Gamechanger in de bouw en infra: programmatisch inkopen

Het congres Gamechangers in de Bouw & Infra, editie 2023, stond op 13 februari bol van de kennisdeling en systeemveranderingen. Naast de inspirerende keynotes was er veel verdieping te beluisteren in de verschillende deelsessies. Wat wil jij weten over programmatisch inkopen en groengas?

Het was Henberto Remmerts van TAUW (foto rechts) die vertelde over programmatisch inkopen (met medewerking van de Gemeente Amsterdam en Liander). Waarom zou je programmatisch inkopen? Die keuze vindt zijn oorsprong in ontwikkelingen als de vervangingsopgave, de energietransitie en de circulariteitsopgave. Daarnaast heeft de bouw ook te maken met personeelskrapte.

Maar wat is nu eigenlijk programmatisch inkopen? Inkopen kun je op drie manieren benaderen:

• Operationeel: individueel, per project;
• Tactisch: projecten gebundeld inkopen om schaalvoordelen te behalen (‘kosten-denken’);
• Strategisch: slim toepassen van een bundeling van werk dat meestal als separate projecten op de markt wordt gezet om opgaven, ambities of projectoverstijgende doelen en processen te behalen.

De laatste twee manieren vallen onder de noemer ‘programmatisch inkopen’.

Efficiënter

Wat levert dit nu op? Je werkt toe naar doelen als duurzaamheid, snelheid en opschaling, maar ook naar klimaatadaptief bouwen. En je werkt efficiënter, want er is minder doorlooptijd en er zijn minder transactiekosten. Daarnaast is er een groter schaalvoordeel en meer uitwisselbaarheid in bijvoorbeeld apparatuur.

Ook profiteer je meer van de kennis die je opdoet in projecten, omdat je die behoudt. Daarnaast is er meer ruimte voor innovatie en gaat een samenwerking meer over de waarde die iemand toevoegt. Verder is er ook meer perspectief op het terugverdienen van investeringen. Al die voordelen zijn samen onderzocht en onderbouwd.

De Gemeente Amsterdam vertelde dat een belangrijke voorwaarde hierbij bestaat uit het voldoende tijd inruimen voor lerend vermogen en kennisbehoud. Je moet elkaar leren vertrouwen om nieuwe dingen te ontwikkelen en te leren. Als je altijd hebt geleerd om te wantrouwen, wordt het echt een kwestie van omdenken en je meer bekommeren om elkaars belang. Je bent het misschien gewend om één jaar met elkaar samen te werken, maar dat wordt nu anders. Stel daarom meteen de vragen over elkaars organisatie.

Het proces van programmatisch inkopen in zeven stappen:

• De opgave in beeld brengen
• Raakvlakken definiëren
• Marktverkenning
• Inkoopscenario’s opstellen
• Afwegen van de inkoopscenario’s
• Contractafweging
• Ontwerp een aanbesteding

Zorgen en valkuilen hierbij: verwachtingen niet kunnen waarmaken, kwetsbaarheid, marktverstoring en zorgen over marktconformiteit en hogere kosten. Lees ook het eerdere artikel met Henberto Remmerts, Ontdek de voordelen van programmatisch inkopen, of download de speciale whitepaper (bron: TAUW).

Groengas

Tegelijkertijd met Remmerts sprak in een andere zaal van congrescentrum Kontakt der Kontinenten (Soesterberg) adviseur Pepijn Storm van Leeuwen (foto rechts). Terwijl in Alkmaar net een complete productielocatie voor groengas in bedrijf werd genomen, bepleitte Storm van Leeuwen een vergelijkbare innovatie van Bareau. Daarbij worden organische reststromen als rioolslib gebruikt voor de productie (onder hoge druk) van calorierijk groengas, dat zonder enige opwerking het huidige gasnet in kan. Een proefinstallatie in Groningen heeft al laten zien dat het procedé, met een hoog rendement en lage kosten, werkt. Zet zo’n installatie naast elke waterzuivering in Nederland en je hebt voor miljoenen huishoudens een continue gratis stroom van energie beschikbaar. Bareau berekende dat bij voldoende schaal de kostprijs uitkomt op 1,5 euro per kubieke meter gas.

Een extra interessant aspect, die in het proces ook mogelijk is, betreft de omzetting van CO₂ met groene waterstof in groengas. Die waterstof komt om de hoek kijken als er sprake is van overtollige, duurzaam opgewekte energie (stroom). Een (extra benodigde) waterstoffabriek produceert de waterstof en het daarbij vrijkomende zuurstof kan weer worden gebruikt voor waterzuivering. Al met al veel win-winsituaties.

Helaas voor Bareau (en oprichter/eigenaar Kirsten Zagt) krijgt zijn innovatie maar moeizaam voet aan de grond. In de markt waar Bareau in stapt zijn diverse monopolies gevestigd, zoals die van de waterschappen. Ook gevestigde belangen van energieleveranciers spelen een rol, evenals de enorme schaal waarop dit gerealiseerd moet worden. En zijn de meeste innovaties niet minstens tien jaar aan het ploeteren, voordat er een toekomst gloort? Op Ameland en in de regio Delfzijl liggen er inmiddels wel plannen voor deze innovatie op de tekentafel.

