wereld, die snakt naar economische groei, kijken instanties en specialisten vanuit hun eigen perspectief naar luchtkwaliteit. Vanuit de wetenschappers en adviseurs in de bouw wordt geadviseerd om in deze tijd meer te ventileren om de kans op besmetting met COVID-19 te verminderen. Gezondheid gaat nu boven energiegebruik. Een helder voornemen dat bijdraagt. Daarnaast mogen we ook verder kijken. We zouden ons welzijn in de fysieke omgeving niet enkel afhankelijk mogen maken van de prestaties van het gebouw en haar installatietechniek. Het gaat immers om de gebruikers.

Aanpasbaarheid van de mens

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is een belangrijke speler in het beleid dat nu gevoerd wordt om COVID-19 onder controle te krijgen en houden. Deze organisatie hanteert een toestand van ‘compleet welbevinden’ als definitie van gezondheid. Arts-onderzoeker Machteld Huber opperde al eens een meer integrale, en in mijn ogen zinvollere, benadering voor gezondheid: het vermogen om je aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.

1,5 m biedt geen zekerheid

Vanuit het RIVM krijgen we mee dat we onze handen goed moeten wassen, ten minste 1,5 m afstand moeten houden en in onze ellenboog moeten niezen en hoesten om mogelijk besmette hoestdruppels niet vrij te verspreiden in de lucht. Terecht merkte TUe-professor Bert Blocken al op dat die afstand natuurlijk sterk afhankelijk is van je activiteit en snelheid. Boeiend om te zien hoe mensen dat op internet tot onzin verklaren. Waarschijnlijk door hun angst om nog verder in een gevangenis gezet te worden. Het RIVM liet via een brief aan het ministerie van VWS weten dat hier eerst meer onderzoek naar gedaan zou moeten worden. Maar dat lijkt me met een zeer besmettelijke virusepidemie de omgekeerde volgorde. Als alle experts elkaars expertise respecteren dan zijn we een stap dichterbij een integrale wereld.

Onderzoeksresultaat van prof. Bert Blocken (TUe) dat aantoont dat je bij hardlopen aanzienlijk meer afstand moet houden

Lucht is lastig te ervaren

In de rangorde van zintuiglijk ongemak draagt 'lucht' de rode lantaarn, omdat veel schadelijke stoffen in de lucht van nature geurloos zijn. We hebben zelfs kunstmatig geur toegevoegd aan aardgas om ons te waarschuwen als we het gasfornuis aan hebben laten staan of er ergens een gaslek is. Bij licht en geluid ervaren we direct ongemak. Voor warmte geldt dat we meestal binnen een aantal minuten al signalen van ons lichaam krijgen als we het in een ruimte warm of koud ervaren. Lucht daarentegen is niet alleen onzichtbaar, veelal geurloos, maar ook het meest uitdagend om de juiste aandacht te geven.

Zelf kwam ik dat tegen in het assisteren van een training waar ik me ontfermde over het klimaat in de zaal. In mijn poging om voldoende lucht te verversen, zeker na of tijdens de oefeningen met fysieke inspanning, kreeg ik klachten over tocht en koude. Iedereen kent het wel als je een vergaderzaal inloopt waar net stevig vergaderd is (lees: onvoldoende geventileerd), maar de mensen die die zaal uitlopen hebben dat vaak niet door. Geur meten met een apparaat bestaat dan ook niet. Om geur vast te stellen wordt daarom gewerkt met speciaal opgeleide mensen met getrainde neuzen. Omdat we directer hinder ondervinden van temperatuur, luchtstroom en geluid wordt een ventilator nog wel eens 'onterecht' uitgezet ten nadele van de luchtkwaliteit. Maar hoe werkt het dan met lucht?

