Woningcorporaties zullen de komende jaren meer dan 250.000 woningen bouwen om de woningnood het hoofd te bieden. Tegelijkertijd is er de noodzaak en het streven om meer in hout te bouwen. Houtbouw brengt relatief weinig CO2-uitstoot met zich mee, sterker nog, door massaal in hout te bouwen wordt koolstof voor decennia opgeslagen. Deze longread geeft een overzicht van sociale en betaalbare woningbouw in hout.
Steeds meer corporaties en projectontwikkelaars doen ervaring op met houtbouw. Uit onderzoek blijkt dat veel mensen positief staan tegenover een houten woning. Door ervaringen te delen en kennis te vergroten kan houtbouw succesvol en snel worden opgeschaald. Er zijn diverse voordelen toe te kennen aan de lichte en sterke elementen van houtskeletbouw (HSB) en kruislaaghout (CLT). Men vervoert de elementen eenvoudig en ook vervangende nieuwbouw op bestaande funderingen gaat eenvoudig.
Dankzij een vergaande voorbereiding in de fabriek zijn houten woningen snel klaar en blijft de overlast voor de omgeving beperkt. Houten constructies en gevel- en dakelementen laten zich goed combineren met biobased isolatiematerialen als vlaswol, hennep, cellulose of houtvezelplaat. Door de snelle bouwtijd van 2 weken tot 3 maanden kunnen woningzoekenden sneller gehuisvest worden en ontvangen corporaties eerder huur. Verandert de vraag of behoefte in de loop van de tijd, dan zijn de houtbouw woningen aanpasbaar en demonteerbaar.
Tot 2030 zijn 900.000 nieuwe woningen nodig, met een grote behoefte aan betaalbare huur- en koopwoningen. Tien jaar geleden leverden corporaties bijna 30.000 betaalbare woningen op. In 2021 bouwden corporaties 16.900 woningen en zij hebben plannen klaarliggen voor meer woningen. Aedes, de vereniging van woningcorporaties, streeft naar een productie van minstens 25.000 nieuwe sociale huurwoningen per jaar.
Houtbouw is een belangrijke troef om de sociale woningbouw te versnellen en op te schalen. Het aandeel in de nieuwbouw van hout is nu nog gering, enkele procenten van de nieuwbouwmarkt, maar steeds meer corporaties en ontwikkelaars ontdekken de voordelen. Om houtbouw op te schalen en betaalbaar te blijven is het van belang om kennis te delen over ervaringen. Hieronder volgt een overzicht van houtbouwprojecten in opdracht van wonincorporaties.
Grootste houten woongebouw
De Noord-Hollandse corporatie Woonwaard timmert aan de weg met diverse grote houtbouwprojecten. Ze wil de stap maken naar gezonde woningen in een groene omgeving en zet daarom vol in op biobased bouwen. Medio 2023 is in Alkmaar het grootste houten woongebouw in Nederland opgeleverd. Het gaat om 129 appartementen, opgebouwd uit 260 houten CLT-modules geleverd door Finch Buildings en de Groot Vroomshoop.
Aan de Koelmalaan in Alkmaar is medio 2023 het grootste houten woongebouw in Nederland opgeleverd. Het gaat om 129 appartementen, opgebouwd uit 260 houten CLT-modules geleverd door Finch Buildings en de Groot Vroomshoop
Dit grote project werd voorafgegaan door 38 ‘plug and play’ woonstudio’s die aan de Bergerweg in Almaar zijn geplaatst. Nog voor 2024 kunnen de eerste bewoners in de 30 nieuwe houten appartementen die in samenwerking aan de Draai in Heerhugowaard worden gerealiseerd. Finch levert hier 51 geprefabriceerde CLT-houten modules die door aannemer Ooijevaar op de projectlocatie worden afgewerkt, met gevelmetselwerk voor de onderste lagen en een houten afwerking voor de bovenzijde van dit drielaagse gebouw.
De CLT-modules worden door DeGrootVroomshop geprefabriceerd geleverd
Eerder, in 2021, leverde Finch in opdracht van de Wooncompagnie binnen negen maanden een modulair woongebouw op in Monnickendam, bestaande uit 62 appartementen voor sociale koop, sociale huur en vrije sector koop met gebruikoppervlaktes van 50, 65 en 76 en 110 m2. Het gebouw is energieneutraal en wordt modulair opgebouwd uit 106 modules van massief hout.
