Beste Mark en Diederik, in eerdere ongevraagde adviezen deze week stipte ik al voorzichtig aan dat het voor ons land gevaarlijk kan zijn om volledig afhankelijk te zijn van fossiele energie uit andere delen van de wereld. Zelfs na de foute beslissing van een aantal jaren geleden om nieuwe kolencentrales toe te staan (dat vind niet alleen ik, maar is naar buiten gebracht door ongeveer 70 hoogleraren uit de energie- en duurzaamheidshoek), blijft investeren in duurzame energieopwekking een essentiële strategie voor landelijke veerkracht.
Nederland wekt slechts 4% van zijn stroom op via vernieuwbare bronnen; als we het aardgasgebruik voor warmte meetellen zijn we voor ongeveer 98% afhankelijk van eindige, niet-duurzame energie. En die komt binnenkort alleen nog uit het buitenland. Willen we dat?
Blijf niet vertrouwen op aardgas
Nederlands aardgas – ja, dat is er nog wel, maar steeds minder. De Gasunie (Gasterra tegenwoordig) pompt ’s zomers Russisch aardgas in leegrakende aardgasvelden, waardoor het lijkt alsof we nog lang vooruit kunnen, maar de originele Nederlandse reserves zijn in ongeveer twintig jaar op. Dat is best snel, na vijftig jaar trouwe dienst maar miljoenen jaren van ontstaan. Goed, we kunnen gas natuurlijk blijven importeren – naast Siberisch aardgas is ook met schepen ingevaren LNG (liquefied natural gas, vloeibaar aardgas dus) populair – maar daarmee stellen we ons nog kwetsbaarder op.
Ik waag me niet meer aan voorspellingen voor de uiterste beschikbaarheidsdatum van aardgas in de wereld (met schaliegas erbij gaat er een doos van Pandora open…), maar zelfs als we nog 200 jaar vooruit kunnen, is de vraag: moeten wij dat willen? Gaat het nou echt onze grootste verdienste als mensheid zijn dat we alle in het Devoon en Carboon gebonden CO2 opstoken, en daarmee weer in omloop brengen, in slechts een paar eeuwen tijd?
Vergeet klimaatverandering niet
Het voorgaande is een ethische kwestie. Maar de laatste tijd lijkt een ander argument tegen fossiele energie nauwelijks meer van belang, ondanks steeds alarmerender berichten. Ik heb het natuurlijk over klimaatverandering of, beter gesteld, antropogene klimaatverandering. Er worden nog steeds meer fossiele brandstoffen verstookt; het areaal aan bossen op aarde neemt gestaag af; verbrandingsgassen wordt zelden nuttig ingezet in de industrie of landbouw en van fatsoenlijke ondergrondse opslag van CO2 is geen sprake. Het kan dus niet anders dan dat het kooldioxidegehalte in de atmosfeer voorlopig nog even toeneemt. 350 ppm was al veel, maar binnenkort passeren we 400 ppm en wetenschappers vrezen zelfs uitschieters naar 600 ppm. Voorheen is het nooit hoger geweest dan 300 ppm – ja, alleen toen er nog geen fatsoenlijk leven op aarde was... In 2009 waarschuwde Sir David King – wetenschappelijk adviseur van Tony Blair – dat als we voor 2025 niet al onze investeringen gericht zouden hebben op klimaatontziende processen, de temperatuur op aarde zeker meer dan 2 graden zou toenemen. En dan is het hek van de dam.
Weet dat meer warmte niet fijn is
Die alarmerende berichten waar ik het over had zijn allemaal dramatische bijstellingen van eerdere verwachtingen; inmiddels lijkt ‘slechts’ 2 graden toename al een gepasseerd station – het is niet meer te vermijden – en gaat het nu om 3 graden. Hoe dan ook, Groenland gaat zijn ijs verliezen en dus zullen we op termijn – iedereen kon dit twee jaar geleden narekenen bij de wetenschapsquiz van de VPRO – ruwweg acht meter zeespiegelstijging ondervinden. Daar kan geen dijkverzwaring tegenop.
