LCA: wat kun je ermee?

Auteur: Michiel Haas

LCA staat voor LevensCyclusAnalyse. Het is een wetenschappelijke methode om de milieubelasting van een product of dienst ‘van wieg tot graf’ te bepalen. In dit traject van wieg tot graf vinden processen plaats waarbij verschillende milieueffecten optreden. Een LCA maakt deze milieueffecten inzichtelijk. Zo kun je zien waar en welke milieueffecten optreden. In een vergelijkende LCA kun je op deze wijze producten met elkaar vergelijken op basis van hun milieubelasting.

In een LCA worden in principe alle processen meegenomen die het milieu beïnvloeden, te beginnen bij de grondstofwinning, vervolgens de productiefase en gebruiks- c.q. onderhoudsfase en ten slotte de ‘einde levensduur’-fase. Ook worden alle transportprocessen meegenomen, het verbruik van energie om de producten en halffabricaten te vervaardigen en de verwerking tijdens de productie vrijkomende materialen. Wanneer het product klaar is om de fabriek te verlaten, wordt het vervoerd naar de bestemming op het werk. De milieueffecten van het transport naar de bouwplaats en de eventuele processen die daar plaatsvinden, worden ook meegenomen.

Bij milieueffecten in de gebruiks- en onderhoudsfase moet gedacht worden aan eventueel energieverbruik en/of onderhoud, zoals kleine reparaties of vervangingen. Daarnaast zijn er materialen, zoals zink, die tijdens de gebruiksfase kunnen uitlogen. De milieueffecten hiervan worden ook meegenomen.

Wanneer een product uiteindelijk aan het einde van zijn levensfase terechtkomt, worden in de LCA-berekening eventuele sloopprocessen meegenomen en wordt een product verwerkt in een einde levensduurscenario. Al deze processen worden meegenomen in een LCA berekening.

Niet meegenomen processen

Een paar dingen worden niet meegenomen in een LCA. Dit geldt bijvoorbeeld voor de productie van hulpstoffen met een massapercentage kleiner dan 1%. Ook het transport van werknemers en materieel wordt buiten beschouwing gelaten, evenals menselijke arbeid. In de onderhoudsfase wordt het schoonmaken en reinigen van materialen buiten beschouwing gelaten.

In eerdere LCA-berekeningen werden kapitaalgoederen – waaronder fabrieken, wegen en de productie en onderhoud van vrachtwagens voor transport – buiten beschouwing gelaten. Tegenwoordig worden deze zo veel mogelijk meegenomen. Niet iedereen hanteert dezelfde set met milieueffecten. Zo bestaat er onderscheid tussen de Nederlandse methode en de Europese, hoewel harmonisatie wordt nagestreefd. En NIBE rekent met extra milieueffecten als landgebruik en hinder. 

De door verschillende partijen gebruikte sets milieueffecten

Milieueffecten vergelijken

Het onderstaande figuur laat de verschillende stappen zien om van grondstoffen te komen tot aan verborgen milieukosten. Van iedere stof is wetenschappelijk bepaald hoeveel effect het heeft op een milieuprobleem. Dat wordt in een bepaalde eenheid uitgedrukt. Voor bijvoorbeeld het broeikaseffect is dat in CO₂-equivalenten. Maar methaan heeft een veel groter effect op het broeikaseffect: 1 kilo methaan heeft hetzelfde effect als 21 kilo CO₂. 1 kilo methaan komt daarom dus overeen met 21 kilo CO₂-equivalenten.

De volgende stap is om de verschillende milieueffecten met elkaar te vergelijken. In de Bepalingsmethode is ervoor gekozen om alle milieueffecten in euro’s uit te drukken. NIBE maakt onderscheid tussen verontreinigingen, uitputting, landgebruik en hinder. Deze categorieën vormen samen de verborgen milieukosten of schaduwkosten van een product en worden uitgedrukt in euro’s. Dit bedrag geeft een beeld van de kosten die nodig zijn om de milieueffecten te voorkomen en in een enkel geval om de milieueffecten teniet te doen.

De wijze van monitariseren van milieueffecten

Vergelijken

Producten kun je vergelijken op basis van de prestatie die ze leveren. Daarom is het begrip 'functionele eenheid' ingevoerd. Dus niet per hoeveelheid product. Dat is vooral belangrijk voor vergelijkingen, bijvoorbeeld tussen twee productalternatieven. Zo worden twee verschillende typen verf vergeleken op basis van het geverfde oppervlak. Dus niet per liter verf. Per liter is dubbeldekkende verf waarschijnlijk slechter voor het milieu dan gewone verf. Per hoeveelheid geverfd oppervlak ligt dat mogelijk anders. Ook kan de kwaliteit van de verf verschillen. Daarom moet de levensduur van de verflaag eveneens worden meegenomen in de beoordeling. Ook dat gebeurt in de functionele eenheid.

People, Planet en Prosperity

In een LCA drukken we tot op heden de Planet uit, de milieueffecten van een product. Een LCC (LifeCycleCosting) bepaalt de Profit-/Prosperity-aspecten. Tot voor kort waren er nog geen mogelijkheden om een sociale LCA te maken, die de keten inzake sociale aspecten in kaart brengt. IVAM en NIBE zijn bezig zo’n s-LCA te ontwikkelen en hebben besloten dit nu verder samen te ontwikkelen. NIBE was op Duurzame Dinsdag 2014 met zijn voorstel voor een s-LCA genomineerd voor de DuDi14 prijs. Inmiddels is deze ontwikkeling ver genoeg dat pilots gestart kunnen worden.

Deze figuur laat zien hoe je People, Planet en Prosperity middels een LCA geheel in kaart kunt brengen