In de Week van de Circulaire Economie pakte de gemeente Apeldoorn uit met een grondige analyse van haar materialendepot, waarna ook het onderwerp circulair inkopen aan bod kwam. Een verslag van Carmen Oude Wesselink van Cirkelstad Deventer en Cirkelstad Apeldoorn.
Tekst: Carmen Oude Wesselink
Met een groep koplopers vanuit Cirkelstad Apeldoorn en Cirkelstad Deventer ontstond tijdens de Community of Practice Apeldoorn weer een mooie dynamiek. De ontmoeting vond plaats bij Energiek Apeldoorn, hét duurzame punt van deze gemeente. Twee actuele onderwerpen gaven ruim baan voor inspiratie, discussie en kennisdeling: het circulair materialendepot van Apeldoorn en de vraag of inkoop kan werken als katalysator voor circulariteit.
Projectleider Ryan Kaal (Openbare Ruimte Gemeente Apeldoorn) nam de aanwezigen mee in de pilot van het Circulair materialendepot: een database en marktplaats voor circulaire materialen uit de openbare ruimte. Kaal: “Aanleiding hiervoor waren de duurzaamheidsdoelstellingen die drie jaar geleden uit een haalbaarheidsstudie duurzaamheid kwamen. Hiermee is gekeken of bewustwording op dit thema met laaghangend fruit kon worden bereikt, zodat snel stappen gemaakt konden worden. De pilot Circulair materialendepot is hieruit ontstaan.”
Stroomschema
Met de koppeling tussen haar database, waarin alle bestaande bouwmaterialen in de openbare ruimte te vinden zijn, is het mogelijk om vrijgekomen materialen te verhandelen en in andere projecten opnieuw te gebruiken. Om dit op de juiste wijze te gebruiken, is een stroomschema voor hergebruik opgezet (afbeelding onder). Niet alles is immer herbruikbaar of geschikt.
De eerste stap is kijken of materialen op het project kunnen worden hergebruikt. Daarna is het een optie om de materialen van project naar volgend project te verplaatsen. Is dit ook niet mogelijk, dan gaat het als derde optie naar het depot voor (tijdelijke) opslag. Alles wat na (gemiddeld) een jaar nog in het depot ligt, wordt naar de erkende verwerker afgevoerd.
Programma van Eisen
“Wat willen we en hoeveel ruimte hebben we nodig, dat is de basis”, gaat Kaal verder. “Er wordt bijvoorbeeld maximaal één straatlengte straatbakstenen opgeslagen, omdat je wel realistisch moet zijn. We gaan niet opslaan om op te slaan. Doorstroom is belangrijk. Dat is vastgelegd in het PvE. Daarnaast zijn er losse stromen, die weer als grondstof kunnen worden gebruikt. Het zou helemaal mooi zijn als je ook een grondstoffendepot kan starten, maar dat is de next step.”
Om zo'n pilot ook van de grond te kunnen krijgen, is het belangrijk om iedereen mee te nemen in het proces. Inventarisatie, beoordeling en afstemming met het depot is belangrijk. Als je gaat ontwerpen, moet je eerst kijken wat er in het systeem staat en wat je daarvan kan gebruiken. Daarom is er ook de keuze gemaakt voor een voorraadbeheersysteem. Vanwege cybersecurity is er gekozen voor een GIS- applicatie. “Het mooie daarvan zou zijn dat het niet alleen opgericht is, maar ook gebruikt wordt”, aldus Kaal.
Ketensamenwerking
Apeldoorn is niet de enige gemeente die met een circulair depot werkt. Er zijn meer partijen bezig met dezelfde activiteiten. De vraag is dan ook: hoe kunnen we het organiseren dat we dit breder kunnen oppakken? Een voorbeeld hiervan is DUSPOT, een marktplaats op het gebied van zowel infra als bouw, waar andere gemeenten en partijen hun materialen kunnen aanbieden. Veel aannemers en overheden in Oost-Nederland zijn hier al bij aangesloten. Maar ook INSERT werd door deelnemers genoemd als een platform dat hier al succesvol mee is. Het wordt pas echt interessant als de hele keten meedoet.
