Het nieuwe regeerakkoord: winst voor het energie- en klimaatbeleid? 

Auteur: Maarten Epema

Met de emissiereductiedoelstelling van 49% in 2030 heeft Nederland zich een bovengemiddelde ambitieuze doelstelling opgelegd. De bedoeling is dit ook nog in een klimaatwet vast te leggen, zodat politiek opportunisme niet te veel ruimte kan krijgen. Dat is mooi!

De proof of the pudding is in the eating. Zijn de ingrediënten bij de doelstelling passend? Een groot deel van de ingrediënten en het recept om er iets goeds van te bakken, moet nog worden uitgewerkt in het Nationaal Energie Akkoord 2.0. Daar zijn wij allemaal bij: er is dus volop ruimte om de verdere uitwerking te beïnvloeden!

Een aantal ingrediënten is al wel bekend gemaakt. Los van het doorrekenen van de effecten van deze maatregelen en het beoordelen van de vraag of ze realistisch en haalbaar zijn, gaat het ook om het psychologisch effect van de gekozen maatregelen door de accenten die gelegd worden. Wat mij betreft wringt hier en daar de schoen.

Voor de transitie moeten krachten in de samenleving geactiveerd worden, die zorgen voor versnelling. Belangrijk is dat gewone mensen zich als inwoner, consument, huizenbezitter, automobilist, werknemer, beleidsmaker of beslisser aangesproken en gemotiveerd voelen. De benodigde versnelling vraagt om overheidsbeleid dat inspireert, motiveert, activeert en goed gedrag beloont. Doet dit akkoord dat? Ik pak er 2 maatregelen uit.

Carbon Capture Storage (CCS)

Veel specialisten zijn van mening dat hoe hard wij ook werken, in alle scenario’s CO2-afvang en -opslag voorlopig noodzakelijk is om de doelstellingen te halen. Dat dit onderdeel is van het pakket – ook al is volgens dezelfde specialisten de gekozen omvang niet realistisch – valt te begrijpen. Maar de techniek blijft end-of-pipe: je veroorzaakt eerst een probleem en daarna ga je het met veel kunst- en vliegwerk oplossen door het onder de grond te stoppen. Het grootste probleem is het signaal dat uitgaat van de gekozen bekostiging: CCS-projecten mogen binnen de Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE) concurreren met projecten voor duurzame energieopwekking. Met een beetje pech komt straks een groot deel van de muntjes terecht bij het provisorisch oplossen van problemen en blijft er veel te weinig over voor het  voorkomen ervan (duurzame opwek). Slecht signaal!

Individuele prikkels versus bedrijfsprikkels

Volgens een analyse van NRC komt van de jaarlijkse € 4 miljard, die dit kabinet de komende 4 jaar uittrekt voor klimaat- en energiebeleid, ongeveer € 670 miljoen uit belastingen op energie en afval. € 500 miljoen hiervan komt voor rekening van burgers, de rest komt van bedrijven. Als ik kijk naar de situatie in mijn eigen stad Zwolle: sinds 1990 daalt de uitstoot van woningen aardig, maar de uitstoot van bedrijven is sterk gestegen waardoor per saldo sprake is van een forse stijging.

De perverse prikkel van ons degressief energiebelasting stelsel wordt niet aangepakt in het Energieakkoord, zo lijkt het. Nog steeds betalen wij als kleinverbruiker thuis de hoofdprijs voor de energiebelasting en als grootverbruiker (bedrijven en instellingen) vrijwel niets. Als voor grootverbruikers de energiebelasting verhoogd zou worden zou een grote versnelling plaatsvinden in energievraag beperkende maatregelen en zou ook grootschalige zonne-energie op gebouwen uitkunnen zonder SDE-subsidie. Elke facilitair manager of gebouwbeheerder weet dat er nog volop mogelijkheden zijn om op grote schaal energie te besparen, maar dat door de bespottelijk lage energieprijs de businesscase vaak heel slecht is. En laat het behalen van de 53 PJ-besparingsdoelstelling in de gebouwde omgeving nu net het slechts lopende onderdeel van het eerste Nationaal Energie Akkoord zijn!

Een hogere energiebelasting voor grootverbruikers zou een goede prikkel zijn richting bedrijven en een duidelijk signaal richting de kleinverbruiker: u en ik thuis. Een veel betere prikkel dan alle particulier initiatief voor zonnepanelen dood te slaan door de salderingsregeling op te heffen. In plaats van het opheffen hiervan zou het nieuwe kabinet het veel eenvoudiger moeten maken om het surplus van de opgewekte stroom voordelig door te verkopen aan een ander die het op dat moment wel kan gebruiken. Dat is namelijk veel duurzamer dan overal home batteries op te hangen: een ontwikkeling die hopelijk niet ontaardt in een hype.

Ambitieuze doelstelling uitwerken

Er is gelukkig sprake van een ambitieuze doelstelling bij het nieuwe kabinet. Of de gekozen maatregelen deze goed ondersteunen, is maar zeer de vraag. Overall lijkt de psychologie in het hele pakket niet erg stimulerend en activerend voor het aanjagen van de brede beweging die verder op gang moet komen. Uitdaging is om met zijn allen te zorgen dat in de verdere uitwerking richting het nieuwe Energieakkoord dit een flink ander beeld wordt! De onderhandelingen beginnen nu pas echt!