Betaalbaar en biobased bouwen
De Eindhovense corporatie Trudo maakte al vroeg kennis met de voordelen van CLT. Naar een ontwerp van Faam werd op Landgoed Eikenburg in 3 weken tijd het casco van 28 woningen en 3 ateliers opgetrokken. Er zijn massief houten elementen van 19 meter lang, 3 meter breed en 22 centimeter dik gebruikt. De casco’s zijn van kruislaaghout gemaakt, gemonteerd door Ekoflin en opgeleverd in 2021.
In 2022 in de Eindhovense wijk Meerhoven werden nog eens 56 CLT-woningen geassembleerd, in het project Puur Wonen. Ook hier naar een ontwerp van Faam, ontwikkeld door Kalliste en Giesbers Ontwikkelen en Bouwen. En daar houdt het niet op, want er staat voor begin 2024 een nieuw CLT-project voor Trudo op stapel: Matchbox, 36 CLT appartementen in een torengebouw met een betonnen kern aan de Strijp, met in de onderste verdiepingen kantoren en winkels. Houtbouw leent zich goed voor de toepassing van andere biobased materialen. Voor de Mainelaan en de Rustenburgstraat in Eindhoven zijn uitgewerkte plannen voor tientallen woningen met stro-houtskeletbouwelementen.
Nur Holz
Al weer enkele jaren geleden liet Wonen Limburg aan de Sportstraat in Weert 16 grondgebonden woningen bouwen. In september 2020 kregen de bewoners de sleutels. De bewoners zijn er content mee, de corporatie ook. De woningen bestaan uit houten bouwelementen van Nur-Holz. Deze prefab bouwelementen zijn gemaakt van vurenhouten planken die met beuken schroeven met elkaar worden verbonden. Wonen Limburg heeft een nieuw houtbouwproject in voorbereiding voor de bouw van 16 woningen en 15 appartementen in het plan Petrusberg in Sint Odiliënberg.
CLT in sociale woningbouw: het kan wel!
De Leidse woningcorporatie Ons Doel heeft al langer ervaring met houtskeletbouw en was ook een van de eerste corporaties in Nederland die een CLT-project realiseerde in samenwerking met Finch Buildings in 2017. Het ging toen om 16 Finch-woonstudio’s. In de zomer van 2022 heeft de oplevering van 25 huurwoningen aan de Brahmslaan in Leiden plaatsgevonden. Het gebouw is in opdracht van ontwikkelaar Sustay door Bouwmaatschappij Ufkes binnen het segment sociale huur gebouwd in CLT. Er was grote belangstelling voor de betaalbare CLT-woningen: woningcorporatie Ons Doel Leiden ontving meer dan 1300 inschrijvingen voor de 25 appartementen.
Vertrouwd met hout
Veel corporaties zijn al meer vertrouwd met hout als constructiemateriaal. Daar is woningcorporatie Kleurrijk Wonen een voorbeeld van. In de ecologische wijk Eva Lanxmeer in Culemborg zijn tientallen woningen gerealiseerd in houtskeletbouw, waaronder tien in opdracht van Kleurrijk Wonen in 2008. Recentelijk zijn 19 nieuwe circulaire houten Premodu-woningen als vervangende nieuwbouw geplaatst door bouwbedrijf Klok in samenwerking met producent Emergo Prefab. Verder heeft Kleurrijk Wonen houtbouwer Fletts de opdracht gegeven 16 houten appartementen aan de Prijsseweg in Culemborg te bouwen.
De eerste houten woonwijk
In Amsterdam-Zuidoost wil de gemeente een volledige wijk in houtbouw neerzetten. Het gaat om 700 appartementen in een langgerekt gebouw, aan de rand van het Nelson Mandela-park. Het ontwerp is geïnspireerd op de Bruynzeel-woningen in Suriname en wordt groen aangekleed. Voor de woningen en voorzieningen is draagvlak, omdat er gebouwd wordt voor sociale huur (40%) en middenhuur (40%). Ook maken buurtbewoners meer kans op een woning dan mensen van buiten de wijk. De verhuur komt in handen van corporatie Eigen Haard. De plannen worden in 2024 uitgewerkt en de bouw start in 2025. Zoals het er nu naar uitziet wordt de Nelson Mandela-buurt de eerste houten woonwijk in Nederland op basis van CLT.
