Als je een gebouw met verwarmings- of airconditioningsysteem hebt met een nominaal vermogen van 290 kW, heb je wellicht een nieuwe verplichting voorbij zien komen. Vanaf 1 januari 2026 moet je gebouw een Gebouwautomatiserings- en Controlesysteem (GACS) hebben. Maar wat is GACS precies, waarom is het belangrijk en aan welke bedrijfsdoelstellingen draagt het bij? Experts Martin Groeneveld en René Galjaard van DWA praten Duurzaam Gebouwd bij.

Op de vernieuwde website van DWA zien we keurig alle informatie over GACS op een rij staan. Een eerste voordeel trekt onze aandacht als we de pagina lezen: het reduceren van je energieverbruik met slim gebouwbeheer, zodat je euro’s bespaart. Voordat we ingaan op de andere kansen die de wet- en regelgeving met zich meebrengt, bespreken we met Martin wat GACS nu precies inhoudt. “Het komt voort uit Europese wetgeving, namelijk de Energy Performance of Buildings Directive (EPBD III), de eisen voor energieprestaties van gebouwen.”

GACS knip je op in twee delen: te beginnen met ‘GA’, het gebouwautomatiseringssysteem. Martin zorgt voor een resumé, mocht kennis hierover vervaagd zijn: “Die zorgt met besturingen en sensortechniek dat elektriciteit, verwarming en airconditioning wordt aangestuurd. Dit systeem zorgt voor automatisering van je installatietechniek, bijvoorbeeld zodat het binnenklimaat naar wens is en installaties op gewenste tijdstippen aan en uit gaan.” Het tweede deel betreft de controlesystemen, die data ophalen voor analyse en benchmarking. “Hiermee kom je erachter of installaties presteren naar verwachting en kun je optimalisatiemogelijkheden ontdekken”, geeft Martin aan.

Geen chagrijnig gezicht

Wanneer je benieuwd bent of je gebouwen nu al aan GACS voldoen, kun je dat op basis van een checklist van RVO vaststellen. Een handige tool volgens René: “Met deze toetsing kom je erachter of je hele systeem ‘waarschijnlijk voldoet aan de normen. Om dat zeker te weten is een uitgebreidere analyse nodig.” Voldoen aan de verplichting hoeft geen chagrijnig gezicht op te leveren, want het levert ook veel op. Martin illustreert het eerste voordeel, energie- en kostenbesparing, met een herkenbare casus: “In onderwijsvastgoed, waar CO₂-sensoren verplicht zijn, zagen we, dankzij ons platform dat uit verschillende bronnen data haalt, dat deze een afwijking gaven. Continu was er een veel te hoge waarde zichtbaar, terwijl installaties stonden ingesteld op het verversen van lucht, als de meting boven 800 ppm uitkwam. Hierdoor stond de luchtbehandelingskast continu op 100 procent inzet. Door het probleem te ontdekken en sensoren te vervangen voor een relatief beperkte investering, zorgden we voor energiebesparing en levensduurverlening van de installaties.”

Tijd en energie

Laatstgenoemde is een tweede voordeel van GACS. Daar voegt René aan toe: “GACS laten je het verblijfscomfort in gebouwen verhogen, door voor voldoende frisse lucht en een fijne temperatuur te zorgen. Daarnaast kun je nauwkeurig monitoren wanneer het onderhoud van installaties ingepland moeten worden en hoef je geen keuring van de installaties te laten verrichten, als je beschikt over een GACS. Normaal gesproken vallen verwarmingssystemen met een nominaal systeemvermogen van meer dan 70 kW onder keuringsplicht vanwege een Scope 14-verplichting. Die moet vierjaarlijks uitgevoerd worden, maar als er een GACS is, hoeft dit niet. Het scheelt je tijd en energie als je hiervan vrijgesteld bent.”

René Galjaard: "GACS laten je het verblijfscomfort in gebouwen verhogen, door voor voldoende frisse lucht en een fijne temperatuur te zorgen."

Op naar Paris Proof

Martin legt op zijn beurt de verbinding met Paris Proof, richtlijnen die inspelen op de klimaatdoelstellingen om in 2050 energieneutraal te zijn. “Het maximale energieverbruik van kantoren binnen deze kaders is 70 kWh per vierkante meter. Die bereken je met de WEii, de Werkelijke Energie intensiteit indicator, die je het werkelijke en gemeten energieverbruik toont. Andere Paris Proof-waarden waar je vast van hebt gehoord zijn die van materiaalgebonden emissies. Het vervaardigen van bouwmaterialen vraagt energie en zorgt voor CO₂-uitstoot. Dat moeten we zoveel mogelijk zien te beperken.”