Neem luchtverontreiniging weg

De afbeelding hierboven geeft de samenstelling van lucht weer. Uitgaande van een gemiddelde waterdampconcentratie van 1 volume-% bestaat lucht voor ruim 77 volume-% uit stikstofgas en 21 volume-% uit zuurstofgas. De overige 1 volume-% bestaat uit voornamelijk argon en slechts een relatief kleine concentratie CO₂. Lucht kan verontreinigd zijn door gassen (bijvoorbeeld formaldehyde, CO, NO_x en radon) en door aerosolen: in lucht zwevende deeltjes vaste stof (zoals fijnstof, asbestvezels en ook huisstofmijt) of druppels vloeistof (bijvoorbeeld een waterdruppel besmet met COVID-19). Ventileren helpt om verontreiniging door mensen, apparaten en bouwmaterialen af te voeren en de lucht te verversen met frisse buitenlucht, die ongefilterd soms juist ook veel verontreiniging kan bevatten. Denk bijvoorbeeld aan lucht met veel fijnstof nabij een snelweg.

Je hoort nog wel eens zeggen: "Haal maar wat extra zuurstof in de ruimte." Maar dat blijkt rekenkundig onzin. Zorgen over de kwaliteit van de binnenlucht gaan niet over wat er in de lucht ontbreekt, maar over wat er extra aanwezig is. Voor gezond en comfortabel verblijven doen we er goed aan om verontreinigingen af te voeren. CO₂ is een goede indicator voor de binnenluchtkwaliteit. CO₂ is zelf pas bij extreem hoge concentraties schadelijk. De concentratie CO₂ moet oplopen tot 1% (ofwel 10.000 ppm, 25 keer de buitenluchtconcentratie) voordat je je slaperig gaat voelen en nog eens minimaal 7 keer zo veel (175 keer de buitenluchtconcentratie) zijn om tot eventuele verstikking te leiden. Pas dan wordt het zuurstofgehalte in de lucht te laag. Ter referentie: in het kader van klimaatverandering stijgt de buitenconcentratie CO₂ trouwens in absolute zin ‘slechts’ met ongeveer 0,0003% (3 ppm) per jaar.

Zuurstof is het doel

Na een ademteug vindt er in onze longblaasjes uitwisseling plaats van zuurstof en CO₂ tussen lucht en bloed. Onze cellen hebben zuurstof nodig voor de verbranding van eiwitten, vetten en koolhydraten. Zonder zuurstof kan er geen verbranding plaatsvinden en worden hersenen, hart, lever en nieren al binnen paar minuten onherstelbaar getroffen door zuurstoftekort. Nu kun je zelf je zuurstofopname vergroten door dit te trainen. Veel mensen halen slechts oppervlakkig adem en we kunnen onze weerstand en daarmee onze gezondheid aanzienlijk vergroten door dagelijks ademhalingsoefeningen te doen. Deze introductie van Wim 'The Iceman' Hof kan ik je van harte aanbevelen.

Zelfregie en gezond verstand

In het verlengde van de definitie van Machteld Huber mis ik in de veelgevoerde COVID19-dialoog over onze fysieke omgeving de zelfregie. Ik hoor onze neoliberale voorman zeggen dat in je eentje hardlopen of fietsen mag, maar niet dat hij het adviseert. Het gevaar hangt in de lucht dat we in deze tijd nog meer tijd binnenshuis doorbrengen en minder in beweging zijn. Veel van de COVID19-slachtoffers hebben een matige gezondheid en deze cirkel moeten we volgens mij niet rond willen maken. Naast tóch voldoende bewegen en gezond eten, kunnen we nu zelf ook aan de slag met onze ademhaling. Ook kunnen we ons bewust worden van de luchtkwaliteit door de CO₂-concentratie in huis te monitoren met een CO₂-meter en daar naar te handelen. In onderstaand kader komen de verschillende aanvliegroutes samen om het risico op COVID19-besmetting te verkleinen. Ga voor én-én en niet voor of-of en gebruik je gezond verstand.

Integraal kader voor verkleinen risico op COVID19-besmetting in onze fysieke omgeving.

Vind je het interessant om hierover verder te praten? Energietransitieversneller Enpuls organiseert over luchtkwaliteit in woningen binnenkort een rondetafelgesprek. Laat het weten als je mee wil doen.