Natuurinclusief bouwen en de watertransitie komen langzamerhand steeds meer op stoom. Na alle noodsignalen van het klimaat en de opwarming van de aarde, wordt de verstandige omgang met de natuur en met water steeds urgenter. Of het nu het verlies van biodiversiteit is of de omgang met wateroverlast, veel verwante onderwerpen werden besproken tijdens de heel interactieve Kennissessie ‘De reis van klimaatadaptief bouwen’ van het consortium Mijn Stad Klimaatbestendig.
Of het nu stervende eiken zijn, overstromingsrisico’s door piekbuien of de hoogte van grondwaterstanden, het zijn momenteel allemaal uiterst actuele thema’s. Daarbij heeft het Rijk aangegeven dat de toekomst van Nederland op het gebied van infrastructuur en woningbouw volledig gebaseerd moet zijn op twee uitgangspunten: bodem en water. En wat te denken van de komende zomer, waarin door geringe sneeuwval in de Alpen een tekort aan (drink)water uit de rivieren dreigt? Voldoende voer en aanleiding dus voor deze bijeenkomst (in het Park Paviljoen, Nationaal Park De Hoge Veluwe) van het consortium Mijn Stad Klimaatbestendig (MSK), bestaande uit de Duurzaam Gebouwd-partners TAUW en Mijn Waterfabriek samen met Wavin, Van Gelder en Donker Groep.
2120
Ter inleiding op vier aparte thematuinen kreeg eerst Tim van Hattum het woord. De programmaleider Klimaat aan de Wageningen Universiteit & Research schreef mee aan een visie op het Nederland van 2120 en verdiepte die kennis verder in zijn recente boek Only Planet, Klimaatgids voor de 21ste eeuw. Van Hattum schetste in sneltreinvaart de urgentie die de klimaatverandering ons oplegt, waarbij verlies van biodiversiteit volgens hem een nog grotere crisis is dan de opwarming van de aarde. Hoe dan ook, ze versterken elkaar én bieden ook perspectieven voor de toekomst. Want dat is de kern van het betoog over Nederland in 2120: we moeten het samen met de natuur zien te rooien.
Van Hattum heeft zijn toekomstvisie opgehangen aan zeven thema’s, tevens de ondertitel van zijn boek: ‘7 natuurlijke routes naar een hoopvolle toekomst’.
- De natuur is de basis
- Water is blauw goud
- Gezond en regeneratief voedselsysteem
- Groene en leefbare steden
- Hernieuwbare energie
- Circulaire economie
- Gezondheid en geluk
Wat betreft dat laatste was een toevallige ontmoeting met de Dalai Lama in diens woonplaats heel belangrijk voor Van Hattum. Vooral het inzicht dat spullen en status moeten plaatsmaken voor goede relaties, natuurbeleving en een gezonde levensstijl, inspireerde Van Hattum tot zijn visie op de toekomst. Het gaat daarbij niet om een pleister hier en daar, maar om serieuze systeemveranderingen.
Sturende rol
Bodem en water spelen bij dat alles en de inrichting van Nederland een sturende rol. Dat betekent, aldus Van Hattum, dat voor elke regio vanuit de natuur een integrale, gebiedsgerichte aanpak nodig is om groene en gezonde steden te creëren. Dat kan zonder al te grote technische ingrepen (met wetlands, veel groen en bomen aanplanten), met low-tech oplossingen als waterberging en met high-tech ingrepen, zoals hergebruik van grijswater en waterretentie vanaf daken. Daarbij verwees hij naar goede voorbeelden uit Australië, genaamd Water Sensitive Urban Design.
Tim van Hattum benadrukt de relatie tussen de klimaat- en de biodiversiteitscrisis.
De steden worden dan zoveel mogelijk autovrij en bezitten veel meer groen en bomen voor CO2-opslag en tegen hittestress. Kies daarbij niet voor ‘schaamgroen’, maar voor ‘kwalitatief groen’ en neem de ultieme green city Singapore (foto bovenaan) als voorbeeld. Verder dienen de steden zo te worden ingericht dat er veel slimmer wordt omgegaan met (grijs)water. Verder vraagt de visie op toekomstig Nederland om het veel meer verweven van wonen met de natuur, zelfs in Natura 2000-gebieden. Dat vereist onder meer het verplaatsen van woningbouw naar hogere gronden in het oosten en meer hoogbouw en houtbouw. Focus je vooral, besloot Van Hattum, op een toekomst die we wél willen, met vooral oog voor de mensen die allemaal nog na ons worden geboren.