De Nelson Mandela-buurt wordt een houten woonwijk op basis van CLT
Xylino betekent hout
In opdracht van woningcorporatie de Alliantie en Synchroon is gestart met de productie van 436 houten modules in de geWOONhout fabriek van Koopmans in Wehl voor het duurzame nieuwbouwproject Xylino in Almere. Met de modules worden een woongebouw met 93 appartementen (waarvan 53 op basis van sociale huur) en 10 grondgebonden woningen gerealiseerd. De 3D-modules worden zover mogelijk voorbereid in de assemblagehal en dan in korte tijd geplaatst in het Homeruskwartier van Almere. De oplevering staat gepland voor 2024.
Snel, betaalbaar, verplaatsbaar
In Wijk bij Duurstede worden in opdracht van corporatie Heuvelrug Wonen 52 Startblock woningen geplaatst op locatie van de voormalige manege ‘Het Kleine Ros’. Heuvelrug Wonen plaatst de toekomstige flexwoningen en verhuurt ze op de beschikbaar gestelde gemeentegrond. De gemeente neemt op haar beurt de verantwoordelijkheid voor de aanleg van de openbare ruimte. De inzet op flexwoningen is van groot belang. Op termijn kunnen de bewoners weer doorstromen naar een andere woning. Ze brengen beweging in de woningmarkt die momenteel muurvast zit. Een module van Startblock bestaat uit een verticale CLT-‘doos’ die precies in zijn geheel op een vrachtwagen past. Een enkele Startblock gemaakt van CLT heeft drie verdiepingen. Deze zijn verbonden met een trap, compleet uitgerust met meterkast, keuken en toilet. De module wordt op zijn rug naar de bouwplaats gereden en daar op zijn fundament gehesen en ‘plug and play’ aan de infrastructuur gekoppeld.
Een module van Startblock bestaat uit een verticale CLT-‘doos’ die precies in zijn geheel op een vrachtwagen past
Inmiddels zijn er ook varianten waarbij twee of meer Startblocks met verschillende indelingen aan elkaar gemonteerd worden en zo samen een ééngezinshuis vormen. In het centrum van Zwammerdam zijn 4 van dergelijke gezinswoningen geplaatst. In opdracht van woningcorporatie Wooncompas zijn in 2022 32 Startblockwoningen geplaatst in Ridderkerk. In Warmenhuizen leverde Startblock 28 betaalbare huurwoningen voor de nieuwe wijk Landsheer. De ontwikkeling is in handen van Zeeman Vastgoed. Wooncompagnie verhuurt deze woningen, die vallen in de categorie sociale woningbouw. Ook aan de Bockenbergstraat in Gouda zien we de realisatie van een woonblok van 16 Startblockwoningen, in opdracht van Woonpartners. De woningen zijn specifiek bedoeld voor starters. We gaan verder, naar Staphorst. Daar liet woonstichting VechtHorst 14 Startblockhuizen plaatsen, op de voormalige parkeerplaats aan de Ebbinge Wubbelaan. In de nieuwbouwwijk Emmelhage in Emmeloord werden 18 Startblock Roots Punt woningen gerealiseerd. Het originele plan van woningbouwcorporatie Mercatus was om 9 rijwoningen te realiseren op deze locatie, maar vanwege de grote behoefte aan woningen voor starters koos Mercatus voor Startblock. Op deze manier realiseren ze twee keer zo veel woningen op dezelfde oppervlakte.
Speciaal voor starters
Wooncompagnie verhuurt deze woningen, die vallen in de categorie sociale woningbouw. Ook aan de Bockenbergstraat in Gouda zien we de realisatie van een woonblok van 16 Startblockwoningen, in opdracht van Woonpartners. De woningen zijn specifiek bedoeld voor starters. We gaan verder, naar Staphorst. Daar liet woonstichting VechtHorst 14 Startblockhuizen plaatsen, op de voormalige parkeerplaats aan de Ebbinge Wubbelaan.