Provincie Noord-Holland

Overheden hebben op veel fronten moeite om hun circulaire strategie (en inkoop) te bepalen en zoeken vaak eerst houvast bij een beginpunt. Dat geldt voor de Provincie Overijssel - een van de sprekers op Gamechangers - maar ook voor de collega’s uit Noord-Holland. Namens hen ging Martijn Weening (foto rechts) in op de doelstellingen en weg om tot een volledig circulaire economie te komen. Als het gaat om CO₂-emissies, moet je daarover wel eerst inzicht hebben. Anders ben je aan het blind vliegen.

Weening: “We hebben voor alle duurzaamheidsdoelstellingen van de provincie monitoring toegepast. Dit zijn doelstellingen als biodiversiteit en schone lucht, evenals klimaatadaptatie. De vraag was daarbij: hoe monitor je een circulaire benadering om zo te komen tot een CO₂-reductie van ons areaal? Wat we goed in beeld hebben, is de hoeveelheid groen die we hebben of de hoeveelheid bruggen. Met Dubocalc berekenden we vervolgens wat onze totale footprint is en waaraan we prioriteit moeten geven. We kunnen daarbij ook op detailniveau inzoomen, bijvoorbeeld op de gemiddelde footprint per jaar van ons wegmeubilair.”

Deze benadering vergt binnen de organisatie, aldus Weening, een cultuurverandering zeker ten opzichte van de dagelijkse praktijk. Door op basis van deze gegevens te gaan werken, zorg je echter wel voor impact ten aanzien van de CO₂-reductie en daar hoef je voortaan niet veel tijd meer in te stoppen.

Het monitoren van de circulariteit zelf is een andere kwestie. Weening: “We zijn vooral geïnteresseerd in hoe de wereld beter wordt van onze inzet op circulariteit. Je wilt milieu-impact voorkomen en financiële waarde behouden. Lukt het om dit in kaart te brengen? We zijn daarom gaan onderzoeken hoeveel ton materiaal erdoorheen gaat en wat de grootste materiaalstromen zijn. Hetzelfde vroegen we aan aannemers: hoe circulair zijn de materialen die wij inkopen.” Lees hier meer over het (circulair) inkoopbeleid van de Provincie Noord-Holland.

Thermische warmtepomp

Een volgende innovatie die op Gamechangers aan de orde kwam was de thermische warmtepomp van Cooll. Het was Stefan van Uffelen (foto rechts) - hij introduceerde BREEAM in Nederland - die echter vooral uitlegde hoe huishoudens in de toekomst aan hun warmte (incl. tapwater) gaan komen. Een deel zal met waterstofgasketels te maken krijgen, waarvan de eersten dit jaar op de markt gaan komen,  maar een groot deel van de huishoudens heeft andere oplossingen nodig. En dan wordt de SuperHybrid van Cooll voor zeer velen een interessante en goede optie. Zeker omdat deze warmtepomp in diverse configuraties past en op diverse manieren kan worden gevoed. Het hart van de pomp werkt op een combinatie van warmte en compressie, waarbij geen buitenunit nodig is en er ook geen bewegende delen zijn (dus minder slijtage en onderhoud).

Na een lang traject van ontwikkelen en certificering (meer dan tien jaar) gaat de eerste SuperHybrid binnenkort werkelijk aan de slag. In deze proefperiode worden er dertig gemaakt, waarna de komende twee jaar respectievelijk honderdvijftig en vijfhonderd exemplaren volgen. Cooll wil uiteindelijk niet zelf de markt opgaan, maar de techniek beschikbaar maken voor alle producenten.

Duurzaam beton

De laatste innovatie op het podium in Soesterberg is al een aantal jaren onderweg: de Smart Liberator. Deze wrijft gebruikt beton uit elkaar, wat zand, grind en cement oplevert. Bestanddelen die New Horizon, zo vertelde hun directeur Material Balance Erik Koremans, gebruikt voor het natte beton ‘Urban Mining Concrete’ (mede geproduceerd door de Rutte Groep). Dit goed toepasbare type beton levert een CO₂-reductie op van 60 tot 80%. Het eerder vrijgekomen cement (Freement) is dan nog niet eens toegepast als cement (want nog niet gecertificeerd), maar als vulstof. Zie ook deze video:

New Horizon is bezig om naast de eerste betoncentrale in Zaandam ook een centrale in Rotterdam te openen en is naarstig op zoek naar donorgebouwen (om te oogsten). Het lastige is dat zij niet van het ene betonnen gebouw het andere kunnen maken, maar afhankelijk zijn van grotere stromen van donorgebouwen aan de ene kant en een steady groep van afnemers aan de andere. De eerste partijen hebben zich daarvoor inmiddels gemeld. Het is dus een ware systeemverandering, waarvoor de aandacht steeds groter wordt, zeker ook omdat er subsidiemogelijkheden zijn.

New Horizon is verder als oogstbedrijf ook leverancier van zeker zestig circulaire materialen. Die variëren van bakstenen (samen met Wienerberger) en bitumen tot EPS (met Kingspan) en gipswanden (met Knauf). Ook keukeninrichtingen en sanitair staan in de etalage van New Horizon. Dat alles levert aanzienlijke reducties op wat betreft de CO₂-uitstoot in de productiefase en dat alles gaat New Horizon - een primeur in de Week van de Circulaire Economie - voortaan ook vastleggen in een CO₂-prestatiecontract.

Verslag: Marvin van Kempen en Ysbrand Visser
Fotografie: Martin Hols/Duurzaam Gebouwd