Natuur geeft het voorbeeld voor circulariteit

Auteur: Daan Bruggink

De natuur is mijn grote inspiratie. Natuur is de basis van alles. Wij kunnen er niet alleen enorm van leren, maar wij zijn met zijn allen ook natuur. Daar ligt onze aard. Onze genen en onderbewustzijn zijn nog niet veel verder geëvolueerd dan de tijd dat we op de steppen liepen. 

Een architect is bezig met de omgeving, vormen, kleuren en composities. In de natuur zijn deze in overvloed te vinden. De natuur heeft prachtige vormen: van microscopisch klein tot overweldigende boomstructuren. De natuur kent ook prachtige technieken: om zonne-energie te vangen of juist te weren, om schone materialen te maken en eindeloos her te gebruiken. De natuur maakt gezonde leefomgevingen en heeft uiteraard geen afval. Die 4 aspecten proberen wij in al onze gebouwen in te brengen.

Circulariteit als overkoepelend begrip

Alle duurzame principes die ik ken en waarmee wij allemaal werken, zijn gebaseerd op kringlopen. Circulariteit is in die zin ook niet moeilijk, we moeten gewoon naar de natuur kijken. Is het een nieuwe hype, of wéér een begrip… Nee, circulariteit is het overkoepelende begrip voor duurzaamheid. Circulariteit is alles omvattend, dus niet alleen materiaal, maar zeker ook energie, water, gezondheid en sociale aspecten. Als we bijvoorbeeld bij ieder gebouw meer energie op een duurzame manier opwekken dan verbruiken, is het probleem opgelost. Voor water geldt eigenlijk hetzelfde: we moeten er allemaal naar streven om watergebruik te minimaliseren en het gebruikte water schoner terug te brengen in de natuurlijke kringlopen.

Biologische materialencirkel

Op materialengebied bestaan er 2 cirkels: de biologische en de technische. De komende decennia groeit de biologische cirkel alleen maar meer. Materialen uit de technische cirkel, zoals hoogwaardige metalen en sommige plastics, gaan we steeds zuiverder gebruiken en dus steeds meer ook hoogwaardig hergebruiken. Eigenlijk moeten we streven naar een zo hoog mogelijk niveau van hergebruik.

Volledig gebouw hergebruiken?

Het mooist zou zijn als je een volledig gebouw 1-op-1 kan hergebruiken. Ik kan je vast vertellen: dat lukt nooit. Wensen veranderen, regelgeving en wetten veranderen, technieken veranderen, smaak en esthetica veranderen. Dat is niet erg, dat is onontkomelijk, in de natuur verandert ook alles continu. Vervolgens kun je naar een bouwdeel kijken: modulaire onderdelen of producten. Echter zie ik die ook niet 1-op-1 hergebruikt worden.

Terug naar de grondstof

We eindigen ergens tussen materiaal en grondstof. Als het ons lukt op dat niveau volledig circulair te werken, hebben we al een wereld gewonnen! In de natuur gaat immers ook alles terug naar de grondstof. Er zijn geen voorbeelden, uitzonderingen daargelaten, waarin de natuur volledige systemen of organismen 1-op-1 hergebruikt. Alles wordt teruggebracht naar de grondstof en daarmee wordt of dezelfde óf een andere systeem of organisme weer opgebouwd.

Gebouw demonteren in 3 maanden

Natuurlijk is ook de praktijk weerbarstig. Denk aan het 4e Gymnasium in de Amsterdamse wijk Houthavens: 8 jaar geleden gebouwd om na gereedkomen van het definitieve gebouw te verhuizen en te hergebruiken. Echter bleek het praktisch en financieel niet haalbaar; leverancier failliet en onder druk van een projectontwikkelaar (en dus miljoenenboete…) waren 3 maanden tijd te kort om het gebouw te demonteren. Te weinig tijd…? Het kan wel, maar men wil nog niet echt?

Duurzame gebouwen meer waard

Dan hebben we nog de klimaatveranderingsontkenners. Volgens mij heeft eentje zich in de Verenigde Staten net in de picture gespeeld. Hij denkt dat de klimaatverandering een complot van de Chinezen is... In de Volkskrant stond een artikel met de fraaie kop: ‘Honden blaffen, de karavaan trekt door’. Dat is het ook , hij weet als ondernemer maar al te goed dat in Duitsland de prijs voor duurzame energie afgelopen jaar onder de prijs voor fossiele energie is gezakt. Ook hij heeft gezien dat direct na het tekenen van het klimaatakkoord in Parijs de fossiele energiebedrijven in waarde daalden. Vergeet ook niet dat labellingsystemen belangrijker trekkers van duurzaamheid worden. Duitse beleggers kijken nog slechts naar het duurzaamheidslabel bij de beslissing of ze investeren in een gebouw. Duurzame gebouwen zijn gewoon meer waard.

Mensen kunnen niet duurzaam zijn

Als we dan ten slotte naar de natuur en evolutie kijken: zijn wij als mensen wel duurzaam? Evolutionair psycholoog en hoogleraar Mark van Vugt schreef dat mensen helemaal niet duurzaam kunnen zijn. Wij waarderen het heden immers veel meer dan de toekomst en we bekommeren ons met name om onszelf en om onze directe omgeving. We geven niets om langdurige mondiale milieuproblemen als we het niet kunnen zien, horen, ruiken, of voelen. We worden echter iedere dag steeds meer geconfronteerd met de milieuproblematiek en het veranderende klimaat. Van Vugt schreef ook dat we erg statusgericht zijn en het gedrag van andere mensen kopiëren. In dat geval maak ik me helemaal geen zorgen! Iedereen wil elektrische auto’s, zonnepanelen en showen dan juist met hun duurzame status. Als we ervan uit gaan dat iedereen dat ook weer wil kopiëren, zitten we gebakken!

Party Era

Tenslotte haal ik graag nog even de Party Era aan, vaak door Ronald Rovers genoemd. The Party Era is precies goed om te beseffen hoe groots het is in vergelijking met de kleinere schaal waar de meesten van ons dagelijks mee bezig zijn. Voor de industriële revolutie was en dacht de hele wereld circulair en biobased. Nu leven we voor even in het 2 eeuwen durende party era! Lekker alle fossiele grondstoffen verbrassen! Maar geen zorgen, uiteindelijk is het op en keren we toch echt terug naar een biobased circulaire wereld!

Deze expertblog is een verkorte versie van Brugginks presentatie tijdens het Duurzaam Gebouwd Congresdiner, afgelopen 15 november in Almere.