In de nieuwbouwwijk Emmelhage in Emmeloord werden 18 Startblock Roots Punt woningen gerealiseerd. Het originele plan van woningbouwcorporatie Mercatus was om 9 rijwoningen te realiseren op deze locatie, maar vanwege de grote behoefte aan woningen voor starters koos Mercatus voor Startblock. Op deze manier realiseren ze twee keer zo veel woningen op dezelfde oppervlakte.
In Warmenhuizen leverde Startblock 28 Startblock Roots-woningen voor de nieuwe wijk Landsheer
Kant en klaar
Voor Woonzorg Nederland zijn 18 duurzame, circulaire en levensloopbestendige woningen in Ten Boer geplaatst. De woningen zijn geproduceerd in de assemblagehal van geWOONhout en in kant-en-klare modules naar het te vernieuwen wooncomplex de Bloemhof gebracht. Bouwbedrijf Koopmans monteerde meer dan één woning per dag en daardoor was er weinig overlast in de omgeving. Na de montage zijn de modules afgewerkt en in hoog tempo opgeleverd.
Voor BrabantWonen realiseerde bouwbedrijf HendriksCoppelmans een woonvoorziening voor achttien jongeren met een lichte verstandelijke of lichamelijke beperking aan de Mozartsingel in ’s-Hertogenbosch. Circulariteit was voor de corporatie een van de uitgangspunten bij de ontwikkeling. Het gebouw bestaat uit een CLT draagconstructie, afgewerkt met een gevel bekleed met composiet op basis van populierenhout.
Snelle vervangende nieuwbouw
In opdracht van woningcorporatie Talis verving Dura Vermeer Hengelo 200 verouderde betonnen huizen door energiezuinige HSB woningen in de Nijmeegse wijk Jerusalem. De vervanging werd bloksgewijs uitgevoerd en binnen zes weken na afbraak werd er op de bestaande fundering een nieuwe woning opgeleverd.
Talis verving 200 verouderde betonnen woningen met gasloze HSB-huizen in de Nijmeegse wijk Jerusalem
De oplevering vond net voor de zomer van 2023 plaats. Voor Talis was biobased bouwen niet nieuw. Eerder waren zij betrokken bij het eerste grootschalige strobalen-HSB-bouwproject in Nederland: Iewan. Dit woongebouw, ontworpen door Orio architecten, werd in 2015 opgeleverd door Vastbouw en biedt plaats aan meer dan 50 bewoners.
Comfortabel, compact en duurzaam
In Hengelo zijn door DuraVermeer via het circulaire concept ‘Blokje Opnieuw’ 16 huizen aan de Flores- en Celebesstraat van woningbouwcorporatie Welbions tot aan de fundering gesloopt en binnen vijf weken vervangen door comfortabele en energiezuinige woningen. Daarmee krijgen de bewoners binnen enkele weken een betaalbaar nieuw huis, op de voor hun bekende en vertrouwde plek. Omdat het om prefab houtskeletbouw gaat was groot bouwmaterieel niet nodig, wat de overlast voor de omgeving tot een minimum beperkt. Vloerplanken en dakbeschot uit de oude woningen werden toegepast in de nieuwe constructie. Het houtskelet is demontabel op elementniveau. Aan de Bandoengstraat in dezelfde wijk realiseert Plegt-Vos 40 modulaire houten woningen voor Welbions. Deze verplaatsbare woningen staan de komende vijftien jaar op deze locatie. Het zijn duurzame, compacte en betaalbare woningen voor kleine huishoudens, die betaalbare huisvesting zoeken.
10 appartementen per dag
Voor corporaties Domijn en De Veste realiseerde bouwbedrijf Goossen te Pas in korte tijd een woongebouw in de binnenstad Enschede, op het voormalige Polaroid terrein. De Performance Factory Enschede bestaat uit 185 CLT-houten appartementen en 17 woon-werkstudio’s, voorbereid in de modulefabriek van De Groot Vroomshoop. De appartementen en woon-werkstudio’s zijn specifiek bedoeld voor young professionals en starters op de arbeidsmarkt, waarbij wonen, werken, ontmoeten en talentontwikkeling centraal staan.