Genoeg tools, geen regulering
Vanuit de verschillende disciplines van de partners in MSK werden vervolgens tal van thema’s belicht, met ook veel input vanuit de praktijk van de aanwezigen (zoals gemeenten). Met veel aandacht voor waterberging en -retentie, maar ook voor details als egelpoorten en ‘droogtetolerante’ planten. Soms kun je zelfs met heel simpele oplossingen al iets moois bereiken, zoals het verlagen van een stoeprand, zodat overtollig water niet in het riool belandt, maar kan worden gebruikt voor een naastgelegen groenstrook. Vergeet daarbij niet om de ingrepen samen met bewoners te doen en hen een betekenisvol participatietraject aan te bieden.
Enerzijds lijkt dit domein er nog een van ontbrekende regulering en het op heel veel plaatsen ontdekken en (her)uitvinden van alle mogelijkheden. Zoals wordt getoond bij mooie voorbeelden als Mannoury (Amsterdam), het Singelpark in Oldenzaal of de Merwedekanaalzone (Utrecht). Anderzijds zijn er genoeg tools die je kunt gebruiken, zoals NL Terreinlabel, Ambitieweb GWW of de Maatlat Klimaatadaptief bouwen. De uitdagingen daarbij zijn, aldus Gerbert van den Dikkenberg (Donker Groep), integratie van kennis, beleid en visie op contractvorming en het samenspel tussen publiek en privaat.
Ambities
In de praktijk is TAUW bij uitstek een adviseur die thuis is in de problematiek van water en daarom ook kind aan huis is bij talloze gemeenten. Door het Ambitieweb te hanteren kunnen tal van duurzaamheidsthema’s aan elkaar worden gekoppeld en dus ook de waterproblematiek. De al eerder gehouden stresstest heeft veel gemeenten wel een kennisvoorsprong opgeleverd ten opzichte van bijvoorbeeld ontwikkelaars. Toch hebben gemeenten vaak nog een concretiseringsslag nodig en is een integrale aanpak daarbij essentieel (in plaats van sectoraal).
Bedenk dat er extra kansen liggen voor herinrichting van een gebied als het riool moet worden aangepakt. Een integrale aanpak hoeft bovendien niet altijd heel complex te worden, zo blijkt uit de praktijk van TAUW. Pas echter wel op dat de ambities te ver naar beneden worden bijgesteld. Dan wordt er toch weer te veel naar de kosten gekeken en niet wat de hele aanpak oplevert aan toegevoegd waarde voor de leefomgeving en gezondheid (zoals minder ziekteverzuim).
Extra impulsen
In de thematuin van Wavin en Mijn Waterfabriek (foto boven) gingen de deelnemers samen in op de diverse soorten water (van regen- tot tapwater en van open water naar zwart water) en de details in de woningbouw. Het gemiddelde verbruik van drinkwater in Nederland bedraagt 129 liter per persoon per dag en dat moet, met de tekorten die er dreigen, in de toekomst fors omlaag gaan. In België is er al lang een Bouwbesluit dat vereist dat regenwater wordt opgevangen voor bijvoorbeeld het doorspoelen van toiletten. In Nederland wordt op dat vlak wel steeds meer geëxperimenteerd, maar het is geen eis en sneuvelt ook weleens in projecten. Oplossingen voor bijvoorbeeld hergebruik van water zijn voor veel bouwbedrijven vaak nieuw, leveren onzekerheid en meerkosten op, zodat die risico’s ervoor zorgen dat de mooie plannen weer worden geschrapt.
Circulair
Het hele werkgebied kan extra impulsen verwachten als woningen wettelijk moeten worden afgekoppeld van het riool (voor hemelwater) en bewoners zelf hun regenwater moeten hergebruiken. Ook een prijsverhoging van drinkwater zal de omgang met water aanzienlijk beïnvloeden. In de thematuin van Donker Groep werd verder geopperd dat groen en natuurinclusief bouwen in aanbestedingen vaker voorrang moeten krijgen en bijvoorbeeld meer punten moeten opleveren dan de architectuur. Zoals bij het project Groei! in Amsterdam, waar de architectuur in dienst staat van de natuur.
Ten slotte werd door Van Gelder vanuit veel praktijkcasussen ingegaan op circulair hergebruik van materialen, zoals ‘bakstenen die Amsterdam niet meer uit mogen’ en een ‘bomenbonus’ om bij de renovatie van kades extra bomen te behouden. Wie zich nog meer wil verdiepen in hergebruik van groen, moet zeker eens bekijken wat de mensen van Struikroven doen: planten redden van de sloop! Een héél toepasselijk slot van deze geslaagde, inspirerende middag.
Verslag: Ysbrand Visser
Foto boven: Shutterstock
Foto's onder: Mijn Stad Klimaatbestendig