Verbeterslag
Het systeem kan nog worden verbeterd. Er wordt nog lang niet genoeg van gebruikgemaakt. Je moet het echt nog aanjagen. Een pilot is mooi, maar daarmee is deze werkwijze nog niet beklonken, dat kost veel tijd. “Per vakdiscipline zou je bijvoorbeeld kunnen afspreken dat ze x procent van hun tijd moeten besteden om het depot te laten slagen. In deze keten kun je als gemeente op meerdere momenten in de keten het verschil maken”, zegt Richard Buitenhuis, programmamanager Circulair en Milieu Gemeente Apeldoorn. “Dat is veel meer dan bij huisvuilstromen. In de openbare ruimte heb je op veel meer onderdelen van de cirkel invloed. Met budgetten kun je over meerdere ketens heengaan, zodat je het veel positiever kan wegzetten.”
Meetbaar
Wie heeft er nu baat bij als je materialen uit het depot (afbeelding onder) gebruikt? Wordt de gebruiker hiervoor beloond? Dat zijn op dit moment nog aandachtspunten. Wat al wel duidelijk is, is dat de hoeveelheid CO2-besparing van groot belang is. Hiermee maak je het meetbaar. En je kunt natuurlijk ook in een aanbesteding aangeven hoeveel procent hergebruikt moet worden uit het depot. Daarmee gaat men toch anders naar een ontwerp kijken en denkt men meer na over hergebruik. Kaal: “Als we aan het platform ook nog een soort BIM-systeem zouden kunnen koppelen, zou dat veel meerwaarde bieden. Dan weet je bijvoorbeeld ook hoe oud materialen zijn en uit welke samenstelling het bestaat. Dat wordt een groot voordeel.”
Inkoop als katalysator
In aansluiting op het verhaal van het depot gingen de deelnemers onder leiding van Cirkelstad-partner Procurance in op de vraag: Kan inkoop een katalysator voor circulariteit zijn? Dat dit met een ‘ja’ kan worden beantwoord, werd al duidelijk in de vorige presentatie. Procurance doet dit door opdrachtgevers te prikkelen om ook het duurzaamheidsaspect mee te nemen in de aanbesteding. Zo creëer je maatschappelijke meerwaarde.
De meeste deelnemers zijn bekend met aanbesteden en inkoop, zowel aan de kant van de aanbestedende dienst als de kant van de inschrijver. Inkoop kan alleen een katalysator voor circulariteit zijn als niet alles voorgeschreven is. Anders krijg je niet de intrinsieke motivatie. En ook het teamgevoel is daarin heel belangrijk. Het totaal is de katalysator.
Totale proces
Lotte van Weert is inkoopadviseur bij Procurance en houdt zich dagelijks bezig met dit onderwerp. “Circulair inkopen moet je heel breed zien. Het gaat meer om het hele proces. Het begint met beleid, behoeftestelling, inkoopproces en contractmanagement. De set van regelgeving geeft voldoende ruimte om duurzaamheidsaspecten mee te nemen. De uitdaging is om iedereen uit het projectteam samen te brengen en hetzelfde einddoel voor ogen te hebben”, aldus Van Weert.
Inkoop begint bij de behoeftestelling en de verdiepende vraag waarom het product/dienst/werk nodig is en wat men ermee wil bereiken. Het scherp krijgen van de behoefte vanuit de organisatie is dus erg belangrijk. Betekent dat ook dat je met inkoop bijvoorbeeld zo’n materialendepot aan de wandel kan krijgen? Van Weert: “Ja, dat denk ik zeker! Een eerste rol die je kunt pakken is het uitdagen van je behoefte, bedenken wat je nog hebt of welke mogelijkheden er meer zijn dan nieuw aanschaffen. Inkoop klinkt vaak negatief. Maar het kan juist een positieve stimulans geven. Hiervoor heb je wel ambassadeurs binnen de organisatie nodig. Je wilt doelmatig, maar tegelijkertijd ook rechtmatig kunnen inkopen. Daar valt veel te professionaliseren.”
Kaders
De middag werd afgesloten met de conclusie dat kaders belangrijk zijn, maar dat je ook mensen nodig hebt om deze kaders te maken. Het is dus zaak dat we met elkaar aan de slag gaan om te kijken hoe het in de praktijk werkt. Het hierin meenemen van financiële prikkels en creativiteit van de markt helpt om in een samenwerking bij elkaar te komen. En daar zetten Cirkelstad Apeldoorn en Deventer zich vol voor in.
Neem voor meer info over (deelname aan) Cirkelstad Apeldoorn of Cirkelstad Deventer contact op met de spinners Eric Kouters en Carmen Oude Wesselink.