“Gezondheid, een onderbelicht duurzaamheidthema”

Auteur: Paul van Bergen

Terugkijkend naar een levendig ‘duurzaamheidjaar’ valt het op dat over heel veel duurzaamheidthema’s geschreven en gepubliceerd is, maar over het belangrijkste thema, de gezondheid in onze gebouwen, vind je weinig terug.

Vreemd, want naast de thema’s energie, materiaalgebruik, water, omgeving en mobiliteit zou gezondheid toch het belangrijkste moeten zijn. Waarom bouwen we anders? Onze gebouwen zijn toch bedoeld om een maximaal comfort en een gezond binnenmilieu aan te bieden!

De kennis over wat mensen comfortabel vinden en wat de gezondheidseffecten zijn van keuzen, is al lang beschikbaar. Vanaf de jaren negentig, naar aanleiding van Sick Building klachten, zijn er namelijk een groot aantal onderzoeken uitgevoerd naar de gezondheidseffecten van gebouwen en installaties.

Toch zijn de bevindingen en aanbevelingen uit die tijd niet altijd terug te vinden in de huidige programma’s van eisen en ontwerpen voor onze huidige duurzame gebouwen. Wel veel uitgangpunten om de energiezuinigheid te verhogen en te investeren in een duurzame opwekking, maar de installatie- en binnenklimaat uitgangspunten zijn niet veranderd!

Zestal criteria
Als je de wetenschappelijke onderzoeken en de literatuur analyseert, dan zijn er een zestal essentiële criteria af te leiden voor een gezond en comfortabel binnenklimaat. En dus ook voor een duurzaam gebouwontwerp.

Die criteria of onderdelen daarvan zijn ook opgenomen in de beoordelingseisen volgens systemen zoals LEED en BREAAM. Essentieel dus bij het ontwerpen en realiseren van een duurzaam gebouw.

Deze 6 criteria, oftewel de do’s and don’ts zijn als volgt samen te vatten:

1. Zorg voor beïnvloeding : een maximale individuele beïnvloeding van het klimaat door de gebruikers. Het gaat dan bijvoorbeeld om het kunnen regelen van de temperatuur in zomer en winter. Het kunnen bepalen van de hoeveelheid verse lucht door het kunnen openen van een raam (te openen ramen zijn dus een must). Het kunnen bedienen van de zonwering en de lichtwering (een zonwering zit buiten de gevel, een lichtwering zit achter het raam, deze functionaliteiten kunnen dus niet vermengd worden) en het kunnen regelen van de hoeveelheid kunstlicht.

2. Het beperken van piekbelastingen: het voorkomen van oververhitting door robuuste gebouwen. Dit wil zeggen het voorkomen van een snelle opwarming door een adequate, liefst regelbare zonwering en het kunnen accumuleren van koude en warmte. Dus het gebruiken van de bouwkundige massa. Dit kan bestaan uit het gebruiken van de massa van vloeren en/of gevels en wanden. De bouwkundige massa dus niet afdekken of isoleren.

3. Isotherm ventileren: het scheiden van de verwarming en koeling van de ventilatielucht. Hiermee wordt bedoeld dat niet met de ventilatielucht moet worden verwarmd of moet worden gekoeld. Te warme lucht wordt namelijk niet ervaren als verse, frisse ventilatielucht en te koude lucht leidt eerder tot tochtklachten. Een klachtenvrije ventilatie is pas mogelijk als de toe te voeren lucht in de buurt ligt van de comforttemperatuur. Dus verwarmen en koelen met watervoerende systemen en niet met de noodzakelijke ventilatielucht.

4. Met laag-temperatuur verwarmen en hoog-temperatuur koelen door middel van stralingssystemen. Dit is een bekend uitgangspunt voor het kunnen realiseren van een hoge energie-efficiëntie, maar is tevens zeer gezond en comfortabel. Bij stralingssystemen (vloerverwarming, betonkernactivering of klimaatplafonds) wordt geen lucht in beweging gebracht en kan over het algemeen een lagere (in de winter) c.q. hogere (in de zomer) luchttemperatuur worden aangehouden bij een gelijke comfortbeleving.

5. Het niet bevochtigen van de ventilatielucht: het afzien van het mechanisch bevochtigen van de lucht. Over het wel of niet bevochtigen van ventilatielucht bestaan nog steeds erg veel misverstanden. Bevochtigen is niet duurzaam , kost veel energie en leidt tot een verhoogd risico op klachten. In gebouwen met te openen ramen en een goed schoonmaakregime (schone lucht) hoeft niet bevochtigd te worden! Wetenschappelijk onderzoek heeft dat al jaren geleden aangetoond. Dat er toch nog veel voorbeelden zijn waarin klachten over droge lippen en oogproblemen opgelost zijn door het installeren van bevochtiging heeft alles te maken van met het binden van stof en verontreinigingen aan waterdamp. Echter de bron wegnemen (de verontreinigingen en dus beter schoonmaken) is gezonder, energiezuinig en duurzamer dan bevochtiging inzetten als lapmiddel.

6. Zorg voor direct daglicht: het voorzien in direct daglicht op alle werkplekken in zowel het zomer- als winterseizoen. Daglicht moet ontworpen worden als kwaliteitsaspect waarbij op iedere werkplek direct daglicht kan toetreden. Dus bijvoorbeeld zorgen voor hoge daglichtopeningen met zicht op de hemelkoepel, zonwering die de daglichttoetreding niet blokkeert en daglicht van meerdere zijden zoals dat via de inzet van vides en atria mogelijk is.

Bovengenoemde gezondheidsmaatregelen hebben als bijkomend voordeel dat ze allen ook leiden tot een lagere energie behoefte en dus zonder twijfel als energie-efficiënt zijn te beoordelen. Zo ook de eis voor de beïnvloedbaarheid van de ventilatiebehoefte door middel van het kunnen openen van ramen, ook wel het psychologische raam genoemd.

Het is namelijk een fabel dat door het kunnen openen van ramen het energiegebruik toe zal nemen. Hier kom ik in een andere bijdrage nog in detail op terug.

Gezondheid bovenaan de agenda
Bovengenoemde ogenschijnlijk logische gezondheidsmaatregelen zijn als combinatie nog slechts incidenteel in ontwerpen of gerealiseerd projecten terug te vinden. Op het thema gezondheid is dus nog winst te behalen. Zet dus de gezondheidsthema’s bovenaan de agenda bij ieder ontwerp.

Gezondheid van mensen heeft rechtstreeks te maken met tevredenheid, een hogere productiviteit en een lager verzuim. Maatregelen ter verbetering van de gezondheid zijn dus maatregelen die je echt kan terugverdienen als je de investeringen uitzet tegen de reductie van verzuimkosten en niet alleen het effect op de exploitatie-/energiekosten beschouwd. Gezondheidsmaatregelen verdienen zich pas echt terug!

Afbeeldingen
Foto 1: Larkin Building
Foto 2: Office next to light court

Paul van Bergen, DGMR