Placemaking met houtbouw
Woningcorporaties Zayaz en woonstichting JOOST ontwikkelen een nieuwe woonbuurt in De Groote Wielen in Rosmalen bij 's-Hertogenbosch: STEK. In totaal komen er 205 voor lagere inkomens betaalbare modulaire woningen met een hoog volume biobased materialen en een hoogwaardige leefkwaliteit. De wijk groeit organisch rond een woonerf; modulaire houtbouwer Barli uit Uden leverde de houten woningen. Van de 12 erven zijn er al 2 gerealiseerd en de eerste 30 huizen worden al bewoond.
Betaalbare modulaire woningen in De Groote Wielen te Rosmalen
In het Buurtschap te Veld bij Eindhoven worden 350 sociale huurwoningen en 101 middenhuur woningen en appartementen gebouwd, in opdracht van het Woonbedrijf en ‘Thuis. Een groot deel van de woningen zijn van hout. Inmiddels zijn er ruim 90 sociale huurwoningen gerealiseerd, door onder andere industrieel bouwer Qyuubs uit Nuenen. Barli maakte ook 20 verplaatsbare en instapklare HSB-woningen voor Thuisvester in Oosterhout. Een mooi project met veel hergebruik van hout is Boschgaard in Den Bosch, waar bewoners samen met woningcorporatie Zayaz 19 huurwoningen en een wijkcentrum realiseerden.
Biobased
Op het Telkensveld nabij Helmond realiseerde de Nijmeegse start-up mHome 53 huurwoningen in CLT-modulebouw. mHome ontwikkelde en exploiteert de betaalbare biobased geïsoleerde huurwoningen zelf. Er is een gemeenschappelijke ruimte met een wasserette, zodat niet elk huishouden een eigen wasmachine nodig heeft. Ook in Malden verrijzen modulaire mHome woningen, 24 stuks, beheerd door sociale verhuurder Oosterpoort in Groesbeek.
Voor Salland Wonen zijn negen biobased sociale huurwoningen in de ecologische wijk Olstergaard in Olst gebouwd door houtbouwer Tala uit Broekland (bij Raalte). De woningen bestaan voor driekwart uit natuurlijke, lichte materialen zoals fijnspar, vlas en bamboe. De huizen worden gebouwd volgens een droogbouwmethode. Dat betekent dat alle verbindingen in de woningen geschroefd of genageld zijn.
G&O Bunschoten schaftte 16 biobased flexwoningen aan. En voor woningcorporatie Wonion worden 21 biobased woningen gebouwd in Terborg. Eerder in 2023 gaf Wonion opdracht voor de bouw van 8 levensloopbestendige houtbouwwoningen, die dankzij de voorbereiding in de fabriek in een mum van tijd konden worden verhuurd.
Voor Woonstad Rotterdam is Meer Hout in samenwerking met Waal begonnen aan de bouw van 82 houtbouwappartementen aan de Burghsluissingel in Pendrecht. Project Valckensteyn wordt een groot houten woongebouw van tien lagen. Gemeente Doetinchem en Sité Woondiensten gunden de tender voor de locatie Wijnbergen De Kwekerij in Doetinchem aan het team van BAM Wonen, MIX architectuur en LAP Landscape & Urban Design.
Het plan bestaat uit 41 koopwoningen en 32 huurwoningen in een bosrijk gebied. De duurzame en natuurinclusieve woningen worden gebouwd met biobased materialen. Slokker Vastgoed ontwikkelt langs de Muidertrekvaart naast sportterrein Bredius in Muiden een project met 90 houten woningen. Behalve koopwoningen komen er 15 middeldure en 50 sociale huurwoningen, die door de woningcorporaties Dudok Wonen en G&O worden verhuurd.
Bereikbaar en betaalbaar
Corporaties, maar ook nieuwe wooncoöperaties, maatschappelijk vastgoedontwikkelaars of mensen die zich verenigen in een CPO (collectief particulier opdrachtgeverschap) bewerkstelligen dat houtbouw bereikbaar en betaalbaar blijft voor meer mensen. Wooncoöporatie de Warren (36 woningen) of Ecodorp Boekel (36 woningen) zijn voorbeelden. Ook projecten als Juf Nienke (61 woningen) in Amsterdam zijn fraaie voorbeelden van wat prefabricage en hout betekenen voor de kopersmarkt. Nieuwe businessmodellen maken houtbouw ook voor grotere groepen bereikbaar. Urban Woods is een voorbeeld van een veelbelovend woonconcept dat wonen in hout bereikbaar maakt, door middel van een woonabonnement.