In Nederland neigen we te denken dat de verwachte 2,5 graden temperatuurtoename deze eeuw (oude schattingen) prettig zijn voor ons gemiddeld 10 graden te koude kikkerlandje. We vergeten echter dat dit, met al het vocht om ons heen, tot meer verdamping, dus meer wolken, dus meer regen zullen leiden. De gemiddelde neerslag is in een eeuw tijd al met 100 mm toegenomen; dat is +13%. Bovendien krijgen we Caribische toestanden op zee, als die een stuk warmer wordt. Ik bedoel niet de voordelen van lekker warm snorkelen, maar de toename van stormen en wellicht de introductie van orkanen. En dan nog hebben wij het redelijk goed, vergeleken met andere natte of juist droge plekken op de wereld. ‘.tv’ wordt binnenkort alleen nog een extensie voor websites van de televisie, niet meer de landaanduiding voor het eiland in de Stille Oceaan dat Tuvalu heet. Ik bedoel maar…
Vernieuwbare energie van eigen bodem
Tot zoverre het doemverhaal. Ik begon het vanwege fossiele energie. 99% van alle klimaatwetenschappers is het eens over de invloed daarvan op het klimaat. Besef dat als er weer een twijfelzaaiend artikel in de krant verschijnt.
Hoe dan verder? Simpel: radicaal omgaan naar vernieuwbare energiebronnen van eigen bodem. We mogen vaak een naargeestig landje zijn maar een hectare zonnepanelen wekt nog altijd 1200 MWh stroom op, goed voor 120 huishoudens in een all-electric society, inclusief elektrisch vervoermiddel. Dat is toevallig ook een hectare in Nederlands hoogste stedelijke dichtheid. Een 5 MW windturbine kan meer dan 20.000 MWh opwekken, oftewel 2000 all-electric huishoudens, maar moet je meer molens plaatsen in ons krappe land, dan maakt het per eenheid van ruimte niet meer uit of de turbines een vermogen van 5 of 2 MW hebben: beider opbrengst is dan ongeveer 275 MWh/ha, goed voor 27,5 huishoudens. Merk op het verschil met zonnepanelen. Biomassa ligt in opbrengst gemiddeld nog lager per hectare. Kortom, gebruik gewassen eerst maar voor voedsel en medicijnen, dan voor materialen, als nutriënt, en als er niets meer mee kan als bron van restenergie.
Van biomassa hebben eigenlijk alleen algen een groot energiepotentieel, dus daar zou meer mee moeten worden geëxperimenteerd.
Breng de potenties in beeld
Eigen energie eerst. Het zou een slogan van de PVV kunnen zijn, maar gek genoeg moet die partij niets hebben van de vernieuwbare energie van eigen bodem. Daarom een goede overheidsslogan voor jullie wellicht, en dan natuurlijk niet met de oude betekenis van Limburgse kolen, Drentse olie en Gronings aardgas.
Al sinds 2005 brengen mijn naaste collega’s en ik de energiepotenties van verschillende gebieden in Nederland in kaart, en op basis van die kaarten komen we steeds vaker tot de conclusie dat bijna elke gebied energieneutraal of -producerend kan worden. Mits de eigen energiepotenties ten volle worden benut. Zelfs in de stad valt veel te doen en is met de aanpak die ik dinsdag ongevraagd adviseerde ook energieneutraliteit mogelijk.
Dit besef begint bij een goede analyse van de lokale potenties, vraag en aanbod. Laat het een algemene beleidsactiviteit worden in de Nederlandse ruimtelijke ordening.
Gooi je eigen energie in de strijd
Ik had meer cijfers kunnen geven van andere duurzame energievormen, die alle in Nederland kunnen worden gewonnen: golven, getijde, osmose, oppervlaktewater, bodem, geothermie, restwarmte, … Nederland kan prima zonder de fossielen. Denk bovendien aan nog een vernieuwbare energievorm, Mark en Diederik, als jullie op de fiets springen in plaats van de dienstauto nemen. En menselijke energie is meer dan bewegingsenergie, dat weten jullie maar al te goed. Daarom hoop ik dat jullie je mentale energie ten volle zullen inzetten bij het uitwerken van een strategie voor de duurzame toekomst van Nederland.
Ik hoop dat mijn laatste stukje morgen daar een definitief zetje voor kan geven.