Door data inzichtelijk te maken en op te halen uit verschillende bronnen, zoals KNMI-stations, omvormers van pv-installaties en hoofdmeters liggen optimalisaties in het verschiet. Martin vervolgt: “En laaghangend fruit voor het oprapen. Als doelstellingen voor energieverbruik worden aangescherpt, zoals van de EPDB IV, kun je hierop inspelen.”

Martin Groeneveld: "Het vervaardigen van bouwmaterialen vraagt energie en zorgt voor CO₂-uitstoot. Dat moeten we zoveel mogelijk zien te beperken."

Er is veel te winnen door tijdig aan de slag te gaan met GACS, zo blijkt. Maar is de urgentie voor iedereen duidelijk en wordt er volop actie ondernomen? Nog niet iedereen is in beweging, vertelt René: “Het is nog niet overal doordrongen. “We zien bijvoorbeeld dat onze klanten gedeeltelijk van de verplichting afweten, maar ze weten niet duidelijk te benoemen of ze al aan de maatstaven voldoen. Dat speelt onder andere bij woningcorporaties, die te maken krijgen met de wet- en regelgeving vanwege de installaties zoals stadsverwarming in appartementencomplexen en hoogbouw.”

Goede voorbeelden

Tegelijkertijd zijn er praktijkvoorbeelden van gebouwen waar nú al voldaan wordt aan de naderende eisen. Zo noemt Martin The CubeHouse aan de Amsterdamse Zuidas, waar de GACS-eisen in de ontwerpfase getoetst werden: “Dit BREEAM-NL Excellent gebouw is voor 75 procent opgebouwd uit biobased materialen en slaat 9.000 ton CO₂ op. Daarnaast is er een MPG-score van 0,595, een hogere ambitie dan de 0,8 die verplicht is voor wetgeving [lagere MPG is beter, red.]. Dergelijke voorbeelden laten zien dat we nu al grote stappen kunnen zetten als het gaat om de energietransitie, circulair bouwen en verduurzaming in het algemeen. Ga vooral aan de slag en zorg voor bewustwording over waar je staat.”

De GACS-verplichting geldt per 1 januari 2026 voor utiliteitsgebouwen met een nominaal vermogen van 290 kW of meer. Per 2030 geldt dit ook voor systemen vanaf 70kW.

Zo pak je GACS aan in drie stappen

#1 Hanteer de checklist

De Checklist technische eisen GACS van RVO is een logisch startpunt om aan de gang te gaan met GACS binnen jouw vastgoed. De checklist is behoorlijk specialistisch; je kunt het beste hiervoor een expert inschakelen.

#2 Kijk vooruit

De Europese wet- en regelgeving achter GACS is flink in ontwikkeling. De verwachting is dat er in de EPBD IV nog meer nadruk zal liggen op energie-efficiënte gebouwinstallaties. Technieken en monitoringsystemen zullen bovendien slimmer moeten worden. Met de Smart Readiness Indicator (SRI), een soort quickscan van de EU, breng je in kaart in hoeverre jouw vastgoed gereed is voor slimme toepassingen en of het klaar is netcongestie te helpen tegengaan.

Vanaf eind 2029 geldt de verplichting voor GACS ook voor kleinere installaties vanaf 70kW. Let daar bij nieuwbouw of renovatie dus op.

#3 Monitor

In de meeste gebouwen is de gebouwautomatisering op orde. In de controlesystemen is nog vaak een slag te maken. De monitoringstool Bright Building van DWA laat precies zien welke verbeteringen voor installaties mogelijk zijn. Onze afdeling monitoring en analytics werkt volgens de laatste standaarden, met onder meer WiredScore, SmartScore en Smart Building Certification. Nog een voordeel van Bright Building: de data van al jouw gebouwbeheersystemen worden centraal verzameld. Zo kun je makkelijker aantonen dat aan GACS-eisen voldaan wordt. De energiemonitoring-resultaten vormen bovendien een prima basis voor een duurzaamheidsrapportage.

Tekst: Marvin van Kempen, Beeld: DWA