Woningcorporatie De Warren aan de slag met houtbouw
Programma’s en initiatieven
Er zijn diverse programma’s, convenanten en initiatieven die bouwen met hout en andere biobased materialen door corporaties ondersteunen en stimuleren. Het MRA convenant Houtbouw 2021-2025 met als doel 20% meer houtbouw in de metropoolregio Amsterdam is een voorbeeld hiervan. Bij dit convenant zijn o.m. de woningcorporaties De Alliantie, EigenHaard, Parteon, Wooncompagnie en Ymere betrokken.
Het programma Home for the Future door onder andere FSC Nederland stelt zich samen met een kernteam van woningcorporaties ten doel in 2026 minstens 15% van de sociale woningbouw in hout te bouwen. Al meer dan vijftig corporaties volgden de houtbouwcursus van FSC Nederland en tientallen corporaties werden geactiveerd om met houtbouw aan de slag te gaan.
Projecten als Juf Nienke (61 woningen) in Amsterdam zijn fraaie voorbeelden van wat prefabricage en hout betekenen voor de kopersmarkt
Het samenwerkingsverband Houtbouw Lente brengt met acht Brabantse woningcorporaties de transitie naar houtbouw in de praktijk. Het gaat om Alwel, Area, BrabantWonen, Casade, Stadlander, Tiwos, WonenBreburg, Zayaz. Samen hebben deze corporaties 20 voorloop-projecten voor 1000 houten woningen in voorbereiding.
Zeker 40 corporaties actief met houtbouw
Uit dit overzicht blijkt dat zeker veertig corporaties actief met houtbouw aan de gang zijn. Veel corporaties doen de eerste ervaring op met projecten uitgevoerd in CLT, HSB of hybride constructies. Een toenemend aantal corporaties kiest voor biobased voor isolatie en afwerking van de woningen en appartementsgebouwen. Door het leren van ervaringen en door schaalvoordelen wordt houtbouw nog aantrekkelijker en komt het wonen in een houten huis of appartement binnen bereik van iedereen. Tegelijkertijd wordt koolstof voor lange tijd vastgelegd; gezond wonen en goed doen voor het klimaat, hoe fijn is dat?
Natuurlijk is dit overzicht niet compleet. Staat uw corporatie of uw seriematige houtbouwproject er niet bij of heeft u vragen over houtbouw? Stuur dan een mail naar Duurzaam Gebouwd en Peter Fraanje.
Tekst: Peter Fraanje
Peter Fraanje werkt bij Built by Nature https://builtbn.org/ , een netwerkorganisatie met een fonds gericht op versnelling van de transitie naar duurzame houtbouw in Europa. Koplopers in houtbouw kunnen zich aansluiten bij het netwerk. Door in hout te bouwen kan de CO2 emissie als gevolg van de productie van bouwmaterialen radicaal worden gereduceerd en wordt koolstof veilig en langdurig opgeslagen in gebouwen. Dit hout is afkomstig uit duurzaam beheerde bossen. Ook bepleit Built by Nature de massale aanplant van nieuwe bossen opdat de klimaatverandering verder kan worden teruggedrongen en de biodiversiteit kan worden hersteld.
Verder lezen
Centrum Hout: ‘Woningbouw in Hout’; Almere, juni 2021.
Fraanje, Peter: ‘Industriële woningbouw modulair en circulair -groei industriële houtbouw in Nederland’; in: de Timmerfabrikant; april 2023; pp. 29-32.
Fraanje, Peter: ‘Groei industriele houtbouw’; in: InnovatieCatalogus 2023; pp. 12-15;
LenteAkkoord 2.0: ‘De houten woning: de consument over wonen in houtbouw’; Voorburg, 2023.
Lugt, Pablo van der & Harsta, Atto: ‘De Houtbouwrevolutie’; Material District; Amsterdam, 2021.
Transitieteam Circulaire Bouweconomie: ‘Inspiratieboek Woningbouw in Hout’; Den Haag, maart 2021.
Foto bovenaan: Woningcorporaties Zayaz en woonstichting JOOST ontwikkelen een nieuwe woonbuurt in De Groote Wielen in Rosmalen bij 's-Hertogenbosch: STEK.